ماڵپەری ماڵیک بۆ تەکنۆلۆژیا .. وەکو دیاریەک بۆ خوێنکاری خۆشەویست
هەستا بەدانانی هەزاران راپۆرت بۆ خوینکارانی
خۆشەویستی کوردستان لەسەرجەم بابەتەکانی خویندگاو
زانکۆو پەیمانگاکاندا
سەرجەم وانەکان لەخۆ ئەگریت وەک
راپۆرتی " کورد، عەرەبی ، ئینگلیزی ، میژو ، جوگرافیا ، فیزیا ، کیمیا ، ئاین ،
زانستەکان ، ئابوری ، ئەحیا ، بیرکاری ، وەرزش ، تیکنۆلۆژی ، کۆمپیوتەر ،
کوردۆلۆژیا ، میدیا ، راگەیاندن ، " هەزاران راپۆرتی
ئامادەکراوە بەبێ بەرامبەر تەنها بەیەک کلیک ئەتوانن داوەنلۆدی بکەن و تەنها
پێشەکیەکی ناوی خۆتان بنوسن و چیتر ماندوو نابن بۆ گەران بەدوای راپۆرتدا ..
وە چەندین ئینشا و دارشتن ی کوردی دانراوە لەخوارەوەی بابەتەکەدا ئەتوانن
سودی لێوەربگرن
تێبینی / هەندی لەراپۆرتەکان سەرجاوەیان لەگەڵ نیە بۆ سەرچاوەکەی لەکۆتا لاپەرەی راپۆرتەکە ئەمە بنوسن
سەرچاوە: مالپەری ماڵیک بۆ تەکنۆلۆژیا
Www.Home4T.coM
ئەتوانن ئیوەش وەک هاوکاریەک بۆ ئیمە ئەگەر ڕاپۆرتێک یان سیمینار یان بەحث لایە
بۆمان بنیرن لەریگەی ئەم لینکەوە
کلیک بکە بۆناردن
_______________
بۆمان بنیرن لەریگەی ئەم لینکەوە
کلیک بکە بۆناردن
_______________
مافی ئەم بابەتە پاریزراوە جگە لەپەیج و ئەکاونتی فەیسبوک و تویتەر هیچ کەسیک مافی ئەوەی نیە لە مالپەریکی تر یان یانەیەکی تر بلاوی بکاتەوە ...
یاخود کرین و فرۆشتنی پێوەبکەن ..
سوپاس بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم بابەتە لەفەیسبووک
___________________
لێرە سەدان ڕاپۆرتی عەرەبی ئامادەکراوە ئەتوانن بیبینن و دایبگرن
کلیک بکە
_______________
فه‌رموون ڕاپۆرته‌کان
ڕاپۆرت لەسەر متمانە
متمانە
2001
چۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ خەڵکی دەکەیت
2002
نامۆبوون Alienation.doc
2003
زیرەکی
راپۆرت لەسەر زیرەکی
2004
ڕوانگەکان
2005
___________________
ڕیالیزم
2006
____________________
ڕەخنەی ئەدەبی
2007
______________
کلاسیزم
2008
____________________
کاریگەری تەلەفیزیۆن لەسەر منداڵ
2009
--------------------
Bio Abdulla Ojalan
Engish raport
2010
_________________
ڕەخنەی ئەدەبی لە دوای ڕاپەڕین
2011
-------------------------------
راپۆرتێك ده‌رباره‌ی: مێژوی وێنه‌ی سێ ره‌هه‌ندی
2012
___________________
ئەدسێنس ئەدمۆب ئەدۆردس
Adsense & Adwords & Admob
سیمینار + چۆنیەتی پێشکەشکردنی
2013
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر بنەماکانی جێگیربوونی پیشەسازی لە قەزای سەیدسادق
7000
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر پیشەسازی لە قەزای دەربەندیخان
7001
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
جنێودان لای منداڵ "سیمینار"
1001
_________________________
ڕاپۆرت دەربارەی Differentiation2
"بیرکاری""سیمینار" ئینگلیزیە
1002
________________________
سیمینار خۆگونجاندن
ڕاپۆرت خۆ گونجاندن
1003
_________________
پرۆسەی هاوسەرگیری "سیمینار"
1004
______________________
هاوسەرگیری ٢"سیمینار"
1005
_____________________
تورەبوون "سیمینار" توڕەبون
1006
__________________
وڵاتی مالیزیا
1007
______________
کتبێخانەو ڕێبازو لێکۆلینەوە "سیمینار"
1008
___________________________
Limit and Continuity.ppt
سیمینار "بیرکاری " ئینگلیزیە ئەم راپۆرتە
1009
_______________________
قوربانیانی مادە هۆشبەرەکان
مادەی هۆشبەر 1010
_______________________
هارد دیسکی کۆمپیوتەر "ڕاپۆرت . سیمینار"
درایڤی (گەڕخەری) دیسکی رە‌ق Hard disk drive
Report about: Hard disk drive
1011
ئەمە سیمینارەکەیە
ئەمەش راپۆرتەکەیە
___________________
يادطة:ناوةندي كؤكردنةوةى زانيارييةكان و بةيادسثاردن و بةيادهيَنانةوةيانة.
یادگە ناوەندی کۆکردنەوەی زانیاریەکان
1012
_______________________
سيميناريَك دربارةى
ثةروةردةوفيركردنى مندالَ
_______________________
درۆکردن لای منداڵ
"سیمینار" 1014
________________________-
پیسبونی ژینگە سیمینار 1015
_______________________-
كاريطةرى يارى كردن لةسةرطةشةى مندالَ
_____________________________
ترس "ترسان"
ترس لە قوتابخانە ڕاپۆرت
1017 A
_________________
سیمینار ترس لە قوتابخانەی مندالان
1017 B
ترس لە تاقیکردنەوەکان
C 1017
________________________
ئارام بونەوە "هێمنی" سیمینار 1018
___________________
خەو "خەوتن"
ڕاپۆرت 1019
__________________________--
دەرمانە نایاسایەکاندەرمانە قەدەغەکراوەکان 1020
__________________________ڕاپۆرت لەسەر خۆکوشتن
سیمینار لەسەر خۆکوشتن 1021
_______________________
ثروطرام
پڕۆگرام "پرۆگرامی پەروەردەیی"
1022
______________________
ناسیۆنالیز
1023
____________________
Presentation1 خۆناسی.ppt
1024
__________________________--
سیمیناری شەنگال 1025
_____________________
Mathematical Proof.ppt
1026
___________________-
مێژووی جوو لەکوردستان
مێژووی جولەکە لەکوردستان
1027
___________________
جەستەی مرۆڤ لە ٢٤ کاتژمیردا
1028
______________
ئەشق ١عەشق
راپۆرتە دوو سیمینارە
1029 A
عەشق٢
1029 B
_____________________
.
ئۆتیزم ڕاپۆرت + سیمینار
ڕاپۆرتی ئۆتیزم "ۆتیزم"
1030 A
سیمینار ئۆتیزم ١
1030 B
سیمینار ئۆتیزم ٢ 1030 C
___________________
گەشت و گوزار داهاتی لەبیرنەکراو داهاتی گەشت و گوزار 1031
______________
گرینگی کات
1032
______________پەردەی کچێنی 1033
________________
پەروەردە لای جانجاک ڕۆسۆ
1034
______________
ئەحمەد شەوقی
أحمد شوقي 1035
_____________
ئەدەبی نوێ
1036
_______________
ئەدەبی هاوچەرخ 1037
_________________بیرکۆڵی 1038
______________________
بیرکردنەوە
1039
____________________
ثقة بالنفس.doc
1040
______________
جۆرەکانی خیزان و رەنگدانەوەی لەسەر باری دەرونی
1041
____________________
دڵەڕاوکێ 1042
______________
دواکەوتن لە خوێندن 1043
______________
ڕیودروستی دەرونی 1044
______________________
ڕەوشت یان ڕەفتار 1045
____________________
زیرەکیو وەبیر هێنانەوە 1046
_____________
زانکۆی سلێمانی 1047 A ڕاپۆرت
1047 B
زانکۆی سلیمانی سیمینار
_______________
بێکاری
سیمینار لەسەر بێکاری بێ ئیشی 1048
1049
_____________
شەرمکردن ڕاپۆرت
1050 A
شەرم سیمینار
1050 B
______________شەرەنگیزی 1051
تەکنۆلۆژیا چیە
1097
--------------------------------------------
________________________________________
یاخود کرین و فرۆشتنی پێوەبکەن ..
سوپاس بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم بابەتە لەفەیسبووک
___________________
لێرە سەدان ڕاپۆرتی عەرەبی ئامادەکراوە ئەتوانن بیبینن و دایبگرن
کلیک بکە
_______________
فه‌رموون ڕاپۆرته‌کان
ڕاپۆرت لەسەر متمانە
متمانە
2001
چۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ خەڵکی دەکەیت
2002
نامۆبوون Alienation.doc
2003
زیرەکی
راپۆرت لەسەر زیرەکی
2004
ڕوانگەکان
2005
___________________
ڕیالیزم
2006
____________________
ڕەخنەی ئەدەبی
2007
______________
کلاسیزم
2008
____________________
کاریگەری تەلەفیزیۆن لەسەر منداڵ
2009
--------------------
Bio Abdulla Ojalan
Engish raport
2010
_________________
ڕەخنەی ئەدەبی لە دوای ڕاپەڕین
2011
-------------------------------
راپۆرتێك ده‌رباره‌ی: مێژوی وێنه‌ی سێ ره‌هه‌ندی
2012
___________________
ئەدسێنس ئەدمۆب ئەدۆردس
Adsense & Adwords & Admob
سیمینار + چۆنیەتی پێشکەشکردنی
2013
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر بنەماکانی جێگیربوونی پیشەسازی لە قەزای سەیدسادق
7000
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر پیشەسازی لە قەزای دەربەندیخان
7001
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
جنێودان لای منداڵ "سیمینار"
1001
_________________________
ڕاپۆرت دەربارەی Differentiation2
"بیرکاری""سیمینار" ئینگلیزیە
1002
________________________
سیمینار خۆگونجاندن
ڕاپۆرت خۆ گونجاندن
1003
_________________
پرۆسەی هاوسەرگیری "سیمینار"
1004
______________________
هاوسەرگیری ٢"سیمینار"
1005
_____________________
تورەبوون "سیمینار" توڕەبون
1006
__________________
وڵاتی مالیزیا
1007
______________
کتبێخانەو ڕێبازو لێکۆلینەوە "سیمینار"
1008
___________________________
Limit and Continuity.ppt
سیمینار "بیرکاری " ئینگلیزیە ئەم راپۆرتە
1009
_______________________
قوربانیانی مادە هۆشبەرەکان
مادەی هۆشبەر 1010
_______________________
هارد دیسکی کۆمپیوتەر "ڕاپۆرت . سیمینار"
درایڤی (گەڕخەری) دیسکی رە‌ق Hard disk drive
Report about: Hard disk drive
1011
ئەمە سیمینارەکەیە
ئەمەش راپۆرتەکەیە
___________________
يادطة:ناوةندي كؤكردنةوةى زانيارييةكان و بةيادسثاردن و بةيادهيَنانةوةيانة.
یادگە ناوەندی کۆکردنەوەی زانیاریەکان
1012
_______________________
سيميناريَك دربارةى
ثةروةردةوفيركردنى مندالَ
دەرونزانی گەشە "پەروەردەو فیرکردنی مندال"
1013_______________________
درۆکردن لای منداڵ
"سیمینار" 1014
________________________-
پیسبونی ژینگە سیمینار 1015
_______________________-
كاريطةرى يارى كردن لةسةرطةشةى مندالَ
یاریکردن کاریگەری گەشەی مندال
1016_____________________________
ترس "ترسان"
ترس لە قوتابخانە ڕاپۆرت
1017 A
_________________
سیمینار ترس لە قوتابخانەی مندالان
1017 B
ترس لە تاقیکردنەوەکان
C 1017
________________________
ئارام بونەوە "هێمنی" سیمینار 1018
___________________
خەو "خەوتن"
ڕاپۆرت 1019
__________________________--
دەرمانە نایاسایەکاندەرمانە قەدەغەکراوەکان 1020
__________________________ڕاپۆرت لەسەر خۆکوشتن
سیمینار لەسەر خۆکوشتن 1021
_______________________
ثروطرام
پڕۆگرام "پرۆگرامی پەروەردەیی"
1022
______________________
ناسیۆنالیز
1023
____________________
Presentation1 خۆناسی.ppt
1024
__________________________--
سیمیناری شەنگال 1025
_____________________
Mathematical Proof.ppt
1026
___________________-
مێژووی جوو لەکوردستان
مێژووی جولەکە لەکوردستان
1027
___________________
جەستەی مرۆڤ لە ٢٤ کاتژمیردا
1028
______________
ئەشق ١عەشق
راپۆرتە دوو سیمینارە
1029 A
عەشق٢
1029 B
_____________________
.
ئۆتیزم ڕاپۆرت + سیمینار
ڕاپۆرتی ئۆتیزم "ۆتیزم"
1030 A
سیمینار ئۆتیزم ١
1030 B
سیمینار ئۆتیزم ٢ 1030 C
___________________
گەشت و گوزار داهاتی لەبیرنەکراو داهاتی گەشت و گوزار 1031
______________
گرینگی کات
1032
______________پەردەی کچێنی 1033
________________
پەروەردە لای جانجاک ڕۆسۆ
1034
______________
ئەحمەد شەوقی
أحمد شوقي 1035
_____________
ئەدەبی نوێ
1036
_______________
ئەدەبی هاوچەرخ 1037
_________________بیرکۆڵی 1038
______________________
بیرکردنەوە
1039
____________________
ثقة بالنفس.doc
1040
______________
جۆرەکانی خیزان و رەنگدانەوەی لەسەر باری دەرونی
1041
____________________
دڵەڕاوکێ 1042
______________
دواکەوتن لە خوێندن 1043
______________
ڕیودروستی دەرونی 1044
______________________
ڕەوشت یان ڕەفتار 1045
____________________
زیرەکیو وەبیر هێنانەوە 1046
_____________
زانکۆی سلێمانی 1047 A ڕاپۆرت
1047 B
زانکۆی سلیمانی سیمینار
_______________
بێکاری
سیمینار لەسەر بێکاری بێ ئیشی 1048
_______________
شیعر
هۆنراوەشیعر
1049
_____________
شەرمکردن ڕاپۆرت
1050 A
شەرم سیمینار
1050 B
______________شەرەنگیزی 1051
تەکنۆلۆژیا چیە
1097
--------------------------------------------
خەمۆکیی .. نیشانە و هۆکار و چارەسەر
نەخۆشی دەرونی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
ڕاپۆرت + سیمینار تێبینی ئەم بەشە پێکهاتووە لە ١٨ راپۆرت دەربارەی خەمۆکی
1098
________________________________________
جەنگی سارد
1099
______________________________________
بونیاتگه رایی
ڕەخنەگری بونیاتگەرایی
2000
________________________
ژیانی پیرەمێرد
شاعیر پیرەمێرد
2010
کلیک بکە
______________________
ویلیام شێکسپیر
______________________________________________
ونەری شیوەکاری
هونەری شیوەکاری
_____________________________
قازى محمد
_____________________________________________
قه‌ڵای دمدم
_______________________________________________
کارلێکی کیمیایی
_____________________________________________________________
بانکەکان
ئابوری
کۆدی
8000
بۆ خوێندنەوە لێرە کلیک بکە
_________________________________________
ڕێنێسانس
_______________________________________________
تۆپی پێ
ئەم ڕاپۆرتە زۆر بەشیوەیکی ڕیک و پیک
کراوە ...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
هونەر لە سەردەمى ریالیزم
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
گووڵ
____________________________________________________
راپۆرت لەسەر
ناوی تاک و ناوی کۆ
_______________________________________
رووه كی سروشتی
__________________________________________________
جغرافيا اربيل
عەرەبیە ئەم راپۆرتە
__________________________________________________
حامۆڕابی
____________________________
کۆتایی ته‌مه‌نی بازاری ئازاد…..
________________________________
ئابوری بازار
سه‌ربه‌ستیی ئابوری خۆی عه‌ینی عه‌داڵه‌ته.
بازار
بازاری دارایی
بازارى دارايى
_________________________________________
ڕاستگۆیی
_________________________________________________
کاربۆن
توخمی کاربۆن
__________________________________________________
كؤمبانياى مايكرؤسؤفت
ئەم ڕاپۆرتە ئینگلیزیە
______________________________________________
پیسبونی ژینگەو هۆکار و نەخۆشی و چارەسەر
______________________________________
جوگرافیای کوردستان
______________________________________
______________________________________
ژیاننامەی ئەبوبەکری سدیق
______________________________________
ڕاپۆرتی وەرزشی
لەسەر یانەی ڕیاڵ مەدرید
يانةي ريالمدريد
______________________________________
ڕاپۆرتی وەرزشی
لەسەر یانەی بەرشەلۆنە
______________________________________
رابورتى بيركاري
______________________________________
ڕاپۆرتى فيزيا
______________________________________
شەری جیهانی یەکەم
______________________________________
fangi كەڕوو
______________________________________
" كاريطةرى جوغرافيا لةسةر هزرى نةتةوةيى"
کاریگەری جوگرفیا لەسەر هزری نەتەوەیی
______________________________________
ئۆزۆن Ozone
چينى ئۆزۆن
______________________________________
ميرنشينى بوتان
______________________________________
قۆناغه‌كانى په‌ره‌سه‌ندنى ژينگه‌ى مرۆڤ
---------------------------------------------
راپۆرت له سه ر ڤایرۆس
--------------------------------------
راپۆرت له سه ر ئه‌رستۆ
--------------------------------------------
راپۆرت له سه ر له بيرجوونه وه
--------------------------------------
راپۆرت له سه ر عێراق
09442
-----------------------------------------
راپۆرت له سه ر كیشوه ری ئاسیا
434632
--------------------------
را پۆرت ده ربا ره ی په روورده كردنی مندال
"عەرەبیە ئەم راپۆرتە "
3524266
---------------------------
maikrosoft word
مایکرۆسۆفت ۆرد
353222
-------------------------------------------
گۆرانکاری ئاو هەوا
478944
----------------------------------
باکتراک ) سیستەمی هاککردن )
backtrack
2354346
----------------------------------------------------------------
سوڵیانە عوسمانیەکان
234366
234366
____________________________________________
مایکرۆسۆفت ۆرد
23424256
مایکرۆسۆفت ۆرد
23424256
____________________________________________
وزەی خۆر
4353422
____________________________________________
-1فیزیا
324226
_________________________________________
فیزیا ٢
000231
____________________________________________
قۆناخەکانی پەرەسەندنی ژینگەی مرۆڤ
353522
____________________________________________
کاری گەری جوگرافیا لەسەر هزری نەتەوەیی
353453
____________________________________________
کتمان للسر
464433
____________________________________________
لەبیرچونەوە
6586666
____________________________________________
مێژوی کاربۆن
342422
____________________________________________
مەحوی
353433
____________________________________________
نەخۆشی ئایدز
3523265
____________________________________________
ناپلیۆن
ناپلیۆن پۆناپارت
ناپلیۆن بۆنابارت
نابليون بونابارت
2424563
____________________________________________
هەوکردنی پەردەی دەماخ
87464
____________________________________________
ویلیام شکسپیر
(شاعیری نیشتیمانی ئینگلتەرا)
68443
____________________________________________
ڤایرۆس چیە؟
463453
____________________________________________
کورد لەسەردەمی ئەمەویەکان
463234
____________________________________________
گەلی کورد
654332
____________________________________________
پێکهاتەی گەردیلە
786545
____________________________________________
پەیوەندی گەشتوگوزار و ژینگە
87682
____________________________________________
ئەرستۆ
56787
____________________________________________
ئیسلام
97285
____________________________________________
ئەنادۆڵ
____________________________________________
ئەندەلوس
____________________________________________
ئەتۆم
____________________________________________
ئایا دەزانی ئاکامی نوێژ نەکردنت چیە؟
86932
86932
____________________________________________
اخلاق
765128
____________________________________________
ئابوری
027932
027932
____________________________________________
بنەماکانی ئابوری
8723469
8723469
___________________________________________
زانستی ئابوری
983932
___________________________________________
تۆپی پێ چیە؟
872621
___________________________________________
جگەرخوێن
2389642
___________________________________________
دەوڵەتی عەباسی
2862212
___________________________________________
نەخۆشی خەمۆکی
836922
_________________________________
الإعلام وأهميته في المجتمع المعاصر
(ئەم ڕاپۆرتە عەرەبیە)
876922
__________
پەروەردەی مناڵ
824629
___________________________________________
کیشۆری ئاسیا
248623492
___________________________________________
شێرپەنجەی مێشک
2326482
___________________________________________
شەریف پاشا
943292
___________________________________________
عێراق
964688
___________________________________________
عەرەبستانی سعودی
993632
___________________________________________
کۆمەڵیک راپۆرتی تر کە تەنها بەکۆپی ئەتوانن بیبەن ..
جوگرافیای کوردستان
شوێنی جوگرافی هه‌رێمی كوردستان
هه‌رێمی كوردستانی عیراق بریتییه له‌و به‌شه كوردستانه‌ی كه‌ده‌كه‌وێته نێو سنوری ده‌وڵه‌تی عیراقه‌وه كه‌دوابه‌دوای شه‌ڕی یه‌كه‌می جیهان دروست بوو، به‌پله‌ی یه‌كه‌م هه‌رێمێكی مرۆییه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نیشتیمان یان خاكی كوردانه‌و زۆربه‌ی هه‌ره زۆری دانیشتوانی كوردن، به‌ڵام له‌رووی فره‌نه‌ته‌وه‌یی و فره‌ئاینییه‌وه له‌هه‌رێمه‌كانی دیكه‌ی عیراق جیایه. له‌ته‌ك كورددا عه‌ره‌ب و توركمان و ئاشوریش هه‌ن. ئه‌مه له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی دیكه‌وه له‌پاڵ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی دانیشتیوانی هه‌رێم موسڵمانن، كه‌چی مه‌سیحی و ئێزیدی تێدایه.
هه‌موو لێكۆڵه‌ره‌وان له‌سه‌ر ئه‌وه یه‌ك ده‌نگن كه‌به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین سنوری باشوری كوردستان پێكدێنێت، سنوری هه‌رێم له‌ناوقه‌دی عیراقه‌وه له‌باشووری رۆژهه‌ڵاتی شارۆچكه‌ی به‌دره له‌پارێزگای واست ده‌ست پێده‌كات به‌ره‌و باكوور تا پردی نه‌وت له‌رۆژئاوای شارۆچكه‌ی مه‌نده‌لی هه‌ڵده‌كشێ له‌ته‌نیشت به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین تا فه‌تحه ده‌ڕوات شان به‌شانی رووباری دیجله سه‌رده‌كه‌وێ و له‌باكوری شاری موسڵ به‌ره‌و باشوری رۆژئاوا باده‌داته‌وه به‌ئاراسته‌ی شارۆچكه‌ی حه‌زه‌ر پاشان به‌ره‌و رۆژئاوا به‌ئاراسته‌ی سنووری عیراق سووریا له‌باكووری شارۆچكه‌ی به‌عاج.
روبه‌ری هه‌رێم 78736 كم2 كه ده‌كاته زیاتر له 18% سه‌رجه‌می رووپێوی عیراق، كه‌ئه‌م ناوچانه ده‌گرێته‌وه:
1- پارێزگاكانی (هه‌ولێر سلێمانی و دهۆك و كه‌ركوك).
2- هه‌موو ناحیه و قه‌زاكانی پارێزگای نه‌ینه‌وا جگه له‌قه‌زاكانی موسڵ و به‌عاج و حه‌زه‌ر.
3- قه‌زاكانی خانه‌قین ومه‌نده‌لی و كفری جگه له‌ناحیه‌ی به‌له‌دروز له‌پارێزگای دیاله.
5- ناوه‌ندی قه‌زای به‌دره له‌پارێزگای واست، كوت.
که‌ش و هه‌واى هه‌ريمى كوردستان
تێكرای گه‌رمی مانگی كانوونی دووه‌م كه‌ساردترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان (3.1) پله‌ی سه‌دی دایه له‌وێستگه‌ی سه‌ڵاحه‌دین (9.9 ) سه‌دیه له‌خانه‌قین، به‌گشتی چه‌ند به‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم بڕۆین پله‌ی گه‌رمی داده‌به‌زێت له‌به‌رئه‌وه‌ی چه‌ند به‌ره‌وه باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بچین زه‌وییه‌كه به‌رزو بڵند ده‌بێت ، وه لایه‌كانی باكووری هه‌رێم ده‌كه‌ونه ئه‌و ناوچانه‌ی كه‌له‌كه‌مه‌ره‌ی زه‌وییه‌وه دورترن كه‌ده‌بێته هۆی كورتی رۆژ له‌نیوه‌ی زستانی ساڵداو كه‌مبوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی تیشكی هه‌تاو كه‌وتن.
كه‌می لاربوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی كه‌وتنی تیشكی هه‌تاو هه‌روه‌ها رۆژ درێژی و ساماڵ و تۆپه‌ڵی هه‌وایی كیشوه‌ری وشك كه‌له‌هاویناندا هه‌رێم ده‌گرێته‌وه، یاریده‌ی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌كانی گه‌رما ده‌ده‌ن له‌و وه‌رزه‌دا. تێكڕاكانی گه‌رمای مانگی ته‌مووز كه‌گه‌رمترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له 30 پله‌ی سه‌دی پتره.
جیاوازییه‌كی زۆر له‌بڕی باران بارین له‌هه‌رێمدا هه‌یه ناوه‌ندی بارانی ساڵانه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان 328 ملم دایه له‌خانه‌قین و زیاتر له 702ملم له زاخۆ و له‌رواندز 969ملم و له‌ئاكرێ 1008 ملم و له‌پێنجوێن 1263 ملم، به‌گشتی له‌باره‌ی بڕی بارانی داباریو له‌هه‌رێمدا ده‌توانین بڵێین كه‌بارانی هه‌رێم تابه‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بڕۆین پتر ده‌بێت، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر هۆكاری به‌رزی و نزمی له‌لایه‌ك گوزه‌ركردنی ژماره‌یه‌كی زۆرتر له نه‌وراییه‌كانی كه‌ش وهه‌وا به هه‌رێمدا جگه له‌وه‌ی كه جۆری نه‌وراییه‌كانیش تا به‌ره‌و باكوور بڕۆین قوڵتر ده‌بن، له‌روی بارنه‌وه ده‌توانین هه‌رێم بۆ دوو هه‌رێمی لاوه‌كی دابه‌ش بكه‌ین كه‌بریتیه له:
هه‌رێمی بارانی مسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستانی عیراق ده‌گرێته‌وه‌و سنووره‌كانی باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له‌هه‌رێمدا ده‌ڕۆن ئه‌م هه‌رێمه به‌زۆری رێژه‌ی بارانه‌كه‌ی جیاده‌كرێته‌وه كه‌ناوه‌ندی ساڵانه‌ی باران 500ملم كه‌متر نییه، بۆیه كشتوكاڵی زستانه لهم هه‌رێمه‌دا ساڵانه ئه‌م هه‌رێمه ده‌توانێت به‌ته‌واوی پشت به‌باران ببه‌ستێت.
هه‌رێمی بارانی نامسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه ناوچه نیمچه شاخاوییه‌كان ده‌گرێته‌وه كه‌به‌رێژه بارانی كه‌مه(ساڵانه له 500ملم) كه‌متره، ئه‌م هه‌رێمه لاوه‌كییه دیسان به‌وه ناسراوه كه‌بڕی بارانی مانگانه‌و ساڵانه‌و وه‌رزانه هه‌ڵبه‌زو دابه‌زێكی گه‌وره به‌خۆیه‌وه ده‌بینێت به‌به‌راورد كردن له‌گه‌ڵ هه‌رێمی پێشوودا، بۆیه كشتوكاڵی زستانه‌ی به‌تایبه‌تی له‌به‌شه‌كانی باشورو باشوری رۆژئاوادا ره‌نگه روبه‌ڕوی هه‌ڕه‌شه‌ی وشكی ببێته‌وه.
له روی ئاووهه‌واوه هه‌رێمی كوردستان بۆ دوو هه‌رێم پۆلێن ده‌كرێت كه‌ئه‌مانه‌ن:
1. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای ده‌ریای ناوه‌راست:
ئه‌م جۆره ئاووهه‌واییه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم ده‌گرێته‌وه‌و سنووری باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له هه‌رێمدا ده‌ڕوات، ئه‌م هه‌رێمه پتر له 50 هه‌زار كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌ی داگرتووه له رووی گه‌رمییه‌وه به‌زستانی زۆر سارد و به هاوینی فێنك ناسراوه، له‌رووی دابارینه‌وه له‌نیوه‌ی زستانه په‌ره ده‌ستێنێ هاوینی وشكه، هه‌روه‌ها ئه‌و هه‌رێمه له هه‌موو ناوچه‌كانی تری عیراق به‌بارانتره، تێكڕای بارانی ساڵانه‌ی له 500ملم دانابه‌زێت تا به‌ره‌و رۆژهه‌ڵات و باكوورو باكووری رۆژهه‌ڵات برۆین باران زیاتر ده‌بێت بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێك ده‌بێته هۆی پچرانی رێگای گواستنه‌وه له‌نێوان شاره جیاجیاكاندا.
2. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای نیمچه وشك گه‌رمه‌سێری:
ئه‌و هه‌رێمه به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ی رووبه‌ری هه‌رێم ده‌گرێته‌وه له‌رووی سیستمی باران بارینه‌وه له‌هه‌رێمی پێشوو ده‌چێ (هاوینی ووشك و برینگ، زستانی به باران) به‌ڵام لێی جیاوازه له‌رووی كه‌م بارانییه‌وه (ساڵانه كه‌متر له 500ملم و به‌رزی پله‌كانی گه‌رمی له‌هاویندا زستانی كه‌متر سارده كه‌م جاری وا هه‌یه به‌فری لێ بكه‌وێ).
ئاماده‌كردنی ژماره‌یه‌ك له‌مامۆستایانی به‌شی مێژووی كۆلیژی ئاداب له‌زانكۆی سه‌لاحه‌ددین
======================================================
اصدقا
هنا أجمل الكلمات التي قيلت للأصدقاء
محبتنا كنافذة من زجاج صافِ .... نطل منها على أحلى مافي الدنيا.... ونرى من خلالها كل
المعاني الجميلة...
ولابد للزجاج من أن تشوبه شائبة....... فتلك هي حال الدنيا وحال البشر فيها...
نقص وخطأ وإلا لكنا من الملائكة..... ولكن لاتكسر الزجاج لتزيل هذا الأذى..
فإذا ماشاب علاقتنا شئ من الاختلاف تركتني ومضيت وأردت أن تنهي كل شئ...
أزل الأذى..... وامسح الشوائب وأنت موجود.... لا تهرب من مواجهة أخطائك وأخطائي أنا أيضاً..
لنتفاهم بحب .... أو حتى بجد ..... لنتحاسب ...
لا مشكلة ولكن لا تفكر أن تقطع الحبل الذي صنعناه بمشاعرنا يوماً تلو يوم..... لا تقطعه ببساطة...
أرجوك لاتكسر زجاج أخوتنا..
أصدقاء لا أوصيــــــــــــــــــــاء..
عندما أواجه مأزقاً ما...... أو حتى أسترسل معك في الحديث عن عقبة ما أمر بها..
هل تظن ذلك تفويضاً مني لك بحلها كما تريد.......؟؟
بالطبع لا ..
أنا كفيل بحل مشاكلي لوحدي وكوني أعطيتك فكرة عما أمر به لا يعني أن تحل المشكلة على
طريقتك...
ولابدون أن تخبرني بذلك ظناً أنك تفعل معي معروفاً...
أقدر رغبتك في المساعدة.... ولكن لكل منا طريقة في التعامل مع المشكلة تختلف عن الآخر...
ولكل منا طريقته التي تختلف عن الآخر في فهم أصل المشكلة وأسبابها...
فدع مشاكلي لي وحدي..... لأنك تعقد الأمور أكثر.... وثق بأني أقدر رغبتك في مساعدتي...
وسأطلبها عندما أحتاجها...
وإلا فكيف نكون أصدقاء..؟؟
الصديق الحقيقي هو الذي يمشي اليك عندما باقي العالم يبتعد عنك
إذا قرر اصدقائي القفز من فوق الجسر فإنني لن أقفز معهم ، ولكن سوف انتظرهم تحت الجسر لأتلقاهم . فأمسك بالصديق الحقيقي بكلتا يديك
أتعلم منك وتتعلم مني و لن نختلف
الصداقة هي عقل واحد في جسدين
لا تمشي أمامي فربما لا استطيع اللحاق بك، ولا تمشي خلفي فربما لا استطيع القيادة ، ولكن امشي بجانبي وكن صديقي .
الجميع يسمع ما تقول. الاصدقاء يستمعون لما تقول، وأفضل الاصدقاء يستمع لما لم تقل
الصديق هو الشخص الذي يعرف اغنية قلبك ويستطيع ان يغنيها لك عندما تنسى كلماتها
كل منا له طريقه في الحياة ، ولكن اينما ذهبنا فكل يحمل جزءا من الآخر
الصداقة نعمة من الله وعناية منه بنا
إذا كنت ستعيش مئة عام ، فإنني اتمنى ان أعيش مئة عام تنقص يوما واحدا كي لا أضطر للعيش بدونك
فشكرا لوجودك في حياتي ... يا صديقي
ولكن للاسف اين هو الصديق الصدوق الحقيقي الذي يتمتع بهذه الصفات
يا قارئ خطي لا تبكي على موتــــي فاليوم أنا معك وغداً في التراب و يا ماراً على قبري لا تعجب من أمري بالأمس كنت معك وغداً أنت معي أمـــوت و يـبـقـى كـل مـا كـتـبـتـــه ذكــرى فيـاليت كـل من قـرأ خطـي دعالي ان لــم ترونــي يومـاً هنـا فلتعلمــوا اننــي قـد رحلــت فأتمنــى ان تكــون القلــوب صآفيــه والنفــوس عنــي رآضيــه بــ الاخوةِلاقـــيتكم وبهآ اودعــكم .
الصديق الحقيقي هو الصديق الذي تكون معه كما تكون وحدك أي
هو الإنسان الذي تعتبره بمثابة النفس
الصديق الحقيقي هو الذي يقبل عذرك ويسامحك إذا أخطأت بحقه ويسد مسدك في غيابك
الصديق الحقيقي الحقيقي هو الصديق الذي يظن بك الظن الحسن وإذا أخطأت بحقه يلتمس لك العذر ويقول في نفسه لعله لم يقصد
الصديق الحقيقي هو الذي لا يصدق كلام الناس فيك إلا إذا تأكد من ذلك بما لا يدع مجالا للشك ثم يفاتحك بالموضوع ليسمع وجهة نظرك مع إحسان الظن بك
الصديق الحقيقي هو الذي يرعاك في مالك وأهلك وولدك وعرضك
الصديق الحقيقي هو الذي يكون معك في السراء و الضراء في الفرح والحزن في السعة والضيق في الغنى والفقر
الصديق الحقيقي هو الذي ينصحك إذا رأى منك عيبا ويشجعك إذا رأى منك خيرا ويعينك على عمل الخير والعمل الصالح
الصديق الحقيقي هو الذي يؤثرك على نفسه ويتمنى لك الخير دائما
الصديق الحقيقي هو الذي يوسع لك في المجلس ويبدأ بالسلام إذا لقاك ويسعى في حاجتك إذا احتجت إليه
الصديق الحقيقي هو الذي يدعو لك بظهر الغيب ودون أن تطلب منه ذلك
الصديق الحقيقي هو الذي يحبك بالله وفي الله دون مصلحة دنيوية مادية أو معنوية
الصديق الحقيقي هو الذي يفيدك بعلمه وصلاحه وأدبه وأخلاقه
الصديق الحقيقي هو الذي يرفع شانك بين الناس وتفتخر بصداقته ولا تخجل مصاحبته والسير معه
الصديق الحقيقي هو الذي يفرح إذا احتجت له ويسرع لخدمتك دون مقابل
الصديق الحقيقي هو الذي يتمنى لك ما يتمنى لنفسه
ولذا قيل "الكنز ليس دائما صديق ولكن الصديق دائما كنز"
" ومن السهل أن تضحي لأجل صديق ولكن من الصعب أن تجد الصديق الذي يستحق التضحية "
=========================================
Economics بەزمانی عەرەبی
الاقتصاد هو فرع من فروع العلوم الاجتماعية، ويهتم بدراسة عملية إنتاج، توزيع، واستهلاك السلع والخدمات. ومصطلح (اقتصاد) لغوياً يعني التوسط بين الإسراف والتقتير (جاء في مختار الصحاح: "القَصْدُ بين الإسراف والتقتير يقال فلان مُقْتِصدٌ في النفقة"). تعددت التعاريف لمصطلح (اقتصاد) إلا أن التعريف الأعم والأشمل لخصائص الاقتصاد الحديث المعاصر هو تعريف (ليونيل روبنز) في مقالة نشرها عام 1932 حيث يقول: "الاقتصاد هو علم يهتم بدراسة السلوك الإنساني كعلاقة بين الغايات والموارد النادرة ذات الاستعمالات". (الوسائل النادرة) أو الندرة: تعني عدم كفاية الموارد المتاحة لإشباع جميع الاحتياجات والرغبات الإنسانية. وغالباً ما يشار إلى الندرة بأنها (المشكلة الاقتصادية). وبمعنى آخر نجد أن المشكلة الاقتصادية هنا تدور حول الاختيار Choice وما قد يؤثر بانتقاء هذا الخيار من محفزات وموارد.
يمكن تقسيم الاقتصاد أو تصنيفه إلى أنواع عدة، أهمها:
لاقتصاد
اقتصاد جزئي واقتصاد كلي
اقتصاد إيجابي"وصفي" واقتصاد معياري
أنواع أخرى من مدارس الأفكار الأقتصادية
لاقتصاد
اقتصاد جزئي واقتصاد كلي
اقتصاد إيجابي"وصفي" واقتصاد معياري
أنواع أخرى من مدارس الأفكار الأقتصادية
أحد استعمالات الاقتصاد هي شرح كيفية عمل النظم الاقتصادية، وما الذي يربط أطراف هذه النظم من علاقات ضمن إطار المجتمع. تطبق أساليب التحليل الاقتصادي بشكل متزايد على المجالات التي تتعلق بالأفراد (بما فيهم الرسميون) الذين يقومون باختياراتهم ضمن إطارالمجتمع، كمثال على ذلك، الجريمة، التعليم، الأسر، الصحة، القانون، السياسة، الدين، مؤسسات المجتمع المدني، وصولاً إلى الحرب.
بدايات تبلور علم الاقتصاد
على الرغم من أن النقاشات حول عمليات الإنتاج والتوزيع دارت منذ بدايات التاريخ، إلا أن الاقتصاد أخذ بالتبلور في صيغته الحالية كفرع علمي مستقل منذ أن قام آدم سميث بنشر كتابه الشهير ثروة الأمم The Wealth of Nations عام 1776. ويعرّف آدم سميث في كتابه مصطلح الاقتصاد السياسي بأنه أحد فروع علم السياسة والتشريع، ويهدف إلى أمرين أساسيين: الأول، تزويد الأفراد بكمية كافية ومستمرة من المنتجات، أو العمل على جعلهم قادرين على توفير هذه المنتجات بشكل متواصل، والثاني، تزويد الدولة أو إثراء كل من الأفراد والحكومات. وفي كتابه ثروة الأمم يشير آدم سميث إلى الاقتصاد بمصطلح (الاقتصاد السياسي – Political Economy) إلا أن هذا المصطلح استبدل تدريجياً في الاستعمال العام بمصطلح (الاقتصاد Economics) وذلك بعد عام 1870 بالإضافة أول من أستعمل مصطلح الاقتصاد السياسي رجل دين فرنسي يدعى أنطوان ديمونكريتيان و أول من تعامل بجدية مع علم الاقتصاد هم الفيزوقراطيين حيث أمنوا بالزراعة كمصدر صافي للربح
على الرغم من أن النقاشات حول عمليات الإنتاج والتوزيع دارت منذ بدايات التاريخ، إلا أن الاقتصاد أخذ بالتبلور في صيغته الحالية كفرع علمي مستقل منذ أن قام آدم سميث بنشر كتابه الشهير ثروة الأمم The Wealth of Nations عام 1776. ويعرّف آدم سميث في كتابه مصطلح الاقتصاد السياسي بأنه أحد فروع علم السياسة والتشريع، ويهدف إلى أمرين أساسيين: الأول، تزويد الأفراد بكمية كافية ومستمرة من المنتجات، أو العمل على جعلهم قادرين على توفير هذه المنتجات بشكل متواصل، والثاني، تزويد الدولة أو إثراء كل من الأفراد والحكومات. وفي كتابه ثروة الأمم يشير آدم سميث إلى الاقتصاد بمصطلح (الاقتصاد السياسي – Political Economy) إلا أن هذا المصطلح استبدل تدريجياً في الاستعمال العام بمصطلح (الاقتصاد Economics) وذلك بعد عام 1870 بالإضافة أول من أستعمل مصطلح الاقتصاد السياسي رجل دين فرنسي يدعى أنطوان ديمونكريتيان و أول من تعامل بجدية مع علم الاقتصاد هم الفيزوقراطيين حيث أمنوا بالزراعة كمصدر صافي للربح
مجالات الاقتصاد
مكن تصنيف المجالات التي يبحث فيها علم الاقتصاد بشكل متنوع ومتعدد، إلا أنه بشكل أساسي يهتم بنوعين من التحليل الاقتصادي هما الاقتصاد الجزئي والاقتصاد الكلي
مكن تصنيف المجالات التي يبحث فيها علم الاقتصاد بشكل متنوع ومتعدد، إلا أنه بشكل أساسي يهتم بنوعين من التحليل الاقتصادي هما الاقتصاد الجزئي والاقتصاد الكلي
الاقتصاد الجزئي
مقالة رئيسية اقتصاد جزئي
يدرس التحليل الاقتصادي الجزئي السلوك الاقتصادي للعناصر الاقتصادية (بما فيهم الأفراد والشركات) وطريقة تفاعلهم من خلال الأسواق الفردية، وندرة الموارد، والأنظمة الحكومية. السوق هنا قد تشمل السلعة المنتجة كالذرة على سبيل المثال، وقد تكون خدمة من قلب الإنتاج كالبناء مثلاً. هذا التحليل يقوم على نظرية دراسة مجموع كميات الطلب من قبل المشترين وكميات العرض من قبل البائعين عند كل نقطة سعر محتمل للوحدة المنتجة. وانطلاقاً من دراسة كل من العرض والطلب بشكل غير منفصل يتوصل التحليل الاقتصادي الجزئي لتوصيف الكيفية التي تصل بها السوق إلى حالة التوازن الاقتصادي للسعر والكمية، أو الاستجابة لمتغيرات السوق عبر الزمن. وهذا ما يطلق عليه في الشائع تحليل دراسة العرض والطلب.
هيكلية السوق مثل سوق المنافسة الكاملة وسوق الاحتكار تعتبر هنا من العوامل المؤثرة على درجة كفاءة السوق. هذا وينطلق مفهوم التحليل من فرضية مبسطة بأن سلوك الأسواق الأخرى يبقى ثابتاً وهذا ما يطلق عليه تحليل التوازن الجزئي، أما نظرية تحليل التوازن العام تسمح بالتغيرات في مختلف الأسواق بما فيها حركة السوق وتفاعلها تجاه التوازن الاقتصادي.
الاقتصاد الكلي
يهتم التحليل الاقتصادي الكلي بدراسة الاقتصاد ككل، ليوضح تأثير العوامل الاقتصادية على اقتصاد البلدان، كتأثير الدخل القومي ومعدلات التشغيل (معدلات التوظيف)، وتضخم الأسعار، ومعدل الاستهلاك الكلي ومعدل الإنفاق الاستثماري ومكوناته. كما يدرس التحليل الاقتصادي الكلي تأثيرات كل من السياسة النقدية والسياسة المالية المتبعة في البلد. ومنذ ستينات القرن العشرين، أخذ التحليل الاقتصادي الكلي يأخذ منحى أكثر تكاملاً، وبرزت فيه نماذج جديدة كتحليل القطاعات على أساس جزئي، رشد اللاعبين الاقتصاديين، الاستخدام الكفء لمعلومات السوق، المنافسة غير الكاملة. التحليل الاقتصادي الكلي يهتم أيضاً بالعوامل ذات التأثيرات طويلة الأجل على الاقتصاد ونمو الدخل القومي. وكمثال على هذه العوامل نذكرن تراكم رأس المال، التطور التكنولوجي (التقني)، ونمو قوة العمالة.
المحاولات للتوحيد بين هذه الفرعين أَو إلغاء التمايز بينهما كَانَ مُحَفّزاُ مهماُ في مُعظم الفكر الاقتصادي في المرحلة الأخيرةِ، خصوصاً في اواخر السبعينات وأوائِل الثمانينات. توجد اليوم وجهة تجمع على ضرورة أن يكون الاقتصاد الكلي الجيد مؤسس على بنى الاقتصاد الجزئي الصلبة. بكلمة أخرى، هيكلية الاقتصاد الكلي يَجِبُ أَنْ تكون مدعمة بشكل واضح من قبل الاقتصاد الجزئي.
الأساليب الاقتصادية والأساليب الرياضية الاقتصادية الكمية
يعتمد الاقتصاد كمادة أكاديمية بشكل أساسي على الأساليب الرياضية، إلى جانب اعتماده على الأساليب الأدبية. يتم اعتماد الأساليب الرياضية والكمية لأغراض تحليل اقتصاد ما بدقة، أو لتحليل مناطق بعينها داخل الاقتصاد. وكأمثلة على هذه النماذج والأساليب في التحليل نذكر:
الاقتصاد الرياضي
يطلق مصطلح "اقتصاد رياضي" على تطبيق المناهج الرياضية للشرح وتفسير النظرية الاقتصادية بطرق رياضية أو لحل المسائل الاقتصادية المطروحة. ويستخدم الاقتصاد الرياضي أساليب تحليل التفاضل والتكامل ومناهج المصفوفات الجبرية. وأشاد الكتّاب الاقتصاديون بالفوائد الكبيرة لهذا الأسلوب والمتمثلة بإتاحة صياغة واشتقاق مفتاح العلاقات في النموذج الاقتصادي بوضوح، وصرامة، وبساطة. وقد حدد (بول سأمويلسون) في كتابه "أساسيات التحليل الاقتصادي" عام 1947، البنى الرياضية العامة في عدة مجالات اقتصادية عن طريقها يتم تحليل المسائل والقضايا الاقتصادية بطريقة كميه يمكن أن يعبر عنها بنظريات ومعادلات كما فعل بعض علماء الاقتصاد الحائزين على جوائز نوبل في الاقتصاد كالعالم جون فوربس ناش عن نظريته « نظرية التوازن » وهى اعتمادها الأساسي جانبا رياضيا بحت
الاقتصاد القياسي
مقالة رئيسية اقتصاد قياسي
تطبق في الاقتصاد القياسي الأساليب الرياضية والإحصائية لتحليل البيانات المنبثقة من النماذج الاقتصادية. مثال، قد تفترض نظرية ما أن الشخص المتعلم يكسب دخلاً –بالمعدل- أعلى من الدخل الذي يكسبه شخص مشابه له بجميع الخصائص إلا أنه غير متعلم (أو اقل مستوى تعليمي). هنا يأتي الاقتصاد القياسي فيقيس قوة العلاقة وأهميتها الإحصائية. ويستعمل أسلوب الاقتصاد القياسي لاستنتاج تعميمات كمية، كإيجاد علاقة بين معطيات موجودة مسبقاً والتنبؤ بما ستكون عليه الحال في المستقبل.
الحسابات القومية
مقالة رئيسية حسابات قومية
تعد الحسابات القومية (المحاسبة القومية) وسيلة تتضمن الحسابات القومية الفروع التالية: حسابات الدخل القومي والإنتاج (NIPA) وينتج عنها تقديرات للقيمة النقدية لمخرجات ومدخلات الاقتصاد خلال سنة أو ربع سنة، وتمكن حسابات الدخل القومي المسؤولين من تتبع أداء الاقتصاد ومكوناته خلال الدورات الاقتصادية أو فترات أطول. وتشمل الحسابات القومية أيضا رأس المال، الثروه القومية، وتدفقات رأس المال الدولي.. كانت الإدارة ممارسة ولم تكن علم
تطور مدارس الفكر الاقتصادي
الأفكار الاقتصادية البدائية
الأفكار الاقتصادية البدائية
ولدت الأفكار الاقتصادية مع ولادة الحضارات القديمة كالإغريقية، والرومانية والهندية مروراً بالصينية والفارسية والحضارة العربية. وقد اشتهر عدة كتاب ينتمون إلى هذه الحضارات من أبرزهم أرسطو الفيلسوف الإغريقي المشهور، وشاناكيا Chanakya (340 – 293 ق. م) رئيس وزراء الإمبراطور الأول لإمبراطورية (موريا) في شرق آسيا، والفيلسوف العربي المعروف ابن خلدون صاحب (مقدمة ابن خلدون) الذي عاش في القرن الرابع عشر الميلادي. ويعتقد الكاتب التشيكي (جوزيف شومبيتير) أن الباحثين المتأخرىن ما بين القرنين الرابع عشر والسابع عشر هم المؤسسون الحقيقيون لـ "علم الاقتصاد". ووصف جوزيف شومبيتير (ابن خلدون) بالرائد السباق في مجال الاقتصاد المعاصر، حيث أن العديد من نظرياته الاقتصادية لم تكن معروفة في أوروبا حتى وقت قريب نسبياً. لاحقاً قامت مدرستان أقتصاديتان هما المدرسة الطبيعية (الفيزيوقراطية)، والمدرسة التجارية (المركنتلية)، بتطوير وإضافة مفاهيم اقتصادية جديدة، حيث ساهمتا في قيام "القومية الاقتصادية" و"الرأسمالية الحديثة" في أوروبا.
الاقتصاد الكلاسيكي
مقال رئيسي: اقتصاد كلاسيكي
كما هو معلوم فإن نشر كتاب ثروة الأمم للكاتب آدم سميث اعتبر بمثابة نقطة البداية لولادة علم الاقتصاد كفرع علمي منفصل ومتخصص، وقد حدد كتاب ثروة الأمم عوامل الإنتاج بكل من الأرض، قوة العمل، ورأس المال، واعتبر أن هذه العوامل الثلاث هي التي تشكل جوهر الثروة التي تمتلكها الأمة.
ومن وجهة نظر آدم سميث، فإن الاقتصاد المثالي، هو نظام السوق ذاتي التنظيم (Self- Regulating Market System) حيث يقوم هذا النظام بإشباع حاجات الأفراد الاقتصادية تلقائياً "أوتوماتيكياً". وقد وصف "سميث" آلية عمل السوق بـ"اليد الخفية" التي تحث الأفراد على العمل على إشباع حاجاتهم الشخصية وبالتالي تحقيق أكبر منفعة ممكنة للمجتمع ككل. في كتاباته، أخذ "آدم سميث" بعض أفكار ونظريات المدرسة الطبيعية في الاقتصاد "الفيزيوقراطية" ودمجها مع نظرياته، إلا أنه رفض الفكرة التي نادى بها الفيزيوقراطيون والقائلة بأن الأرض (الزراعة) فقط هي مصدر الإنتاج والثروة.
الاقتصاد الماركسي
الاقتصاد الماركسي
أسسه المفكر الاقتصادي كارل ماركس الذي نادى بضرورة القضاء على مظاهر الملكية الفردية من خلال ثورة الطبقة العاملة والمستغلة على الطبقات الأخرى وخصوصاً الطبقة الرأسمالية وتجردها من الملكية الخاصة، وبعد ذلك تقود الطبقة العاملة دولتها وتسمى في العلوم الماركسية دولة " ديكتاتورية البروليتاريا " وتعبر بهذه الدولة إلى المجتمع الشيوعي الذي يحقق المساواة والعدل في توزيع الموارد والناتج القومي على الناس كافة، وهذهِ أحد ركائز قيام الفكر الشيوعي، ولنا أن نذكر حيال ذلك ماحدث للماركسية بجميع جوانبها العلمية بحيث إنها أصبحت في طور النسيان وهذا السبب يعود ليس في تناقض مبادئها أو فشلها كما يعتقد البعض بل الجهل بها والانحراف والانقلاب الذي حدث لها في بداية ستينيات القرن الماضي حيث جرى الانقلاب عليها من قبل المدعو " نيكيتا خروشتشوف " بانتصارة للطبقة الوسطى وخاصة شريحة العسكر كأقوى مكوناتها، انهيار الإتحاد السوفيتي لم تكن خلفة العلوم الماركسية بل الطبقة البرجوازية.
الاقتصاد الكينزي
الاقتصاد الكينزي
اسس هذه النظرية الاقتصادي البريطاني جون مينارد كينز, وتركز هذه النظرية على دور كلا القطاعين العام والخاص في الاقتصاد اي الاقتصاد المختلط حيث يختلف كينز مع السوق الحر (دون تدخل الدولة) اي انه مع تدخل الدولة في بعض المجالات. في نظريته يعتقد ان اتجاهات الاقتصاد الكلي تحدد إلى حد بعيد سلوك الافراد على مستوى الاقتصاد الجزئي، وهو قد أكد كما العديد من الاقتصاديين الكلاسيكيين على دور الطلب الكلي على السلع وان لهذا الطلب دور رئيسي في الاقتصاد خصوصا في فترات الركود الاقتصادي, حيث يعتقد انه من خلال الطلب الكلي تستطيع الحكومة محاربة البطالة والكساد, خصوصا ابان الكساد الكبير. يعتقد ان الاقتصاد لا يميل إلى الاتجاه إلى التوظيف الكامل بشكل طبيعي وفق مبدأ اليد الخفية كما كان يعتقد الكلاسيكيين، وقد كان كثيرا يكتفي بشكر الاقتصادي سميث على كتاباته تتعارض نظرية التوظيف الحديثة بشدة مع النظرية الكلاسيكية حيث ترى النظرية الحديثة ان النظام الاقتصادي الرأسمالي لا يحتوي على ضمان تحقيق التوظيف الكامل وان الاقتصاد الوطني قد يعمد إلى التوازن في الناتج الوطني رغم وجود بطالة كبيرة أو تضخم شديد فحالة التوظيف الكامل والمصحوب باستقرار نسبي في الاسعار وفق الفكر الكنزي انما هي حالة عرضية وليست دائمة التحقق. المصدر ويكي بيديا اقتصاد كينزي
مدارس وفروع اقتصادية أخرى
مدارس وفروع اقتصادية أخرى
يُمْكِنُ أيضاً أَنْ يُقسّمَ الاقتصاد إلى فروع جزئية عديدة وهذا لا يُلائمُ دائماً بعناية التصنيفِ الدقيقِ الكبيرِ. هذه الفروع الجزئية تتضمّنُ:
اقتصاد دولي، اقتصاديات عمل، اقتصاديات رفاهية، اقتصاديات عصبية، اقتصاد معلوماتِ، اقتصاديات موارد، اقتصاد بيئي، اقتصاد إداري، اقتصاد مالي، اقتصاد منزلي، اقتصاديات تنمية، وجغرافية اقتصادية.
هناك أيضاً منهجيات مستعملة من قبل الاقتصاديين الذي يصنفون وفق النظرياتِ المهمة.
المثال الأهمّ قَدْ يَكُون الاقتصاد القياسي، الذي يُطبّقُ التقنياتَ الإحصائيةَ على دراسةِ البيانات الاقتصادية. الاقتصاد الرياضي الذي يَعتمدُ على الطرقِ الرياضيةِ، يتضمن ذلك الاقتصاد القياسي.
اتجاه آخر أكثرُ حَداثةً، وأقرب إلى الاقتصاديات الصغيرة microeconomics، وهو يَستعملَ من علم نفس اجتماعي مفاهيم مثل (اقتصاد سلوكي) وطرق (اقتصاد تجريبي) لفَهْم الانحرافاتِ عن تنبؤاتِ الاقتصادِ neoclassical.
اتجاه آخر أكثرُ حَداثةً، وأقرب إلى الاقتصاديات الصغيرة microeconomics، وهو يَستعملَ من علم نفس اجتماعي مفاهيم مثل (اقتصاد سلوكي) وطرق (اقتصاد تجريبي) لفَهْم الانحرافاتِ عن تنبؤاتِ الاقتصادِ neoclassical.
الاقتصاد التطوّري يشكل نظرية مبتكرة تتماشى مع التوجهات التي تُريدُ فَهْم دورِ ' الروتينات في قيادة تطور السلوك.
يمكن اعتماد تصانيف أخرى أيضا. مالية كَانتْ تقليدياً تعتبر جزء من الاقتصاد بما أن كنتائجه الأساسية تظهرُ طبيعياً مِنْ الاقتصاديات الصغيرة ؛ لكن أَسّسَ اليوم كعلم مستقل عملياً، مع أنه وثيق الصلة بالفروع الأخرى للاقتصاد.
لقد كَانَ هناك اتجاهُ متزايدُ للأفكارِ والطرقِ في الاقتصادِ التي يمكن تطبيقها في السياقاتِ الأوسعِ. بما أن التحليلَ الاقتصاديَ يُركّزْ على إتّخاذ القراراتِ، فيُمْكِنُ أَنْ يُطبّقَ، بدرجاتِ متفاوتة من النجاحِ، على أيّ حقل يتضمن أناسا يُواجهونَ بدائلِ أو خيارات ؛ تعليم، زواج، صحة، الخ. فهو يشكل نظرية الخيار العام تدرس أيضا كيف يمكن للتحليل الاقتصادي أَنْ يُقدّمَ حلولا إلى تلك الحقولِ التي اعتبرتْ تقليدياً خارج الاقتصادِ. تَتداخلُ مناطقُ البحث في الاقتصادِ مع مناطق تابعة لعلومِ الاجتماعيات الأخرى، بما فيها العلوم السياسية وعلم اجتماع. الاقتصادَ السياسيَ الأكثر شيوعا يُدْعَى غالبا بشكل غير دقيق رأسمالية.
انظر اقتصاد سياسي لدراسةِ الاقتصادِ ضمن سياق عِلْمَ السياسة، واقتصاد اجتماعي لدراسةِ الاقتصادِ ضمن سياق عِلْمَ الاجتماع.
أهم نواحي الاقتصاد التي تسترعي الانتباه : تخصيص مصدرِ، الإنتاج، التوزيع، التجارة، والمنافسة.
يمكن للاقتصاد أن يطبق من حيث المبدأ على أيّ مشكلة تَتضمّنُ الاختيارَ ضمن شروط الندرةِ أَو شروط اقتصاديةِ حاسمةِ. انظر قيمة.
بَعْض الاقتصاديين يَستعملونَ السعر والعرض والطلب لخَلْق نماذج اقتصادية تَتوقّعَ نتائجَ القراراتِ أَو الأحداثِ.
كما تسند للنماذج مهام أخرى حيث يُمْكِنُ لها أَنْ تُحلّلَ سلوكَ المجتمعاتِ الكاملةِ أيضاً. (انظر أيضاً علم اجتماع، اقتصاد سياسي، تاريخ)
تقليدياً يرتكز الاقتصاد على إرضاءِ الحاجات الماديةِ وهذا يَبْقى بؤرةَ الاقتصادِ. بما أن جوهر الاقتصادِ يَدْرسُ الحوافزَ، أَو جْعلُ الاختيار محصورا بقيودِ، فإن المواضيع المدروسة واسعة، كما توسع الاقتصاديين في دراسة كافة المواضيع المتراوحة مِنْ الزواج إلى عقوبةِ الموت والنظم السياسية المثاليةِ.
Economics بەزمانی ئینگلیزی کلیک بکە
============================================
هــــه‌نگ
جیهانی هه‌نگ یه‌كێكه له هه‌ره جیهانه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كان، كه چۆن په‌روه‌ردگاری كردگار فێری ئه‌و یاسا زۆر ورد و جوانه‌ی كردووه، هه‌ر بۆیه‌شه سووره‌تێكی گه‌وره‌ی به ناوییه‌وه ناو ناوه و له چه‌ند ئایه‌تێكدا باسی ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: [وَأَوْحَي رَبُّكَ إِلَي النَّحْلِ أَنْ اتَّخِذِي مِنْ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنْ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ]([1]).
جیهانی هه‌نگ یه‌كێكه له هه‌ره جیهانه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كان، كه چۆن په‌روه‌ردگاری كردگار فێری ئه‌و یاسا زۆر ورد و جوانه‌ی كردووه، هه‌ر بۆیه‌شه سووره‌تێكی گه‌وره‌ی به ناوییه‌وه ناو ناوه و له چه‌ند ئایه‌تێكدا باسی ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: [وَأَوْحَي رَبُّكَ إِلَي النَّحْلِ أَنْ اتَّخِذِي مِنْ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنْ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ]([1]).
واته: (په‌روه‌ردگاری تۆ نیگا و ئیلهامی بۆ هه‌نگ ناردووه كه جێگه بۆ خۆی له كون و كه‌لێنی چیاكاندا سازبكات).
خوای گه‌وره وه‌حی بۆ مێش هه‌نگوێن نارد كه له چیاكان خانوو دروست بكات، نه‌ی فه‌رموو له ماڵان و ئاوه‌دانیدا كون و شار دروست بكه، چونكه مێشه‌كه ته‌مبه‌ڵ ده‌بێت و، ده‌چێت شیرینی ماڵان ده‌خوات، ئه‌و كاته‌ش ئه‌و شیفایه‌ی كه له هه‌نگوینی چیا و داره‌كاندا ده‌بێت، له هی ماڵه‌كاندا به‌و شێوه‌یه نابێت! خوای گه‌وره‌ش له قورئانی پیرۆزدا بێ‌هۆ نه‌یفه‌رمووه [وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّي]([2]).
خوای گه‌وره وه‌حی بۆ مێش هه‌نگوێن نارد كه له چیاكان خانوو دروست بكات، نه‌ی فه‌رموو له ماڵان و ئاوه‌دانیدا كون و شار دروست بكه، چونكه مێشه‌كه ته‌مبه‌ڵ ده‌بێت و، ده‌چێت شیرینی ماڵان ده‌خوات، ئه‌و كاته‌ش ئه‌و شیفایه‌ی كه له هه‌نگوینی چیا و داره‌كاندا ده‌بێت، له هی ماڵه‌كاندا به‌و شێوه‌یه نابێت! خوای گه‌وره‌ش له قورئانی پیرۆزدا بێ‌هۆ نه‌یفه‌رمووه [وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّي]([2]).
واته: (له به‌هه‌شتدا ڕووبارێك له‌هه‌نگوینی ساف هه‌یه).
هه‌ر بۆیه‌شه دروست نی یه كه هه‌نگوینی ماڵان به ساغ و پاڵفته بفرۆشرێت.
خوای كردگاری هه‌موو بونه‌وه‌ران ئه‌م هه‌نگ و هه‌نگوینه‌ی به شێوه‌یه‌ك دروست كردووه كه شیفا بێت بۆ هه‌موو نه‌خۆشی یه‌ك، سوپاس بۆ خوای گه‌وره تا ئێستا سه‌دان هه‌زار كه‌سمان به هۆی ئه‌م ده‌رمانه چاره‌سه‌ر كردووه به ئیزنی خودای.
هه‌ر وه‌ك هه‌نگوینه‌كه شیفایه، هه‌نگه‌كه خۆشی به‌هه‌مان شێوه شیفایه. بۆ نموونه بۆ نه‌خۆشی یه‌كانی: ڕۆماتیزم و ژان و ئیلتهابات و برین و چاوكزی و.... به‌ڵام ده‌بێت ئه‌م به‌كارهێنانه‌ش له ژێر چاودێریی زانستیدا بێت.
کورته باسێکی مێژوویی له باره‌ی هه‌نگ به‌خێو کردن.
هه‌نگ زۆر له پێش مرۆڤدا له‌سه‌ر زه‌وی ژیاوه ،کۆنترین و دێرینترین شوێنه‌وار که په‌یوه‌ندی به هه‌نگه‌وه هه‌بێت و ئێستاش مابێته‌وه هی شه‌ش سه‌د هه‌زار ساڵ به‌ر له ئێستا یه ،به‌لام له قوڵایی زه‌ویدا هه‌ندێک به‌ڵگه وه‌گیر که‌وتوون ده‌یسه‌لمێنن که هه‌نگ پێش 150ملیۆن ساڵ به‌ر له ئێستا په‌یدا بووه ،ئه‌و کات به شێوه‌ی پووره نه‌ژیاوه به‌ڵکو به تاک وته‌نیا شانه ولانه‌ی خۆی هه‌لبه‌ستووه وتیێدا ژیاوه‌و زاوزێی کردووه ، 100ملیۆن ساڵ به‌ر له ئێستا رووه‌ک وگیاو گۆڵ په‌ره‌یان سه‌ندووه‌و ،جۆری ژیانی هه‌نگیش له حاڵه‌تی تاک وته‌نیایی بووه دواتر ژیانی کۆمه‌لایه‌تی و پووره‌یان پێکهێناوه ، هه‌ندێک ((به به‌ردبوو-المتحجرات)) له مۆزه‌خانه‌ی ((وایمان)) له ئه‌لمانیا هه‌ن هی 40ملیۆن ساڵ له مه‌وبه‌رن و شوێنه‌وارێکی دیکه‌ی هه‌نگ برینه‌وه له شێوه‌ی وێنه‌یه‌ک له سه‌ر به‌رد وله نێو ئه‌شکه‌وتێک له ئیسپانیا هه‌یه هی 1200ساڵ به‌ر له ئێستایه.
ئایینی هیندییه‌کانی به‌رایی ((کۆن)) بایه‌خکی تایبه‌تیان داوه‌ته مێش هه‌نگوین. وێنه‌ی هه‌نگ وخه‌لێفی له قوڕ دروستکراویان له‌سه‌ر به‌رد هه‌لکه‌ندراوه وله شوێنه‌واری فیرعه‌ونه‌کانیش دۆزراوه‌ته که هی 4000 ساڵ به‌ر له دایک بوونی مه‌سیحن ، له‌و کاته‌ش دووکه‌ڵیان بۆ قانگدانی هه‌نگ به‌کار هێناوه ،هه‌ندێک هه‌نگوین له گۆڕی یه‌کێک له پاشاکانی میسر دۆزراوه‌ته‌وه که له پێش 4000ساڵ هێشتا هه‌ر بۆ خواردن ده‌شیا.
بابلی وسۆمه‌ریه‌کانیش له شوێنه‌واره‌کانیاندا زۆر جار ناوی هه‌نگیان هێناوه ،شونه‌وارێک له مۆزه‌خانه‌ی ((ستۆکهۆلم)) له سوێد ده‌ری ده‌خات که 200 ساڵ به‌ر له زاییندا له که‌ناره‌کانی باشووری رۆژئاوای ئه‌و وولاتدا مێش هه‌نگووین هه‌بووه، خه‌لکه‌که‌ش سوودیان لێ وه‌رگرتووه.
له ساڵی 1440 پ.زپێخه‌مبه‌ر ((مووسا –د.خ)) ئیسرائیلیه‌کانی بردۆته وولاتێک که شیر وهه‌نگویینی لێ بووه.
وێنه‌ی هه‌نگ له سه‌ر ده‌سکی خه‌نجه‌رێک کێشراوه که 800 پ.ز. له لورستان دروستکراوه و ئێستاش خه‌نجه‌ره‌که له مۆزه‌خانه‌ی شاری ((برۆکسل))پارێزروه.
((سۆلۆن)) له ساڵی 620 پ.ز. له یۆناندا یاسایه‌کی مێشداری نووسیوه، ((ئه‌رستۆ))که زانایه‌کی مه‌زنی یۆنانییه‌کان و مامۆستای ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌وره بووه کتێبێکی له‌باره‌ی هه‌نگ وهه‌نگداری نووسیوه. له قورئانی پیرۆزیشدا ناوی هه‌نگ هاتووه و سووره‌تێکیش به ناوی هه‌نگ((نحل)) ه، قه‌شکانیش له ئه‌وروپادا گه‌لێکیان به هه‌نگ به خێو کردنه‌وه خه‌ریک بوونه.
(( نیکڵ یاکوب )) له ساڵی 1568 ز. یه‌که‌م کتێبی له باره‌ی فێربوون وبه‌خێوکردنی هه‌نگه‌وه به زمانی ئه‌لمانی نووسیوه.
(( ماڵپیکی)) زانای ئیتالی له دوای ساڵی 1650 کتێبێکی له باره‌ی توێکاری له‌شی هه‌نگ نووسیوه.
((رێنت ئانتی)) زانای فه‌ره‌نسیی ((1683-1785)) ز خه‌لێفێکی شووشه‌یی دروست کردووه و لێکۆلینه‌وه‌ی زۆری ئه‌نجامداوه وگه‌یشتۆته زۆر شتی شاراوه‌و نادیار و گه‌لێک نهێنیشی له ژیانی هه‌نگدا ئاشکرا کردووه . ((فرانس هۆپر)) که پیاوێکی نابینای سویسری بووه به یارمه‌تی خزمه‌تکاره‌که‌یه‌وه له ساڵانی ((1750-1831))ز په‌وازی((اطار)) بۆ خه‌لێف دروست کردووه به‌لام ته‌نها بۆ لێکۆلینه‌وه به کاریهێناوه.
بابلی وسۆمه‌ریه‌کانیش له شوێنه‌واره‌کانیاندا زۆر جار ناوی هه‌نگیان هێناوه ،شونه‌وارێک له مۆزه‌خانه‌ی ((ستۆکهۆلم)) له سوێد ده‌ری ده‌خات که 200 ساڵ به‌ر له زاییندا له که‌ناره‌کانی باشووری رۆژئاوای ئه‌و وولاتدا مێش هه‌نگووین هه‌بووه، خه‌لکه‌که‌ش سوودیان لێ وه‌رگرتووه.
له ساڵی 1440 پ.زپێخه‌مبه‌ر ((مووسا –د.خ)) ئیسرائیلیه‌کانی بردۆته وولاتێک که شیر وهه‌نگویینی لێ بووه.
وێنه‌ی هه‌نگ له سه‌ر ده‌سکی خه‌نجه‌رێک کێشراوه که 800 پ.ز. له لورستان دروستکراوه و ئێستاش خه‌نجه‌ره‌که له مۆزه‌خانه‌ی شاری ((برۆکسل))پارێزروه.
((سۆلۆن)) له ساڵی 620 پ.ز. له یۆناندا یاسایه‌کی مێشداری نووسیوه، ((ئه‌رستۆ))که زانایه‌کی مه‌زنی یۆنانییه‌کان و مامۆستای ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌وره بووه کتێبێکی له‌باره‌ی هه‌نگ وهه‌نگداری نووسیوه. له قورئانی پیرۆزیشدا ناوی هه‌نگ هاتووه و سووره‌تێکیش به ناوی هه‌نگ((نحل)) ه، قه‌شکانیش له ئه‌وروپادا گه‌لێکیان به هه‌نگ به خێو کردنه‌وه خه‌ریک بوونه.
(( نیکڵ یاکوب )) له ساڵی 1568 ز. یه‌که‌م کتێبی له باره‌ی فێربوون وبه‌خێوکردنی هه‌نگه‌وه به زمانی ئه‌لمانی نووسیوه.
(( ماڵپیکی)) زانای ئیتالی له دوای ساڵی 1650 کتێبێکی له باره‌ی توێکاری له‌شی هه‌نگ نووسیوه.
((رێنت ئانتی)) زانای فه‌ره‌نسیی ((1683-1785)) ز خه‌لێفێکی شووشه‌یی دروست کردووه و لێکۆلینه‌وه‌ی زۆری ئه‌نجامداوه وگه‌یشتۆته زۆر شتی شاراوه‌و نادیار و گه‌لێک نهێنیشی له ژیانی هه‌نگدا ئاشکرا کردووه . ((فرانس هۆپر)) که پیاوێکی نابینای سویسری بووه به یارمه‌تی خزمه‌تکاره‌که‌یه‌وه له ساڵانی ((1750-1831))ز په‌وازی((اطار)) بۆ خه‌لێف دروست کردووه به‌لام ته‌نها بۆ لێکۆلینه‌وه به کاریهێناوه.
لانگسترۆس ((Langstroth)) که ئه‌مریکی بوو له ساڵی 1851 ز له دوای دۆزینه‌وه‌ی (( ماوه‌ی هه‌نگ-المسافة النحلیة ((1/4 - 3/8 گرێ)). یه‌که‌مین خه‌لێفی دروست کرد که په‌روازی بزێوی تێدا به‌کاربێت ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین داهێنان بوو که ئیتر په‌ره‌ی به هه‌نگداری داو زۆر به‌ره‌و پێشی برد.لانگسترۆسیش نازناوی باوکی هه‌نگه‌وانانی وه‌رگر
ئه مه ش كتيبيكه به ناوى مه‌مله‌که‌تی مێش هه‌نگ
http://www.pertwk.com/pdf/memleketi_mesh_heng.pdf
http://www.pertwk.com/pdf/memleketi_mesh_heng.pdf
====================================================
«دادپەروەری»،
بۆ وەڵامی پرسیاری یەكەم، دادپەروەری بۆ ؟، دەڵێین : دابینكردنی «دادپەروەری» بۆ ئێمە نەك تەنیا داوا و ئامانجە بەڵكو ئەركە چونكە :
1 - ئێمەی كورد، كە بەدرێژایی مێژوو ستەممان لێكراوە، پتر لە هەموو نەتەوەیەكی تر قوربانی نەبوونی «دادپەروەرین » و باشترین بەڵگەیش بۆ سەلماندنی ئەم راستیە دابەشكردنی نیشتمان و نەتەوەكەمانە بەسەر چەندین وڵاتدا و نەبوونی نەك دەوڵەتێكی یەكگرتووی كوردی بەڵكو نكۆڵیكردن لە بوونیشمان دەكرێت و ئەمڕۆ ئێمە گەورەترین نەتەوەین لە جیهاندا كە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆمان نین.
2 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەركێكی ئاینیە. خوداوەندی مەزن لە قورئانی پیروز و هەموو پەیامە ئاسمانیەكاندا فەرمانمان پێدەكات كە ( دادپەروەر بین ).
3 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەركێكی نیشتمانی و نەتەوایەتیە كە گەلی كورد بە درێژایی مێژووی خۆی خەباتی بۆ كردووە و قوربانی بۆ داوە و ئامانجێكی سەرەكی راپەڕین و شۆڕشەكانی بووە.
4 - «دادپەروەری» پرەنسیپ و بەهایەكی مرۆڤایەتیە. مافی تاك و كۆمەڵگایە كە بەشێوەیەكی «دادپەروەرانە» مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت.
5 – گەشەپێدانی بەردەوام، كە ئەمڕۆ بووتە دروشمی هەموو دەوڵەتانی جیهان و كار بۆ بەدەستهێنانی دەكەن، پێویستی بە دابینكردنی «دادپەروەری» هەیە. گەشەپێدانی بەردەوامی كەرتە ئابووری و خزمەتگوزاریەكان و گەشەپێدانی هەرێمی لە هەرێمی كوردستاندا پێویستی بە دابینكردنی «دادپەروەری» هەیە لە هەرێمدا.
6 – نەبوونی «دادپەروەری» لە هەر شوێنێك و كۆمەڵگایەك دیاردەیەكی بێزراوە و شەرمە كە ڕازی بین بە بەردەوام بوونی و كارنەكەین و هەنگاوی پێویست نەنێین بۆ بەرەنگاربوونەوە و لەناوبردنی.
7 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەمڕۆ داوایەكی ڕەوای خەڵكی كوردستانە كە دیارە هەست بە نەبوونی «دادپەروەری» دەكەن.
بۆ وەڵامی پرسیاری دووەم، دادپەروەری چۆن دابین دەكرێت؟ دەڵێین: «كە دابینكردنی (دادپەروەری رەها) لەتوانای مرۆڤدا نییە بۆیە لە هیچ شوێنێك و لەهیچ كاتێكدا بەدی نەكراوە و ناكرێت. كەوابوو مەبەست لە دابینكردنی «دادپەروەری»، دابینكردنی «دادپەروەری ڕێژەییە»، كە دابینكردنی و بەرزكردنەوەی ڕێژەكەی،(رێژەی دادپەروەری) داواكاری و ئامانجی مرۆڤایەتی و كۆمەڵگا جیهانیەكانە. رێژەی دابینكردنی دادپەروەری لە كۆمەڵگایەكەوە بۆ كۆمەڵگایەكی تر و لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر دەگۆڕێت و دابینكردنی رێژەیەكی بەرز لە «دادپەروەری» سیمای كۆمەڵگا دروستەكانە. هەرچی تایبەتە بە دابینكردنی دادپەروەری لە كۆمەڵگای ئێمەدا بەرێژەیەكی خوازراو، بە بۆچوونی ئێمە، دەكرێت بە رێگای ئەم خاڵانە بەدەست بهێنرێت:
1 – رەخساندنی هەلی یەكسان، لە هەموو بوارەكاندا، بۆ ئەندامانی كۆمەڵگا. بۆ نموونە رەخساندنی هەلی یەكسان بۆ خوێندن، بۆ بازرگانیكردن، بۆ بەگەڕخستنی سەرمایەگوزاری.... تاد. كاتێك ناتوانرێت، لەبەر هەر هۆكارێك بێت، هەلی یەكسان بڕەخسێنرێت بۆ هاووڵاتیان ئەركی دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردنە كە بە یاسا و رێنماییەكان كێشەكە چارەسەر بكات. بۆ نموونە كاتێك ناتوانین هەلی یەكسان بڕەخسێنین بۆ خوێندن، ناتوانین قوتابخانە و مامۆستا بۆ قوتابیانی شارۆچكە و شارەدێكان دابین بكەین، وەك چۆن لە ناوەندی پارێزگاكان قوتابخانەی باش و مامۆستایانی بە ئەزموون و شارەزامان بۆ قوتابیان دابینكردوە، پێوستە بە یاسا و رێنمایی بەڵانسەكە راست بكەینەوە. ئەوەی ئەمڕۆ پەیڕەو دەكرێت لەم بوارەدا و پێی دەوترێت «دابەشبوونی جوگرافی» لە وەرگرتنی قوتابیان لە زانكۆكاندا نەك هەر بەڵانسەكە راست ناكاتەوە و هەلی یەكسان ناڕەخسێنێت بۆ قوتابیان، بەڵكو قووڵتری دەكاتەوە.
2 – دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتی لە نێوان پایتەخت و پارێزگاكان، لە نێوان پارێزگاكان و قەزا و ناحیەكان، لە نێوان وەزیر و بەرێوەبەریە گشتیەكان.. تاد. هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی لێپرسراویەتی كارێكی ئاسان نییە، نازانم بۆ تا ئێستا لای ئێمە كەسانێك هەن خۆیان بە «سوپەرمان» دەزانن و بڕوایان بە توانای خەڵكانی تر نییە ؟. هۆكارێكی سەرەكی پێشكەوتنی كۆمەڵگا پێشكەوتووەكان دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتیە لەنێوان دەسەڵاتی ناوەند و دەسەڵاتە لۆكاڵیەكاندا، لە نێوان پۆستە باڵاكان و پۆستە نزمەكاندا.
3 – دابەشكردنی سامان بەشێوەیەكی دادپەروەرانە لە نێوان پارێزگا و قەزا و ناحیەكان، بە رێگای دابەشكردنی دادپەروەرانەی پرۆژە ئابوری و خزمەتگوزاریەكان، لە لایەك و لە نێوان فەرمانبەران و هاووڵاتیان، بە رێگای كەمكردنەوەی ئەو گاپە گەورەی كە هەیە لە نێوان موچە و دەرماڵەكاندا، لە لایەكی تر. دابەشكردنی دەسەڵات و سامان ئەوە ناگەیەنێت كە بەشێوەیەكی یەكسان دەسەڵات و سامان دابەش بكرێت بەڵكوو دەبێت پرۆسەی دابەشكردنەكە پشت بە بنەمای دادپەروەرانە ببەستێت.
پێكهێنانی یەكەی كارگێری بچووك بەرووبەر و گەورە بە دەسەڵات، بۆ نموونە بە پارێزگاكردنی ناوچەكانی سەر بە هەڵەبجە، رانیە، سۆران... تاد هەنگاوێكە بە ئاراستەی راست بۆ دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتی و سامان دەبێت دەستخۆشی و پێشوازی لێ بكرێت نەك هانی خەڵك بدرێت خۆپیشاندانی دژ بكات !.
4 – كاتێك دەسەڵات و لێپرسراویەتی و سامان دابەش دەكرێت پێویستە دەزگایەكی چاودێری ورد و كارا هەبێت كە لە توانایدا بێت هەڵسەنگاندنی پێویست بۆ كارەكان ئەنجام بدات بۆ ئەوەی بتوانرێت دەستخۆشی لە كارە باشەكان بكرێت و خاوەنەكانیان پاداشت بكرێن و سەرپێچیكەرانیش سزا بدرێن. پەیڕەوكردنی پرەنسیپی پاداشت و سزا «هۆكارێك دەبێت بۆ دابینكردنی «دادپەروەری».
5 – یەكسان بوون بەرامبەر بە یاسا و پەیرەوكردنی پرەنسیپی «سەروەری یاسا» بە كردار نەك تەنیا بە وتە. نابێت یاساكان وەك «ماڵی جاڵجالۆكە» بن تەنیا بەسەر هەژاران و بێ پشتیواناندا جێبەجێ بكرێن و دەسەڵاتداران یاساكان پێشێل بكەن بێ ئەوەی بە سزای خۆیان بگەن.
6 - پرۆسەی دابینكردنی «دادپەروەری»، لە كۆمەڵگای ئێمەدا، پێویستە لە نێو پارتە سیاسیەكانەوە دەست پێبكات. پێویستە بەرپرسیاریەتی و ئەرك و مافەكان لە نێو ئۆرگانەكانی پارتەكاندا بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بە سەر ئەندامانی پارتەكاندا دابەش بكرێت، بە پشت بەستن بە بنەماكانی دڵسۆزی، خەبات و قوربانی، لێهاتوویی. ناڕەزایی لە نێو پارتەكانەوە دەگوێزرێتەوە بۆ نێو كۆمەڵگا. پارتێكی «دادپەروەر و تەندروست» حكومەتێك و كۆمەڵگایەكی «دادپەروەر و تەندروست» دێنێتە كایەوە
د.ئازاد نەقشبەندی
==============================================
The Role of Incentive
MAY 01, 1982 by LAWRENCE W. REED
Mr. Reed is Assistant Professor of Economics at Northwood Institute in Midland, Michigan. He is director of the college’s summer Freedom Seminars. Also he is co-editor of the recent college text, When We Are Free.
There’s a great deal of talk these days about incentives. An incentive is something which incites one to action. It is a spur, a motive, a provocation, a goad, a stimulus. Economists have long understood that the incentive to act is the prospect of the action yielding benefits to the actor. Because of that fact, particular incentives and incentive structures explain a very great deal of the economic world which swirls around us.
People respond to incentives and to their opposite, disincentives. An individual will feel compelled to respond favorably to something which promises great personal benefit at low cost or risk. The same individual will tend to turn away from those things which deliver little or no benefit, especially if they do so only at high cost. He will positively shun those things which would set his progress back, much as a hot stove is a disincentive to bare hands. Human choice is thus influenced by economic incentives and by changes in economic incentives. Let’s take a look at “real world” happenings and see how this might explain some things.
Many people complain today about the poor schooling their children receive in public schools. Declining test scores and a breakdown of discipline in the classroom, even as the costs of schooling rise, bear testimony to the failure of public education. Does this happen because public school teachers and administrators do not wish to provide a quality product? Not really.
There is no reason to believe that public school teachers and administrators are any less desirous than other people that quality education be imparted. They are, however, responding to a peculiar set of incentive structures. I ask the reader, what would your performance be like if your business could legally draft customers and compel them, under threat of penalty, to buy your product? Suppose you could go a step further and force even those who do not use your product in any way to pay for it—and to continue paying throughout their productive lifetimes! Not exactly a prescription for creativity and productivity, would you say?
Why doesn’t the Post Office deliver a better service? For the same reason! Where is the incentive to do better when you have a legal, subsidized monopoly? Self-interest dictates that humans pursue benefits along the paths of least resistance. Compulsory monopolies just do not light fires under too many people.
One would be hard put to find any individual who would contribute his own money to encourage others to stop smoking and to promote the growing of tobacco at the same time. No one would regard such a contradiction as being in his self-interest. Yet Congress votes to do both. Why? Because no one spends someone else’s money as carefully as he spends his own. I have every incentive to spend your money on my projects if I can get your money by taxing you.
Why do industries and labor unions contribute heavily to political campaigns? It isn’t always to promote better government for everybody. Such groups have an incentive to contribute if the expected returns (favors, protections, subsidies, immunities, and the like) exceed the value of their contributions. If government could not or would not pay off, the contributions would slow to a trickle.
The charge is frequently heard that British and Swedish workers have become lazy. They don’t work as hard as they used to. Studies indicate, however, that when these same workers migrate to America, they work harder! The reason for the difference is that the incentives for work in America, in spite of high taxes, are greater than in Britain or Sweden, where taxes are even higher. If one encourages something, one gets more of it and if one discourages something, one gets less of it. That applies to work as much as it does to any other activity.
Nowhere is this more poignant than in the Soviet Union. There, 97 per cent of farmland is cultivated “collectively.” The output of the collective farms belongs to the State. The other 3 per cent of farmland is in the form of private plots, whose owners are allowed to sell their produce in a relatively free market. The productivity per acre on the private plots, which account for as much as a third of all agricultural output in the country, is estimated to be 35 to 40 times higher than that on the collectively-farmed land. Workers on the collective farms are not genetically or mentally inferior to those who have private plots. In fact, in many instances, they are the same people! The different incentive structures of collective and private farming explain the situation fully.
What about pollution? Why would anyone dump his junk into Lake Erie? Doesn’t he know that it doesn’t belong there? Well, consider the incentives and disincentives a polluter may face. Dumping junk into the lake undetected may be much less costly than alternative methods of disposal. And since no one “owns” Lake Erie, it may be some time before anyone takes notice and complains.
Cattlemen of the old West were accused of overgrazing on public lands. They would allow their animals to strip the land bare, leaving it vulnerable to erosion, and then move on. This was land they temporarily leased from the government or acquired free by government grant. With no incentive to maintain the capital value of the land, their actions were perfectly rational. The same men seldom exhibited such callous behavior toward property they bought and paid for and therefore owned outright.
Incentives explain so many of life’s events: why higher prices call forth greater supply and why lower prices do not; why racism is tempered in a free market wherein profit-seeking businessmen search for the best labor at the lowest cost; why drug “pushers” appear when drugs are made illegal and then must sell at high prices; why students work harder in a class where excellence is rewarded and failure is penalized; why capitalist economies do better than socialist economies; why some people quit working and go on welfare; and so forth and so on.
Finally, those who seek to improve economic life in America today would do well to learn the importance of incentive. In order to stimulate improvement, the disincentives for individual improvement must be abolished. In The Wall Street Journal, David M. Smick recently wrote:
Growth involves ideas and thus is unpredictable. All we can provide is buoyancy—that sense of economic boundlessness where a person can, with energy and initiative, take a new idea as far and as high as he or she wants. If we can keep that initiative from being stifled, as it is today by an inefficient tax and regulatory system, people may once again follow their dreams. Allow entrepreneurs and potential entrepreneurs across-the-board worthwhile returns on their effort and they will start taking risks. Our entire economy will gain in production and jobs, and the nation will regain the energy and opportunity and spirit upon which its greatness depends.*
* David M. Smick, “What Reaganomics is All About,” The Wall Street Journal, July 8, 1981, p. 20.
=====================================================
زانستی زه‌ویناسی :
انستی زه‌وی ناسی که ناسراوه به [geoscience جیۆلۆجیا ] له کۆمه‌له زانستێک پێکهاتووه که په‌یوه‌سته به توێژینه‌وه ده‌رباره‌ی دروست بوونی زه‌وی و پێکهاته و په‌یوه‌ندی به‌گه‌ردوون و گۆڕنکاریه به‌رده‌وامه‌کان له رێگه‌ی کارتێکردنی فاکته‌ره ده‌ره‌کی و ناوخۆییه‌کانه‌وه ،،، که په‌یوه‌ستن به هه‌ساره‌ی زه‌وی و چۆنیه‌تی دروست بوونی و پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی و دیاری خستن و ی کردنه‌وه‌ی پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی فیزیاوی و کیمیاوی ناخی زه‌وی ،،،،
جێگه‌ی ئاماژه پیدانه له کۆنه‌وه زۆرێک له زانسته‌کانی تریان به‌کارهێناوه بۆ زیاتر شاره‌زایی بون له زه‌وی و پێکهاته‌کانی وه‌ک [ زانستی فیزیا و کیمیا و گه‌ردوناسی و بیرکاری و زناستی زینده‌وه‌رزانی ] ئه‌مه‌ش له پێناو گه‌یشتن به ئامانجێکی زانستی له چۆنیه‌تی دروست بوونی پێکهاته چین چینه‌کانی زه‌وی به هه‌موو به‌شه‌کانیه‌وه ..... له رێگه‌ی دۆزینه‌وه‌ی ته‌واوی ئه‌و مادانه‌ی که له زه‌وی دا هه‌ن ...وه‌ک [ ئاسن و خه‌لوز و نه‌وت و به‌رد و ئاو و ....هتد ] کاریگه‌ریه ئاوهه‌وایه‌کان ....
زانستی زه‌وی ناسی دابه‌ش ده‌بێت بۆ :
1- داپۆشراوی زه‌وی ( Earth's spheres )
ئه‌م به‌شه یه‌کێکه له به‌شه سه‌ره‌کیه‌کانی پێکهاته‌ی زه‌وی که باس له چۆنیه‌تی و ئه‌و مادانه ده‌کات که بوونه‌ته روپۆش و داپۆشینی زه‌وی که زیاتر ئاشنامان ده‌کات به چۆنیه‌تی و پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی ئه‌م به‌شه‌ی که رووی زه‌وی داپۆشیوه و کاریگه‌ریه‌کانی بۆ سه‌ر ناخی زه‌وی ....
ئه‌مه‌ش پێک دێت له :
ا- جیۆلۆجیا :
زانستی دروست بوون و پێکهاته‌ی هه‌ساره‌ی زه‌وی واتا باس له چۆنیه‌تی دروست بوونی زه‌وی ده‌کات زیاتر له بواره‌کانی [ به‌رد و توێکلی] ی زه‌وی ده‌کۆلێته‌وه و که به گرنگترین بوار داده‌نرێت له بواری زه‌وی ناسی و روپۆشی هه‌ساره‌ی زه‌وی ،،،،
ب - جیۆدیسیا geodesy یان جیۆفیزیا :
ئه‌م زانسته زیاتر کارده‌کات له پێناو لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ئه‌و هۆکارو بابه‌تانه‌ی که پویه‌ستن به قه‌باره‌ی زه‌وی و شێوه به‌هاوکاری پێوانه راسته‌وخۆیه‌کان و ئه‌و بابه‌تانه‌ی که په‌یوه‌ستن به توێکلی زه‌وی و ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه به‌مانای دوو به‌ش دێت واتا [ زه‌وی و دابه‌ش بوون ] ...
ج- خۆڵ - قوڕ [ Pedology] :
ئه‌مه په‌یوه‌سته به لێکۆلنه‌وه ده‌رباره‌ی دروست بوون و گه‌شه‌کردنی خۆڵ و قوڕی پێکهاته‌کانی زه‌وی به‌تایبه‌تی له چینی سه‌روی زه‌وی به قولی 300 سم ئه‌ویش بۆ زیاتر ئاشنابوون به پێکهاته‌ی ماده‌کانی وه‌ک [ ئاسن و ماده ئه‌ندامیه‌کان و هه‌وا و گیراوه‌کانی خۆڵ و ماده‌کانی قوڕ ....
د- هێلکاری زه‌ریاکان یان زانستی ئاو [Hydrology ]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ئاو و چۆنیه‌تی دابه‌ش بوونی به‌سه‌ر رووی زه‌وی و دیاری کردنی تایبه‌تمه‌نده‌کان و سیفاته سروشتیه‌کان و کیمیاویکه‌ن و چۆنیه‌تی کارلێکی له‌گه‌ل زه‌وی و ژینگه‌دا پێکهاته‌کانی ئاو ،،
ی - به‌شه به‌ستوه‌کان Glaciology :
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی به‌شه به‌ستوه‌کانی زه‌وی ... ئه‌مه‌ش کارلێکێکه له ئه‌نجامی دابه‌زینی پله‌ی گه‌رمی و کارلێکه هه‌وایه‌کان و گازیه‌کان ئه‌م چینه په‌یداده‌بێت ،،،،
ف- به‌رگی هه‌وا [Atmospheriac ]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی به‌رگه هه‌وایی و گازیه‌کانی زه‌وی وکاریگه‌ریان بۆ سه‌ر گۆڕانکاریه‌کانی نێو زه‌وی و گۆڕانکاریه‌کانی ئاو هه‌وای زه‌وی و ئه‌و فاکته‌رانه‌ی کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر به‌رده‌وامی گۆڕانکاریه‌کان له هۆکاره فیزیا و کیمیاویه‌کان ،،،
گ - هێلکاری پێکهاته‌ی زه‌وی [Geomorphology]
پویه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته و چۆنیه‌تی دروست بوون و هێلککاری زه‌وی وه [ چیاکان و ده‌شت و بیابان و دۆڵ و شیو و ...هتد و هۆکاره‌کانی کارتێکردن بۆ دروست بوونی و گۆڕانکاریه‌کانیان و ئه‌و مادانه‌ی که له پێکهاتن به‌شداریان کردووه...
لقه په‌یوه‌سته‌کانی تر به زانستی زه‌وی ناسی :
- زانستی ماده‌کان [mineralogy]
تایبه‌ته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ماده پێکهاتوه‌کانی زه‌وی و سروشتیان و گۆڕانکاریه‌کان و کاریگه‌ریان بۆ سه‌ر چینی زه‌وی و تایبه‌تمه‌ندیه‌کانیان ،،، ئه‌مه‌ش به کاریگه‌ری هه‌بوونی فاکته‌ره کیمیا و فیزیاویه‌کانی سروشتی ،،و هه‌لکه‌وتنی جوگرافیایان له زه‌وی ، ئه‌م مادانه‌ش وه‌ک :
- ماگنێت
- فلسبار
- کبریت
- ئولفین
- بیرۆکسین
- کواتز
- زانستی به‌رد [petrology]
په‌یوه‌سته به دیاری کردنی جۆره‌کانی به‌رد و دابه‌ش بوونیان و هۆکاره‌کان که کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌م به‌ردانه و چۆنیه‌تی دروست بوون و گه‌شه‌لکردنیان و چۆنیه‌تی په‌یوه‌ست بوونیان له رێگه‌ی کارلێکه موگناتیسیه‌کانی ناوخۆی زه‌وی ،،،،
- جیۆلۆجیای بینایی [structural geology ]
پویوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته‌ی بنیاتی توێکلی زه‌وی و ئه‌و هۆکارانه‌ی که کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ری به‌تایبه‌تی هۆکاره ده‌ره‌کی و ناوخۆیه‌کان ،،،
- جیۆفیزیا [geophysics]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی چینه‌کانی ژێره‌وه‌ی زه‌وی و پێکهاته‌ی چینه‌کان و رێکخستن و هۆکاره‌کانی که به‌رده‌وام کارلێکی له‌گه‌ل ده‌که‌ن ،،،
- جیۆلۆجیای فیزیایی [physical geology]
په‌یوه‌سته به لێکۆلیه‌نوه ده‌رباره‌ی روخساری سروشتی زه‌وی و پێکهاته‌کانی سه‌ر رووی زه‌وی ،،، دیاری کردنی تایبه‌تمه‌ندیه فیزیاویه‌کانی به‌رد و ناهاوڕێکیه‌کانی نیوان هێزی هه‌وا و زه‌وی و تایبه‌تمه‌ندیه موگناتیسیه‌کانی زه‌وی و به‌رگری کاره‌بایی و پێکه‌وه‌به‌ستن له‌گه‌ل زه‌وی و ماده‌کا سروشتیه‌کانی ....لهم رێگه‌یه‌وه ده‌توانرێت پێکهاته‌کانی زه‌وی که په‌یوه‌ستن به فیزیا دیاری بکرێت ،،،
- زانستی بومه‌له‌رزه‌کان :
ئه‌مه به‌شێکی لاوه‌کیه که په‌یوه‌سته به زانستی جیۆفیزیا و کارده‌کات له پێناو لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی په‌یدابوونی بومه‌له‌رزه‌و جوله‌ی زه‌وی لهم کاتانه‌دا کاریگه‌ریه‌کانی بۆ سه‌ر زه‌وی و ناوه‌وه‌ی زه‌وی و ئه‌و فاکته‌رانه‌ی که ده‌بنه دروست بوونی بومه‌له‌رزه ،،،
- زانستی چینه‌کانی زه‌وی :
ئه‌م زانسته لێکۆلینه‌وه ده‌کات ده‌رباره‌ی یاسا و بنه‌ماکانی چینه‌کانی زه‌وی چۆنیه‌تی دابه‌ش بوونیان و ئه‌و هۆکارانه‌ی کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر گۆڕینی چین و روخسرای چینه‌کان گۆڕانکاریه به‌رده‌وامه‌کانی تر که به‌رده‌وام کاریان تێده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به شێوه‌یه‌کی سروشتی بگۆڕێن ،،
- جیۆ کیمیا :
تایبه‌ته به بواره‌کانی لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته‌ی به‌ردو ماده‌کانی زه‌وی له رووی کیمیاویه ،،، دابه‌ش بوونیان به‌سه‌ر توێکلی زه‌وی و دیاری کردنی جۆره‌کانیان و هه‌بوونی رێژه‌ی ماده کان له نێو یه‌کتری و شوێنه جیاوازیه‌کانیان له توێکلی زه‌ویدا ،،،
( انشاء عن الام )
امي
يا نبع الاحساس ويامن تنام على انغامكي الجفنان
يا نجمة في افق السماء ويا من تحت اقدامكي الجنان
دروس العلم ويا المعلم الاول في الحجر الاول
ويا فراشة تداعب الزهر في الربيع وبهمساتكِ تسكن اوراق الخريف وبأسمكِ البلابل تشدو النشيد وتقول يا ام البديع
اماه........
انت ملاك في السماء كأنك الؤلؤة الساكنة في قلب البحار
وهل نستطيع ان نرد بعضا من حنانكِ بأذن الرحمن؟
انت مرايا الزمن الجميل منذ ولدت ولد الحب لكي معي
صار لي كأنه توئمي لا يفارقني هذا الحب لكي حتى عند مماتي وعندما انضر الى وجهكِ اراه مضيئ كالشمس
وبنورك انجو لانه ينقذني من ظلام الدنيا
ويديك البيضاء هي دلالة على النقاءوحجركِ اول مدرسة لي تعلمت فيه ان الاسلام ديني والقرأن كتابي وحبي لأئمتي طول حياتي وحجركِ هو الحجر الوحيد الذي احس فيه بالامان بعدما اقف للصلاة بين يدي ربي الرحمن وهذه دلالة على حجركي الطاهر
وارى النجوم في كل ليلة تحاول ان تقوم بترتيب نفسها في تشكيلة لكي تقول احُبكِ امي والرياح بصفيرها تقول
ياسيلامن التربية اماه وانا اقول |-
لقد تعلمت كيف اعبر ......وكيف اسطر.....وبحثت
جميع السجلات فلم اجد فيما بحثت من كلمات تستطيع
امي
=======================================
لاب
الاب هو رب البيت وعماده وهو الملاذ الآمن للزوجه والابناء وهو المسؤل الاول عن الاسره..فيجب الإحسانُ إلى الاب وبره، وبذلُ كلِّ غالٍ ونفيسٍ من أَجْلِ إسعاده، لأنه السببُ في وجودنا وخفضِ جناح الذل له، والرأفةً والرحمةً به,,
لقول الله عز وجل في القرآن العظيم، بعد الأمر بعبادة الله وتوحيده، قال الله تعالى وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا)..
فعليك طاعة الاب في غير معصية الله ويجب ان تطيعه لانه هوا لذي رباك وصرف عليك وعلمك وتعب من اجل جلب الرزق لكم بعد الله..
وهنا ايضا يجب على الاب تربيه ابناءه تربيه حسنه واعدادهم الاعداد القويم فعليه تنشئته اطفاله مبكراً على قواعد الإسلام،
و تعويد أبنائه على ممارسة العبادات مما فرض الله علينا،
وتحفيظ أولاده القرآن الكريم منذ نعومة أظافرهم،
والمساواة والعدل بين أبنائه في التعامل سواء كانوا ذكوراً أم إناثاً..
وعلى الاب ايضا ان يشعر ابناءه بان هناك رادع لهم إذا أخطئوا يجعلهم
على حذر من الوقوع بالخطأ، واقتراب الأب من أبناءه وتمضية الوقت الكافي معهم ومحاولة تفهم مشاكلهم وطلباتهم والنقاش معهم يعطيهم الثقة في النفس،
وبأن لديهم الصدر الحنون الذي يلجئون له عندما يصعب عليهم حل مشاكلهم بأنفسهم، فيبعد بهذا عنهم شبح الضياع والتوهان وحل الأمور الصعبة بالطريقة الخاطئة والتي تؤدي بهم إلى طريق السوء.
وهنا نقول أن على عاتق الأب والأم معاً إحداث التوازن النفسي للأبناء وإكسابهم العادات والسلوكيات السليمة... وتربيتهم احسن تربية وتوجيههم للطريق السليم..
نسأل اللهَ العظيمَ أن يوفقَنا لبرهما، حتى نفوزَ برضاه، وأن يقيَنا عقوقَهُما، حتى نتجنبَ سخطَه، إنه جوادٌ كريمٌ رؤوفٌ رحيم.
أقول قولي هذا وأستغفرُ اللهَ العظيمَ لي ولكم
=======================================
ئەوە باسی مێژوی نوسینەوەی ڕەخنەی ئەدەبی دەکات
- ئەمین حاجی زەلمی : وەک ئاشکرایەمێژوی ھەر گەلێک بەسراوە بە کۆمەڵێک بنەماوە، یەکێ لەوانە مێژوی نوسین و قەباڵەکانی ئێمەی کوردە تا چەند خاوەنیانین .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی : ئەگەر مەبەست مێژوی نوسینی کوردی بێ ، لێرەدا ئەو پرسیارە ئەبێت بە دوو پرسیار ، یەکەم مێژوی نوسینی کوردی ، دووھەم مێژوی نوسینی قەباڵە کۆنەکانی ھەورامان .
لەسەر مێژوی نوسینی کوردی بە شێوەی ئەمڕۆ زۆر دوور نیەو ھەمومان ئاگاداری ئەوەن نزیک بە پەنجا شەست ساڵا لەمەو پێش گەڵاڵەی نوسین بە شێوەی ئەمڕۆ دەستی پێ کردوە . بەڵام مێژوی قەباڵەکۆنەکانی ھەورامان لە دوازد ساڵا تا ھەشتا ساڵا پێش زاین نوسراون ، ئەو قەباڵانەیش دووانیان بە زمانی گریکی یانێ یونانی کۆن و بە دارشتەیەکی خۆماڵی نوسراون ، قەباڵەی سێھەمیشیان خودی پڕوفیسۆر کاولی دەڵێت بە ئەلفبای ئارامی و زمانی ناوچەکە نوسراوە ، مامۆستا ھەورامانیش لە مێژوی رێبازی زمانی کوردی دا بەوەی ئاماژەی کردوەو بە وردیش لێکدانەوەی لەسەر کردون ، ھەتا دوکتور موعین لە پێشەکی فەرھەنگ لوغەتی موعین دا کەبە فارسی نوسراوە باسێکی ئەو قەباڵە سێھەمەمان بۆ ئەکاتو ئەڵێت (لەکاتی خۆیدا ئەو نوسراوەیان بە ئەلفبای ئارامی دەست نیشان کردوە ، کەچی بەتازەگی بەڵگەیەکمان لە باکووری ئێران بەدەست کەوتوە کەبۆمان دەرئەخات ئەونوسراوەیەبەئەلفبای پارتی نوسراوە نەئارامی) کە پارتی ھەمان پەھلەوی ئەگرێتەوە ، ئەمە لەلایەکەوە لەلایەترشەوە تاچەندێ ئێمە خاوەنیانین ، بەبڕوای من بە ھەرزمانێو بەھەر رەسم و خەتێ کەنوسرابن ئەوانە لەم ناوچەیدا نوسراون و خاوەنەکانیشیان دانیشتوانی ئەم ناوچەیە بوون بەس ئێمە خاوەنی راستەو خۆی ئەو بەڵگە نامانەین ، شتێکیش لێرەدا ئەبێ بوترێ ئاستی تەمەدون و شارستانیەتێە کە لەو نوسراوانەدا بۆمان دەرئەکەوێت، ئەوەی لەو سەردەمانەی ئاستی پێکەوە ژیانو شارستانیەتیان گەیشتوەتە ئەو پلەوپایەی ، کە مامەڵەو ئاکاروھەڵسو کەوتەکانی رۆژانەیان بەئەو شێوەیە بنوسرێت کەتەواوی مافـی ھەردوو لایەن یانێ کڕیارو فرۆشیار و ھەتا دەسەڵاتی سەردەمیش تێدا دیاری کرابی و بە دەست نیشان کردنی چەندەھا شاھیدبۆ ئەو ھەرمانە ، ئەوەی لای من زۆر گرنگە ئەم جۆرە بابەتەی قەواڵەکانە کە بەداخەوە تائێستا لەم روانگایەوە ھەرمانی زانستیو لێکدانەوەیەکی ئاکادمیک چڕو پڕیان لە سەر نەکراوە ھەرچەند شێوەی نوسینی ئەو بەڵگانەش ئەبی لەبەرچاو بگیرێن بڵام لەم جۆرە بابەتانەی ئەو نوسراوە مێژویەی نابێ بێ لایەن بین .
- ئەمین حاجی زەلمی: مێژوی نوسین لای ئێمەی کورد بۆ کەی دەگەڕێتەوە ؟ .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی : باس کردن لە سەر مێژو زبانی نوسین ئەبێ کارناسانی مێژوی زمانەوانی لەسەری بدوێن ، من ناتوانم بڵێم وەک زمانەوانێ ئەوەی لێک ئەدمەوە ، بەڵام وەک لایەنێو ھۆگرێکی زمانوئەدەبی کوردی ئەتوانم بۆ چونی خۆم لەم بابەتەیەوە دەربڕم .
ئەوی راستی بێ مێژوی نوسینی کوردی بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕیوە ، ھەتا ئەوەش لەخۆیدا بیش ھاتنی ئیسلامی پیرۆز لەکوردستاناو پاش ئەوەی جییاوازیەکی زۆر ھەیە ، بۆ ئەوەی لە ھەرسەردەمانێکدا باوەڕێکی ئاینی رەواجی ھەبوەو بایخی پێ دراوە ، ئەوانەیش لە شێوە نوسینوی زمانی ئەم میلەتە کاریگەری ھەبووە ، یان دەسەڵات دارەکان ، ئەوانەیش بۆ خۆیان وەک داگیرکەرێکی زمانی دەستیان بەسەر زمانی نەتەوەیی دا گرتوەو ، وینەیشی قەواڵە کۆنەکانی ھەورامانن کە دوانیان بە زمانی گریکی یۆنانی نوسراون ، مەگەر ئێمە یونانی بووین؟! نە !. ئەوە دەسەڵاتی مەکدونیەکان دەر ئەخات لەو سەردەمەیدا ، بە ھەر حاڵا لەبەر ئەوەی ھیچ کاتی وەک میلەتێکی سەر بەخۆ نەژیاوین و بەڵگەی ئەوتۆشمان بەدەستەوە نیە ناتوانی تا پێش ھاتنی ئسلام بۆ ئەم سەرزەوینە لەو بابەتەوە رایەکیبێ مناقشە دەربڕین ، پاش ھاتنی ئیسلامی پیرۆز میلەتی کوردیش وەک میلەتەکانی دێکەبەتایبەت رۆژھەڵاتی ناوەراست، بۆ ماوەیە کەوتە ژێر کاریگەری زمانی عەرەبیەوە ، ئەوەی راستی بێ کوردەکان زیاتر لەو نەتەوەکانی تر ھەستیان بەو داگیر کردنی زمانیە کردو ویستیان زوتر خۆیان لەژێر باری ئەو زمانە رزگار کەن ، کە شیعرەکانی بالولی ماھیدەشتی و بابا سەرھەنگی دەودانی لە سەدەکانی دوو ھەم و سێھەم دا شاھیدێکی ئەم بۆ چونەن .
ھەرلەو کاتەیش تا سەدەی ئەخیر ئێمە تێکستو مەتنی زۆرمان ھەیە کە بەکوردی نوسراون ، بەڵام بە رێنوس یان ئەلفبای فارسی و عەرەبی ، ھەتا ئەگەر بەوردی سەیری کتێبخانەی فارسی و عەرەبیکانیش بکەین زۆرێ لە کتێبانەی کەبە فارسیو عەرەبی نوسراون بەدەست نوسەری کوردو بە ئەندیشەیەکی کوردانە دارێژراون ، ئەوانەیش راستە بەزمانی خۆمان نەنوسراون کەچی دەکرێت بە ماڵە خوێی خۆمانیان بزانین ، بۆئەوەی بە ھزرو ئەندیشەیەکی کوردانە دارێژراون .
- ئەمین حاجی زەلمی : ئایا مێژوی نوسین بە چ شێوە زارێک لای کورد دەستی پێ کردوە یاخۆ کونترین دەق بە چ شێوە زارێکە ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ھەروا لە سەریشەوە ئاماژەیەکمان بەوەی کرد کەوا سەرەتای مێژوی نوسینی بەشێوی کوردی زۆر تاریک و نادیارە ، ئەگەر بەشێوەیەتر سەیری بکەین و بچینەوە بۆ سەردەمانێکی زۆرکۆنو ھەرلە دەسەڵاتی مادەکانەوە تا سەرەتای ھاتنی ئیسلامی پیرۆز، ئەتوانین رێنوسی ئەوسەردەمانەی کە زیاتر بە شێوەی بزماری و ئەڤیستایی و پەھلەوی و ھەتا ماسی سۆراتی بووە دەست نیشان کەین ، پاش ھاتنی ئیسلامی پیرۆزیش ، یەکەمین تێکەستی کەلەبەردەستایە شیعری ئاترانە کەلە سەرەتای ھاتنی ئیسلام بۆ ئەم سەرزەوینە دانراوە ، ئەگەرچی ھەندێ کەس راو پۆچونی جییاوازیان لەسەر ئەو نوسراوەیە ھەیەکە گوایا دواتر نوسراوەو ناگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمانە ، کەچی سەرچاوانەێکی چێگای باوەڕ ئەوەیان ھێناوە جێگای باوەڕی ئێمەیشە ، ئەو شیعەریش بەدیالیکتی ھەورامی نوسراوەو پاشان ھەربەم دیالیکتە لە سەدەکانی دووھەم وسێھەمی (ە ق) ئەو رەوتە لەلایەن بالولی ماھی یان ماھیدەشتی و پاشان بابا سەرھەنگی دەودانی بەردوام بووە ، ئەمەیش لە خۆیدا ئەوەمان بۆ دەست نیشان ئەکات کە سەرەتای نوسینی کوردی بە شێوەی تازە و سەربەخۆ پاش ھاتنی ئیسلام بەم دیالیکتە دەستی پێ کردوە ، ئەوەنەتەنھا راوبۆ چونی ئێمەیە زۆرێ لە مێژو نوسانەوە نوسەرانی خۆماڵیش لەسەر ئەوەرایەن بۆ وێنەی مامۆستا خەزنەدار لە مێژوی ئەدەبی کوردی دا دەڵێت (شێوەی گۆرانی کۆنترین تێکستە لە ئەدەبی کوردی دا ، یاخۆ بەواتایەکیتر دەتوانین بڵێن سەرەتای مێژوی ئەدەبی کوردی بە شیعری گۆرانی دەستی پێ کردوە ) ئێمەیش لە سەر ئەوباوەڕەین وبەڵگەو تێکستی زۆریشمان لە بەردەستایەو لاپەڕەکانی مێژویش شاھیدێکی ئەو بۆ چونەن .
ھەرچەند شاعیرانی وەک باستامی کوردو (ابوالحسن)لۆکریمان لە سەدەکانی سێھەم و چوارەمی ھیجری دا ھەبون ، کەچی ئەوان بەشێوەی فارسی لەو سەردەمەیدا شیعریان داناوە .
- ئەمین حاجی زەلمی : دەقی ئەفسانەیی و داستانە میللی یەکان بەشێکی گرنگی کلتوری ھەر گەلێکن ، ئێمە وەک کورد تاچەند خاوەنیانین ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ھەرمیلەتێ لەبوارە ئەدەبیەکانا تایبەت مەندیەکی بۆ خۆی ھەیە ، میلەتی کوردیش لە مێژێ خاوەنی راو بۆ چوونی خۆی لەو بوارە ئەدەبیانەدا بووە ، بە تایبەت بابەتی داستان یان چیرۆک و ئەفسانە ، ھەتا ئەگەر ئەو چیرۆکانەیش لە زمانیکەوە وەرگێڕاونەتەوە سەر زمانی کوردی ، بەبڕوای من ئەوانەیش کوردینراون و بوون بە ماڵەخوێی ئەم زمانە ، ئەگەر سەیری وەرگێڕاوە کانی خانای قوبادی بە تایبەت (خەمسەی نیزامی) بکەین ، یان شاھنامەکەی ئەڵماس خان و ھەتد ، ھەمویان ئەو راستیەمان بۆ دەست نیشان ئەکەن کەبە شێوەیەکی تایبەتی کوردانە نوسراون ، کەبە داخەوە نوسەرانی کورد بە تایبەت ئەوانەمان کە زیاتر شارەزاییمان لە سەر دیالیکتی ھەورامی ھەیە، لەم روەوە زۆر لاواز ھەنگاومان ھەڵگرتوە ، بۆ ئەوەی ئێستاش بە ھەزاران رازو ئەفسانەی نوسەرانو شاعیرانی رابردوومان ھەروا لە نێو دەست نوسو بەیازەکانا ماونەتەوەو خەریکن لە ناویش ئەچن ، کەمن وێنەیەکی زۆربچوکم لە وتارێ بەناوی مەنزومە چاپ نەکراوەکانی ئەدەبی ھەورامی یان گۆران لەدووھەمین ڤیستڤاڵی ئۆرومون لە سلێمانی پێشکەش کرد، کەئاوا شتانێکمان بەزۆرینە و بە دیالیکتی ھەورامی لە نێو ماڵەچەکانا ھەروا ماونەتەوەو خەریکن لە ناویش ئەچن ، کەبەراستی ئەوانە گەنچینەیەکی زانستیو مەعریفەی ئەم میلەتەن کە ھەندی کەس ئەوانەیان لە حەوت کونا شاردوەتەوەو تالەناویان بەرن، یان بیان دەن بەدزو چەردەکانی ئەم ئاسارانەو ئاو دیویان کەن .
- ئەمین حاجی زەلمی : وەک کەسێک کەلەبواری دەق و بەڵگە نامەکاندا و کۆ کۆدنەوەی داستانە میلیەکان دا کارت کردوە ، چەندەو کام کارت لەو بوارەدا خستوەتە بەرچاپ ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: وەک کەسێک کە ماوەیەکە خۆم خەریک کردوە بە کۆکردنەوەو دوو بارە نووسی بابەتە ئەدەبیەکانی رابردوو ، بە تایبەت مەنزومە یان چیرۆکە ئەدەبیەکان ، لەو راستایەشدا زۆر بابەتمان دەست کەوتوە کەبەراستی تائێستا ھەتا ناویشیان نەبراوە ، لەوانەیش دا ئەتوانین بابەنی ( حەماسی، ئەوینداری ، ئاینی ، سروشتی ، دیلانە یان حەبسیات وە.....) ناو بەرین کەلێرەدا چێگای ئەوەی نییە بە تەک تەک لە سەریان بدووێم ، بۆ ئەوەیش کە فەرموتان لەم بابەتە کامیان ئامادەی چاپ کراون ، ئەبێ بلێم یەکێ لەوانە زەنجیرە کتێبێکە بە ناوی (کەشکۆڵی ھەورامان)کە تا ئێستا (٣) جەلدیم تەواو کردوەو جەڵدی یەکەمیشی لەژێر چاپدایە ، جەلدی دوھەم و سیھەمیشی لای خۆمەو نەمتوانیوەبەچاپیان بیەیەنم، ئەوانەیش ھەمویان شیعری چاپ نەکراوی شاعیرانی رابردون ناسراوو نەناسراو لە دەست نوسەکۆنەکاندا دەستمان کەوتونو ھێناونمانەتە سەر رێنوسە تازەی کوردی، یەکێتر لەو بابەتان کەزیاتر لە ھەمویان خۆمم پێوە ماندو کردوەو لە ماوەی نزیک بەدەساڵی تەواوی گونو قوژبنەکانی بەشێکی گەورەی کوردستان گەڕاوم بە شوێنیا (شاھنامەی ھەورامیە) کە زیاتر لە (١١) چیرۆکیم جەماوەریو دووبارە نوسی کردوەو ئامادەی چاپ و لە ڤیستیڤاڵی ئۆرۆمۆن بەرێز دوکتۆر تاھێر ھەورامی بەلێنی لەچاپ دانی ئەو شاھنامەیە پێداین ھەرلێرەیشەوە جێگای خۆیە سپاسی دوکتور بکەین وھیوای سەر بەرزیشی بۆ بخوازین ، ھیوادارم بەم زوانە بکەوێتە بەردەستی لایەنگرانو خواستیارانی ئەو ئەدەبە ، ھەروەھا مەنزومەیەکی خانای قوبادی بە ناوی (سولتان ئیبراھیم و نوش ئافەرین ) کە مەنزومەیەکی ئەوینداری ئەفسانەیی یە و نزیک بە چوارھەزار دێڕە، ئەویش لەژێرچاپدایە، ھەروەھا چەند ساڵێ لەمەوپێش لەگەڵا مامۆستای بەرێزو نوسەری پایە بەرزی ھەورامان مامۆستا ھەورامانی چەند مەنزومەی نایابوو کەم وێنەمان بە ناوی گوڵزاری ھەورامان لە چاپ داوە ، کە زیاتر ئەرکو ماندو بونی لەسەر شانە مامۆستای بەرێز ھەورامانی بوو .
- ئەمین حاجی زەلمی: داستانی ھەورامی ئایا دەتوانی بەرابەری داستانی عەرەبی و فارسی بوەستێ ؟ .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: وادەزانم ئەوەی پرسیارێکی نارەواو دروست نەبێت ، بۆ ئەوەی کەوا داستانی عەرەبیو فارسی دوو دەسەڵاتی زبانیو سیاسیان لە پشتویە کە سەدان ساڵ یان باشتر بڵێم ھەزاران ساڵا بەتەواو ھێزو توانای خۆیانەوە پاڵا پشتی بوون بۆ ئەو ئەدەبیاتە ، کە چی ئەدەبی دیالکتی ھەورامی لە نێو چوار دانە شاخ و دۆڵادا وەک کۆیلەیە ھەردەم لە ژێر زەختو چەوساندەنەوی سیاسیو زمانی دا بۆوە ، ھەرچەند ئەتوانین بەدوور لە ھەردەمار گیریە ئەوەیش بڵێن ئەوەیشمان کە ھەیەو وتراوە زۆربەیان وەک وامگرتە لە دەراوسیەکانی یان لە ئەدەبیاتی دورە وڵاتان وەرگیراوە ، لە کەناری ئەوەیشداو باتەوەجوو بەم شتانەیش کەباسمان کردبابەتی زۆری خۆماڵیشمان ھەبووە ، کە بەراشکاوی ئەوەیش دەڵێم ئەگەر ئێمەیش تەنھا پاڵا پشتێکمان ھەبوایاو ئەو شتانەی لە رابردودا وتراون ، ھەرکام لە کاتی خۆیان بکەوتنایە بەردەستی ھەموان کە بە ھەزاران وێنەمان لەوانەی لەناو چوون ئێمەیش دەستی کەمان لە ئەوانە نەدەبوو .
- ئەمین حاجی زەلمی : پێمان خۆشە سەبارەت بە (شەماڵا نامە) لە ھەورامی دا باسێ بکەیت ، چەندە پێش (شەماڵا نامە )کەی (نالی) کەوتوە ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ئیمە لە ئەدەبی ھەورامی دا ھەم شەماڵا نامەمان ھەیەو ھەم شەماڵا و زلان ، لە راستیدا کەمتر شاعیرمان بووە لە رابردودا شماڵا نامەی نەبوبێت ، کە ئەوەیان وەک نامە بەرێ و جێی متمانەی رازو نیازی زۆرێ لە کەسایەتیە ئەدەبیەکان بووە ، وەک بیسارانی و سەیدی ھەورامی و مەولەوی ، ئەوانەیش ھەرکام بگەرە پێش نالی کەوتون ،
لە لایەتریشەوە شەماڵاو زلان یەکی لەو مەنزومە سروشتیانەیە کەزۆرێ لە شاعیران پەنایان بۆ بردوە ، لە کەنار ئەوەیشدا شەماڵا وزلان دەورێکی کاریگەری گێڕاوە لە چۆنیەتی پێک ھێنانی وەرزەکان دا ، ئەوانەی وا لەنێو گوندو لادیکاندا بە ئیشو کاری کشت و کاڵا ئەورامی ژیانیان بە رێوە بردوە پێداویستی زۆریان بە شماڵا ھەبووە ، بەتایبەت لەکاتی شەنکردنی خەلەوخەرماندا ، جا ئەگەر لەو دەورانەدا بای زڵان سەری ھەڵا دابایا ئەوا زۆرێ لە دەست کەوتی جوتیارەکان بە فیڕو ئەچوو ، بۆیە ھەندی لە شاعیران ئەوەیان وەک شەڕێکی نێوان شەماڵا و زلان زانیوە ، ھەبووەن کەسانی خاوەن زەوقیش ھەندێ ئاساریان لەم بابەتە خولقاندوە ، بۆ وێنە ، من شەماڵو زلانێکم دەست کەوتو کە یەکێ لە کۆنترین شەماڵا و زلانەکانی ئەدەبیاتی کوردیە ، ھەروا کە مامۆستا عەلائەدین سەجادیش لە مێژوی ئەدبی کوردیدا باسێکی ئەو شەوماڵ و زلانەمان بۆ ئەکاو چەند دێڕێکیشی لێ ھێناوە کە شێوەی نوسینەکەی بەزاراوەی سنەییەووا دیارە وەرگێڕانیکی ئازاد بووبێت لەوە کەوتوەتە بەردەستی ئێمە بۆ وێنە، دوو دێڕ لەوەی دەست نوس و مێژوی ئەدەبیەکەی مامۆستا سەجادی لێرەدا دێنین تا بۆ ھەموان رون بیتەوە ، یەکەم ئەوەی دەست نوسەکە .
تیپێ عاشقان تیپَ پەی گاران واران بۆو زلان ئاھیربگیران
ئەوەی مێژوی ئەدەبیکەیمامۆستا سەجادی .
تیپێکی ھەنارد بۆ کێفی گاران ماشەڵا شەماڵا وەک شێر ئەینەڕان
لەکەناری ئەوەیدا مامۆستا سەجادی ئاوای نوسیوە(ئەم داستانە کارەساتی ئەفسانەیەکی خەیاڵیە، خاوەنەکەی نازانرێ کێیەولە چەوەختێکادانراوە ؟ ھەندێک ئەڵێن ھی(میرزاشەفیع)ە بەڵام وانییە چونکە بەگەڵێ زەمان لە پێش میرزا شەفیعا بیسراوە ، ئەوەندەی ھەیە نرخێکی تاریخی زۆرگەورەی لە ئەدەبی شەڕو شۆڕی کوریدا ھەیە) منیش لە سەرئەو باوەرَەم کە ئەم بابەتە رووداوێکی خەیاڵاویەو لە روانگایەکی ئاڵــو گۆڕەکانی سروشتیەوە دارژاوە، کەشاعیر بە شێوەیەکی پێکاچونو زیاترلانی ئەوەی گرتوە کەدەست کەوتو ئاسایشی گوند نشینەکان بە تایبەت جوتیاران وئاژەڵادارانی تێدا دابین کراوە بپارێزێت ، بەرابەر ئەوەیش لە کۆتایی مەنزومەکەدا ھێناویەتی ، کەسێ دایناوە کە دانیشتوی خولانی بان لەیلاخ لەخۆرھەڵاتی سنەدا بووە وەک دەڵێت .
ئومێدم پێت ھـــەن یاباد شەماڵا تەشریف باوەرە شەمس زەڕین باڵا
ئازاد کەر مەردوم نەگێجاوە خەم یاباد شــــەمــــاڵ پێمان کــەر کەرەم
یەکــــەسێ واتەن ئاوا نەخــولان ئەرسەھو تێش بۆ تەقسیر نەگێران
لە کۆتایشدا ئاوا نوسراوە ئەم شەماڵاَ و زەڵانەم لەروی دەست نوسێ نوسیوەتەوە کەلە ساڵی (١٢٩٣)ە ق دا نوسرابویەوە موستەفا سەناوی ، لێرەشدا ئەوەشمان بۆ دەر ئەکەوێت ئەمەیش ھەر پێش مامۆستا نالی وتراوە .
لە کۆتایشدا ئەمەوێت ئەوەی بڵێم شاعیرانی رابردومان زۆر لە ئێمە زیاتر ھەرمانیان کردوە ، ئەوان لە ئەوپەڕی نەبونی ئیمکاناتی کاغەزو ژیوارێکی کەم دەستیو بێ کەسی ئەرکی نەتەوەیی خۆیان بە جوانی جێ بەجێ کردوە ، کە ئەوشتانی دەستی ئێمە کەوتون وادەزانم یەکێ لە سەدی ئەوانەی بێت کە نوسراون ، ئەوان لە ھەرشوێنێ بابەتێکی باشیان کەوتەتە بەردەست دەس بەجێ وەریان گێڕاوەتەوە سەر زمانە ئەدەبیەکەی خۆیان ھەتا لەو ماوەیەدا مەنزومەیەکی (شەڕی خاورانم) دەست کەوت کەنزیک بە دوسەد ساڵا لەمەو پێش بەرَێزێکی خانەقینی بە ناوی ( عەبدواللە) لە تورکیەوە کردویە بە ھەورامی ، ئیدی ئەوانەیش لەسەرەوە باسمان کردن و پاتیان ناکەمەوە ، ئەوان ئاوایان کردو پلەبە پلە ئەدەبی ھەورامیان گەیاندە ئاستێکی ھەرە بەرز، ئێمە ئەمڕۆ کە خۆمان بە ئەدیبو نوسەری دڵسۆزی ئەم میلەتە ئەزانین چیمان کردوە ، زۆربەی شاعیرانو نوسەرانمان بەداخەو ھەر ئەوشتانەی ئەڵێنەوە کەساڵەھای وتراون لە ئەدەبی ئەمڕۆ بەدوورن، خۆیشمان بە شاعیر نوسەر دەزانین کە واتەکانی ئەوان پات بکەینەوە ، زۆرێ ئەو پرسیار ئەکەن باشە ئەدەبی ھەورامی پاش مەولەوی بۆچ روی لە کزی ھێناوە ؟ من دەڵێم ئەوە تاوانی ئەدەبەکە نێە ئەوە تاوانی بێ لایەنی ولاوازی و کەم دەستی ئێمەیە .
=========================================
لأمر والنّهي
الأمرُ: هو طلبُ حدوثِ الفعلِ على وجه الاستعلاءِ، وله أربعُ صيغٍ:
1-فعلُ الأمرِ: انظرْ وقد قُتل الحكيم.
2-المضارعُ المقترنُ بلام الأمرِ:لتستعدّ للامتحان.
3-اسمُ فعلِ الأمرِ: هيَّا بنا نقدُّ الإسارا.
4-المصدرُ المنصوبُ النائبُ عن فعلِ الأمرِصبراً آلَ ياسرٍ فإنّ موعدَكُم الجنّة).
النّهيُ:هو طلبُ الكفِّ عن الفعلِ على وجهِ الاستعلاءِ، وله صيغةٌ واحدةٌ صيغةُ المضارعِ المسبوقِ بلا النّاهيةِ، ويكثرُ دخولهُا على فعلِ المخاطبِ، كقولِ الخنساءِ:
أعينيَّ جُودا ولا تَجمُدا ألا تبكيان لصخرِ النَّدى؟
النّفي
أدواته: لم – لما- لن- ليس- ما- إن- لا-لات
عملها: لم:تجزمُ المضارعَ، وتفيدُ نفيَ وقوعِه في الماضي، كقولِ أحمد شوقي:
لمْ تبقِ منه رحَى الوقائعِ أعظماً
تَبلى ولم تُبقِ الرِّماحُ دِماءَ
لمَّا:تجزم المضارعَ، وتفيدُ نفيَ وقوعِه في الماضي، وامتدادِ النّفيِ إلى الحاضرِ، وتوقّعِ حدوثِهِ في المستقبلِ:لمَّا يهطل المطرُ.
لن: تنصبُ المضارعَ، وتنفي حدوثه في المستقبلِ، كقولِ عبد الكريم الكرمي:
هذهِ تربتُنا لن تزدهي بسِـوانا من حُماةٍ نجبِ
ليس:تدخل على الجملةِ الاسميةِ فتنفي مضمونها، كقولِ أحمد شوقي:
إنّ البطولةَ أن تموتَ من الظَّما
ليس البطولةُ أن تعبَّ الماءَ
وتدخلُ على الجملةِ الفعليةِ المبدوءةِ بمضارعٍ فتفيدُ نفيَ مضمونِها، ولا عملَ لها. مثالٌ: ليس ينفعُ الندمُ.
ما: تدخلُ على الجملةِ الفعليةِ فتنفي حدوثَ الفعلِ الّذي بعدها:ما رأيّت أحداً.
وتدخلُ على الجملةِ الاسميةِ فتعملُ عملَ ليسَ بشرطين:
- أنْ لا يتقدمَ خبرُها على اسمها
- أنْ لا ينتقض نفيُها بإلا.
فإذ1نقصَ أحدُ الشّرطين فلا تعملُ عملَ ليس،مثالٌ: ما النّجاحُ إلا عملٌ شاقٌ.
النّجاحُ: مبتدأٌ مرفوعٌ وعلامةُ رفعه الضّمّةُ الظّاهرةُ. عملٌ:خبرٌ مرفوعٌ وعلامةُ رفعه الضّمّةُ الظّاهرةُ.
إنْ:تأتي بمعنى ما، وتدخلُ على الجملتين الفعليةِ والاسمية وليحلفُنَّ إنْ أردْنا إلاّ الحُسنى) ( وإنْ من أمَّةٍ إلاّ خلا فيها نذيرٌ).
لات: تعملُ عملَ ليس بشرطيْ ما، مثالٌ:ندم البغاةُ ولات ساعةَ مندمٍٍ، ويُشترطُ أيّضاً أنْ يكونَ اسمُها وخبرُها من أسماءِ الزّمانِ، وأنْ يحذفَ أحدهما وأكثرُ ما يكونُ المحذوفُ الاسمُ. ففي المثالِ السّابقِ حذفَ الاسمُ والتقديرُ ولات السّاعةُ ساعةَ مندمٍ.
لا:تعملُ عملَ ليس بشرطي ما، مثال: تعزَّ فلا شيءٌ على الأرضِ باقيا
وتعملُ لا عمل إنَّ بشروطٍ، وتسمى لا النافية للجنسِ:
-أنْ يكون اسمها وخبرها نكرتين، فإذا جاءَ اسمُها معرفةً وجبَ تكرارُها، كقول الزّركلي:
تفدُ الخطوبُ على الشّآمِ مغيرةً
لا الزَّجرّ يدفعها ولا التَّهديدُ
- أنْ لا يفصلُ بينَها وبينَ اسمِها فاصلٌ، فإذا فصلَ بينهُما فاصلٌ أُهملَت وكررت: (لا فيها غولٌ ولا هُمْ عنها يُنزفون).
- أن لا تقترنَ بحرفِ جرٍّ، فإذا اقترنَتْ به بطلَ عملُها،مثالٌ:جئْتُ بلا موعدٍ.
- إذا جاء بعدَها فعلٌ ماضٍ وجبَ تكرارُها لتفيدَ النفيَ، مثالٌ: لا نجحَ المهملُ ولا أفلحَ، أما إذا لم تكرَّرْ فإنها تفيدُ الدعاءَ: مثالٌ: لا أفلحَ المسيءُ.
يجوزُ رفعُ الاسمِ بعدَ لا المكرّرةِ، أو نصبُه، أو بناؤه:لا أمَّ لي ولا أبُ، لا نسبَ اليوم ولا خلّةً، (لا لغوٌ فيها ولا تأثيم).
أسلوب النهي :
أسلوب النهي ضرب من الأساليب الإنشائية الطلبية وهو طلب الكف عن الفعل على وجه الإلزام و الاستعلاء وله صيغة واحدة فقط هي الفعل المضارع المسبوق بلا الناهية .
وكثيرا ما يخرج النهي عن حقيقة معناه إلى أغراض أدبية مختلفة تستفاد من سياق الكلام منها التوبيخ والتحقير والتمني والنصح والاستعطاف والتيئيس والدعاء والإرشاد والالتماس والتهديد والدوام والكراهة والاستئناس وبيان العاقبة ... الخ
وكثيرا ما يخرج النهي عن حقيقة معناه إلى أغراض أدبية مختلفة تستفاد من سياق الكلام منها التوبيخ والتحقير والتمني والنصح والاستعطاف والتيئيس والدعاء والإرشاد والالتماس والتهديد والدوام والكراهة والاستئناس وبيان العاقبة ... الخ
التطبيق :
قال الشاعر الجزائر مصطفى بن رحمون من قصيدة بعنوان : " المسكين مع شبح البؤس !" :لا تعذلوه فإن الفقر أضواه ...والحظ عاكسه والدهر عاداهُ.لا تنهروهُ إن استجدى أكفكم...فالجوع آلمه والصبر أعياهُ.
المطلوب :
قال الشاعر الجزائر مصطفى بن رحمون من قصيدة بعنوان : " المسكين مع شبح البؤس !" :لا تعذلوه فإن الفقر أضواه ...والحظ عاكسه والدهر عاداهُ.لا تنهروهُ إن استجدى أكفكم...فالجوع آلمه والصبر أعياهُ.
المطلوب :
1- أعرب ماتحته خط في النص .
2-ماذا أفاد أسلوب النهي في البيتين ؟
3-ضع مرادفا لكل كلمة من هذه الكلمات : تعدلوه ، أضواه ، تنهروه .
4-قطع البيت الأول واستخرج بحره ودلّ على ما انتابه من تغييرات .
2-ماذا أفاد أسلوب النهي في البيتين ؟
3-ضع مرادفا لكل كلمة من هذه الكلمات : تعدلوه ، أضواه ، تنهروه .
4-قطع البيت الأول واستخرج بحره ودلّ على ما انتابه من تغييرات .
حل التطبيق :
1/ الإعراب :
1/ الإعراب :
لا : ناهية تجزم الفعل المضارع .
تنهروه : فعل مضارع مجزوم بلا الناهية وعلامة جزمه حذف النون لأنه من الأفعال الخمسة ، والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : أنتم الهاء ضمير متصل مبني على السكون في محل نصب مفعول به .
إن: حرف شرط جازم
استجدى : فعل ماض مبني على لفتح المقدر على الالف في محل جزك لأنه فعل شرط والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : هو .
تنهروه : فعل مضارع مجزوم بلا الناهية وعلامة جزمه حذف النون لأنه من الأفعال الخمسة ، والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : أنتم الهاء ضمير متصل مبني على السكون في محل نصب مفعول به .
إن: حرف شرط جازم
استجدى : فعل ماض مبني على لفتح المقدر على الالف في محل جزك لأنه فعل شرط والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : هو .
2/ البلاغة:
" لا تعدلوه " " لا تنهروه " أسلوب النهي في التعبيرين غرضه واحد هو الإلتماس أي الطلب برفق حيث يطلب الشاعر من الناس ألاّ يلوموا البائس المسكين أو يزجروه لأنه في حالة لا يحسد عليها .
3/ القاموس اللغوي :
وضع المرادفات:تعدلوه: تلوموهأضواه : أضعفه تنهروه : تزجروه
وضع المرادفات:تعدلوه: تلوموهأضواه : أضعفه تنهروه : تزجروه
4/ العروض :
لاَ تَعْدٍلُوهُ فَإٍنَّ الفَقْرَ أَضٍوَاهُ
لاَ تَعْدٍلُــــو.....هُ فَإٍنَّ ..... نَلْ فَقْرَ أَضـْـ.....وْاهُوْ
/0/0//0.....///0......./0/0//0......./0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ..... فَاعٍلْ
لاَ تَعْدٍلُوهُ فَإٍنَّ الفَقْرَ أَضٍوَاهُ
لاَ تَعْدٍلُــــو.....هُ فَإٍنَّ ..... نَلْ فَقْرَ أَضـْـ.....وْاهُوْ
/0/0//0.....///0......./0/0//0......./0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ..... فَاعٍلْ
والحَظُّ عَاكٍسُهُ وَالدَّهْرُ عَدَاهُ
وَلْحَظْظُ عًاْ......كَسَهُوْ......وَدْدَه ْرُ عَاْ......دَاْهُوْ
/0/0//0........///0......../0/0//0......../0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ...... فَاعٍلْ
وَلْحَظْظُ عًاْ......كَسَهُوْ......وَدْدَه ْرُ عَاْ......دَاْهُوْ
/0/0//0........///0......../0/0//0......../0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ...... فَاعٍلْ
القصيدة من بحر البسيط وقد دخل عليه الخبن في التفعيلة الثانية والرابعة ، والخبن هو حذف الثاني الساكن : " فاعلن " تصبح " فعلن ، كما دخل القطع على العروض والضرب ، والقطع هو حذف ساكن الوتد المجموع واسكان ما قبله "فاعلن" تصبح " فاعل " وقد تحوّل إلى " فعلن " ، فالتغيير الأول -الخبن- من الزحاف المفرد ولثاني – القطع – من العلة بالنقص .
==============================================
ئۆزۆن Ozone
ئۆزۆن گازێكى ره‌نگ شينه پيَك دێت له سێ گه‌رديله‌ى ئؤكسجين ، شێوگه كيمياييه‌كه‌ى O3 يه
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/121px-Ozone-CRC-MW-3D-balls.png
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/Ozone-13-dipoble.png
چينى ئۆزۆن
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/1.jpg
چینێکی سروشتيه ده‌وری گۆی زه‌وی داوه ده‌كه‌وێته ناو چينى ستراتوسفير په‌يدا ده‌بێ له كارليَكى نيَوان
گه‌ريله‌ى ئؤكسجينى له گه‌لَ گه‌ردى ئۆكسجين.
ئۆزۆن بۆماوه‌يه‌كى زۆر نامێنێته‌وه شيده‌بێته‌وه به هۆى كارلكى له گه‌ل تيشكى سه‌روى بنه‌وشه‌يي UV ده‌گۆرێ
بۆ گه‌ردى ئۆكسجين.
وه به زنجيره گؤرانكاريه‌ك دوباره ده گؤرێته‌وه بؤ گازى ئۆزۆن كه له شێوه‌ى (1) روون كراوه‌ته‌وه,
بهم شيَوه يه به هاوسه‌نگى ده‌ميَنيَته‌وه له چينى ستراتوسفير ,
ئه‌م هاوسه‌نگيه به‌نده له‌سه‌ر خێرايي شيبوونه‌وه وه خێرايي پيَك هاتنى ئۆزۆن .
وه هه‌نديَك جار مادده‌ى ده‌ره‌كى تيَكه‌لَى ده‌بيَت وه هاوسه‌نگى تيَك ده‌دات .
O2 + photon → 2 O
O + O2 + M → O3 + M
O3 + O → 2 O2
شيَوه‌ى (1) شیبوونه وهو دروست بوونی ئۆزۆن
جۆره‌کانی ئۆزۆن
1) ئۆزۆنی چینی سه‌ره‌وه:.
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/350px-Ozone_cycle.svg.png
گازی ئۆزۆنه که له چینه به‌رزه‌کان به‌رگه هه‌وا دروست ده‌بێت پاريَزگارى له هاتنه ناوه وه‌ىتيشكه زيان به‌خشه‌كان ده‌كات
كه له خؤره‌وه ده‌گه‌نه سه‌ر زه‌وى وه‌ك تيشكى سه‌رووى بنه‌وشه‌يي ،
ئه‌گه‌ر ئه‌و چینه نه‌بوایه ئه‌وا رێژه‌ی زۆر له تیشکی UV ده‌هاته‌سه‌ر زه‌وی
زیانی بۆ رووه‌ک ، گیانه‌وه‌ران وه مرۆڤ هه‌بوو وه‌ک نه‌خۆشی ( شێرپه‌نجه‌ی پێست).
2) ئۆزۆنی چینی خواره‌وه :.
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/ground_ozone.jpg
ئه‌و ئۆزۆنه‌یه که له چینی خواره‌وه‌ی به‌رگه هه‌وا دروست ده‌بێ به هۆی پیس بوونی ژینگه که به
هۆکاره‌کانی سرواشتی وه‌ک (گرکانه‌کان ، سوتانی دارستانه‌کان .........) وه هۆکاری مرۆیی
وه‌ک (دوکه‌لی کارگه‌کان ، ئوتومبێل که گازی NO وه CO تێدایه ، مادده‌ی کیمیاییه‌کان)
له‌گه‌ڵ ئه‌و بره که‌مه‌ی UV که له خۆره‌وه دێ کارلێک ده‌که‌ن .
کاریگه‌ری خراپ بۆ رووه‌ک ، گیانه‌وه‌ران ، مرۆڤ پیداده‌که‌ن .
زیانه‌کانی وه‌ک ترشه باران وه په‌نگ خواردنی گه‌رمی لێ پیداده‌بێ .
تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی ئۆزۆن
تایبه‌ت مه‌ندیه‌کان
شێوگی کیمیایی
O3
بارستایی مۆلی
48g mol−1
بوونی گازی ره‌نگ شینه
چری 2.144mg cm−3 at 0 °C
پله‌ی توانه‌وه
-192°C, 81K, -314°F
پله‌ی کولان
-112°C, 161K, -170 °F
توانه‌وه‌ی له ئاو 1.05g L−1 at 0°C
===========================================
جوگرافیای کوردستان
يةكة جيمؤرفؤلؤجيةكاني هةريمي كوردستان
لةبةر ئةوةي زؤربةي هةريمي كوردستان شاخي بةرز يان نزمن,بؤية بيكهاتة جيولؤجيةكان و تايبةتمةندية بةرديةكان كاردةكةنة سةر ئةنجامةكاني دارووتان و دامالين,تا لة ئاكامدا رووة جيؤمؤرفؤلؤجي و تؤبؤكرافييةكانيش جؤراو جؤر دةكةن. واتة برؤسةي دارووتان و داماليني ناهاوتا دةبيتة هوكاريكي سةرةكي بؤ ئةم جؤراوجؤر بوونة. رووخسارة جيومؤرفؤلوجييةكان زمارةيةك يةكةي جيؤمؤرفولؤجي سةرةكي دةكرنة خؤ ئةمةش لةبةر رؤشنايي ريساي بؤلينكردني كة يةكة جيؤمؤرفؤلؤجييةكان (شيوةي رووةكان)ي لةسةر بنجينةي بنةرةت بؤ بيكهاتةيي و دامالينكردو رووبار كرد بولينكردووة.
يةكةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةوي خاوةن بنةرةتي بيكهاتةيي.جؤري بيكهاتةكاني ئةم يةكةية و ئةوانةي لةرووي تؤبؤكرافيةوة لةكةلين, بةوينةيةكي باش لةناوجةكاني كرؤكي قؤقزي جيا و ناوجةكاني نزيك و هاوسيي داوين زوربةي جياكاني كوردستان دةبينرين. روخساري جيؤمؤرفؤلؤجي شيوة خاوةن بنةرةتة بيكهاتةييةكاني رووي زةوي بة شيوةيةكي سةرةكي بشت دةبةستي بة كوشةلاريي ئةو جينانةي تووشي نووستانةوة و باشان دامالين هاتوون و شويني ئةو يةكانةش لة بيكهاتةي جيؤلؤجيدا. شيوةي رووي زةوي خاوةن بنةرةتي بيكهاتةيي بؤ سي يةكةي لاوةكي دابةش دةكري كة ئةمانةن:-
اأ-بليتي بيكهاتةيي لوتكةيي: رووخساري تؤبؤكرافي ئةم بليتة بريتيية لة روويةكي بيكهاتةيي راست وكةم شةبؤل و كةم ليز,ئةمةش بةرووني لة نوكي هةندي جياي قؤقز ديار دةكةوي كة لةبةردي كلس و بةردي كلس-دؤلؤمايتي بيكهاتوون وةك جياي بيرمام,بةني هةرير,بةعشيقة,ئةزمر,كؤرةك و سورداش , ئةو جيايانة بةوة دةناسرين كة سةريان بان و كةم ركييةك لة لايةكاني هةية و هيج ريجكةيةكي (ئاودةركردن)ي ليوة ديار ناكةوي ,ئةكةر هةشبي ,كةم و بجووكة.
ب-كروكي رووتاوةي شاخةكان : بة شيوةي رووي زةوي ئةو كرؤكة شاخانةي بة سةختي رووتاونةتةوة دةكوتري كروكة شاخي رووتاوة و بةربةستيكي نةبساوة دةوري دةدات بةدريزايي ئةو ناوجةيةي كة برؤسيسي داتاشران و رووتانةوة كاري تيكردووة ,كروكي رووتاوةي شاخةكان لة ئةنجامي كاريكةري نيوان هوكارة بيكهاتةييةكان لةكةل هؤكاري ديكة بةديار دةكةون. كاريكةري زاليش لةم كارليكةدا هي هؤكارة بيكهاتةييةكانة بؤ نموونة بووني ليكترازاني ناوجةيي يان سيستةمي ناوبرةي جرو هةرة سةخت. هةرجي هوكارةكاني ديكةية كة كار لةبةرةسةندني ئةم شيوانة دةكةن جوري كةفر و تيكرا و قوولي دارووتان دةكريتةوة,جوري كةفر لة بةدواي يةكدا هاتني جين لةسةر جين كةفري ناوجةكة و تيكراو قوولي دارووتانيش لة مياني ئةو بروسة ئيروجينيانةي كةلة جوارجيوةي بروسةي دروست كردني كيشوةرةكاندا بةرز كردنةوةي هةريمي نيشتةنييةكان لةخؤ دةكري بي ئةوةي كؤرانيكي كرنك بيننة ئاراوة. ئةم دياردةية لةجياكاني كوردستاندا هةية بؤنموونة وةك لة بةري باشووري جياي بيرةمةكروون و بةشي باشووري رؤزئاواي زنجيرة جياي بيرمام-سةري رةش و بةري باكوري روزهةلاتي جياي سةفين و زنجيرة جياي بيخير و بةري باكووري رؤزهةلاتي نوشتاوةي مةقلوب و بةشي باشووري جياي زةنكار دةبيندري.
ج-تةبولكة قؤقزةكان: تةبولكةكان لةزوربةي زةوييةكاني كوردستاني عيراق لة كةفري رةق بيكهاتوون بةتايبةتي كةفري كلسي و دؤلؤمايتي و جبسيؤمي كة دةكةرينةوة بؤ كؤنترين بيكهاتووي جيؤلؤجي دؤزراوة لة كرؤكي نوشتانةوة قؤقزةكاندا. كةفري دروست كةري تةبولكةكان بة هؤي وةركرتني شيوةي هؤك باكس يان دياردةي كويستا وة بةركريان زياتر بووة ,ئةم دوو دياردةيةش لة ئةنجامي بةدواي يةكدا هاتني جيني بةهيز و جيني لاوازي كةفرةوة بةيدابوون و بة شيوةيةكي ئاشكرا لة داوينة هةرة كؤنةكاني بال كرؤكي شاخةكان دةردةكةون ,باشترين نموونة لةسةر ئاستي هةريم بؤ ئةم دياردةية جياي هةيبةت سولتانة كة ئاوينةكاني كويستاية و لة كةفري بة هيز و بةركةكري دارووتانةوة بيكهاتووة,نموونةيةكي ديكة زنجيرة جياي دةربةندي بازيانة لة نزيك جةمجةمال.
دووةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةويية دارووتان كردةكان.
برؤسةي دارووتان لة ناوجةكاني داوين شاخةكان و بيدةشتةكانةوة بةتايبةتي لةو ناوجانةي كة كةفري بؤ خوسان و توانةوة –شياوي وةك بةردي جبسيؤم و كلسي تيداية دةبيتة هؤي دابةزيني بارستايي رووة تؤبؤكرافييةكانيان,دةبي لة ليكدانةوةي ئةو رووانة ئةوةشمان لةبير نةجي كةلةوانةية ناوجةيةكي بةرفراوانيان بة هؤي خوسان و توانةوةوة داكةون ,ئةمة سةرةراي جياوازي دامالين لةجينة كةفةرة ناجونيةكةكاندا دةبيتة هؤي وردو خاش بووني تاويري مةزن لةو كةفرانة. لة هةريمي كوردستان (3)سي شيوةي رووي زةوي جيا دةكريتةوة كة لة بنةرةتدا لة دارووتانةوة بةيدا بوون :
أ-كردةوة بووي ليزكةكان :رووي ئةم نشيوانة كةدةكةونة بيشةوةي داويني شاخةكانةوة (لة نيوان و لة دةوري شاخةكان)رووي ئةم نشيوانة وردكة (فتات)ي كردةوة بووي لة خؤكرتوةو بة تؤبؤكرافيةكي كةم ليز جيادةكريتةوة كة لاري جينة كةفرينةكاني لة نيوان 1-7 بلةداية و نيشتةنيية نوييةكان ئةم جينة كةفرينانةيان دابؤشيوة. لة كردةوة بووي ليزكةكاندا دؤزينكةي ئةو كةفرانةي بيكهاتووي جيؤلؤجيان لييةوة نزيكة دةر ناكةوي ,ليزكة بةجؤريك لةرووة راستةكان دادةنري كة بةهؤي باشةكشةي نشيوي داوين شاخةكانةوة دروست بووة و بة ريزةيةكي زؤري رووبؤشي رووةكي جيا دةكريتةوة .
ب- دارووتاني ليز كةكان : لة خوولي جيومؤرفؤلؤجيدا دارووتان بةشدارييةكي كرنك لة باشة كشةي هةلدير و ليوارةكاندا دةكات بةبشت بةستن بةشيوةكانى هيلى نوك كةماوةى نيوان ريجكةكانى ئاوبيداهاتنةخوارةوةى لةكةل يةكةكانيدابى ى دةناسريتةوة . يةكةميان : شيوةي رووي زةوي نشيوي خاوةن نوكة تيزةكان و دووةميان : شيوةي رووي زةوي نشيوي خاوةن نوكة خرةكان,شيوةي رووي زةوي نشيو دةبي لةو كةفرة فشةل و نابتةوانةي لة بةشيكي بةرفراواني هةريمدا بلاوبونةتةوة.سييةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةويية رووباركردةكان ئةم يةكانة شيوةي جيؤمؤرفؤلؤجي وا لةخؤدةكرن كة لة ئةنجامي جالاكي رووبارةكان بيكهاتوون و ئةم شيوانة دةكريتةوة:-
أ-بليكانة رووبارييةكان :بليكانة رووباريةكان رووي تؤبؤكرافين لة دارووتاني رووباريةوة بةيدا بوون و ئاستي جاراني بني رووبارةكان دةنوينن. دارووتان بة دريزايي دؤلي رووبارةكان ئةم بليكانانة بيك ديني و جةند تاويكي نويبوونةوة دةنوينن كةكاريان لة رووبارةكان كردووة,باشماوةي بليكانة رووبارييةكان لة قةراغي هةندي لة رووبارة سةرةكيةكاني هةريم بةر جاو دةكةوي وةك بةشي باكووري زيي كةورة و بةشي روزهلاتي دؤلي بةستورة و دول رةواندوز.نيشتةني بليكانة روبارييةكان لة نيشتووي جةو و قوم بيكهاتووة و هةندي جاران لة هةردوو بةر يان بةريكي رووبارةكةوة بة ئاستي جياواز هةن.
ب-دةشتة لافاو كردةكان : دةشتة لافاو كردةكاني هةريمي كوردستان بة بال دؤلي رووبارةكانةوة هةلكةوتوون و لة كاتي لافاودا ئةم دةشتانة بة ئاو دادةبؤشن. نيشتةني دةشتة لافاو كردةكان لة نيشتووي زبري وةك قوم و جةو بيكهاتوون سةرةراي شيوةي ديكةي نيشتةني كةلة بنةرةتدا رووبارين وةك كاشةبةردي دؤلةكان ,لة كاتيكدا زووربةي رووبارةكاني هةريمي كوردستان لة هةرةتي لاويتي و بيكةيشتندان,دؤلةكاني بةرةو بيري دةجن ,بؤية لةزوربةي دؤلةكاندا دةشتة لافاو كردةكان بة كويرةي قةبارةي رووبارةكان دةبينرين ئةمةش بؤ هؤكاري بةيوةست بة بيكهاتةي هةريمي كوردستان دةكةريتةوة.
ج-بانكة ئاو مالكةكان : بانكةي ئاومالك نيشتوويةكة هةر لةكاتي ئاوةرويةكي باركران لة كرد يان شاخيكةوة بةرةو ناوجةيةكي نوي شوربؤوة ,لة ئةنجامي نيشتني ئاومالك لة ناوجةي هيلي كوران لة ليزي بيكدي .بانكة ئاومالكةكان لة شيوةي دةرةكياندا دةناسرينةوة,كة شيوةييةكي نيمجة بازنةيية. بانكة ئاو مالكةكان لةداويني شاخ و نشيوةكاني كوردستاني عيراقدا زورن بة تايبةتي لة ناوجةي كيوة بةرزةكان.باشترين نموونةش بانكةي ئاومالكي جياي بيرةمةكروونة,كة بةهوي دارماني بةشيكي جيايةكةوة كرؤكة شاخي رووتاوة دروست بووة و نيشتووةكان بانكةيةكي ئاومالكي كةورة و فراوانيان بةسةرةوة هةلناوة. مادةي بيكهيني نيشتووي بانكة ئاومالكةلكان جياوازة,لةتيكسجةري(نةسيج)ةرةكةي لةبةردي كةورة و جةكل و بنةكةشي لةقوم بيكهاتووة.
====================================
کەشتی تایتانیک
دوای تێپه‌ڕبوونی نزیكه‌ی 100 ساڵ به سه‌ر نقومبوونی كه‌شتیی مه‌زنی تایتانیكدا، كه ساڵی 1912 به 1500 سه‌رنشینه‌وه ژێرئاو كه‌وت، هۆكاری راسته‌قینه‌ی ئه‌و كاره‌ساته گه‌وره‌یه‌ی سه‌ده‌ی بیسته‌م ئاشكرا بوو، راستییه‌كه‌ش پێچه‌وانه‌ی ئه‌و زانیارییانه‌یه كه هه‌مووان ده‌یزانین و له‌فیلمی تایتانیكیشدا نیشاندراوه.
به‌پێ زانیارییه نوێیه‌كان، ئه‌م فیلمه كه كاتی خۆی هه‌موومانی سه‌رسامكردبوو، به‌هایه‌كی ئه‌وتۆی له‌ئه‌رشیف و مێژووی سینه‌مای جیهانیدا نامێنێت.
لویز باتن، نه‌وه‌ی ئه‌و تاكه ئه‌فسه‌ره‌ی له‌نێو تیمی كه‌شتیوانه‌كاندا رزگاری بووه، له‌هه‌ردوو رۆژنامه‌ی ته‌له‌گراف و گاردیانی به‌ریتانیدا هۆكاری راسته‌قینه‌ی كاره‌ساته‌كه‌ی ئاشكرا كردووه.
ئه‌و ده‌ڵێت: هۆكاری نوقمبوونی كه‌شتییه‌كه به‌هۆی نهێنی خێزانه‌كه‌مانه‌وه تائێستا ئاشكرا نه‌كراوه، پێشتر باپیره‌م ترساوه له‌ئاشكراكردنی، چونكه هه‌ستی كردووه ئه‌ركی سه‌رشانیه‌تی پارێزگاری له‌ناوبانگ و سومعه‌ی هاوكاره‌كانی بكات.
ئه‌و زانیارییانه‌ی پێشر هه‌بوون ئه‌وه‌بوو كه كه‌شتییه‌كه به رێگه‌یه‌كی هه‌ڵه‌دا رۆیشتووه‌و به‌ر شاخێكی سه‌هۆڵبه‌ند كه‌وتووه، به‌ڵام لویز ده‌ڵێت: له راستیدا وابووه‌و كه‌شتیه‌كه رێگه‌ی هه‌ڵه كردووه، به‌ڵام راستكردنه‌وه‌ی رێگه‌ی رۆشتنه‌كه‌ی ته‌نها دوو خوله‌كی پێویست بووه، كاپتنی كه‌شتییه‌كه زانیویه‌تی شاخێكی سه‌هۆڵییان له‌پێشه‌وه‌یه كاتی پێویستی له‌به‌رده‌مدا بووه‌و ده‌یتوانی خێرایی كه‌مبكاته‌وه‌و خۆی لێ لابدات، به‌ڵام به‌رده‌وام بووه له‌رۆیشتن به‌خێراییه‌كی زۆر، كه ئه‌و خێراییه بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی نه‌توانێت خۆی له‌شاخه سه‌هۆڵییه‌كه لابدات و بگره پێكدادانه‌كه‌ی قایمتركردو زیانێكی زۆرتریشی لێكه‌وته‌وه، دوای پێكدادانه‌كه‌ش تیمی كه‌شتیوانه‌كان له‌ژووری كاپتن ئێدوارد سمیس كۆبوونه‌وه‌و كاپتن فه‌رمانی پێكردن به‌رده‌وامبن له‌رۆیشتن، ره‌نگه ئه‌م بڕیاره‌ی له‌ترسی ئه‌وه بووبێت كه ئه‌م رووداوه كاربكاته سه‌ر ناوبانگی كۆمپانیاكه.
باپیرم كه رووداوه‌كه‌ی گێڕاوه‌ته‌وه، ئه‌و بڕیاره‌ی به تاوان له‌قه‌ڵه‌مداوه، چونكه نزیكترین كه‌شتی كه ده‌یتوانی به فریایان بكه‌وێت چوار سه‌عات لێوه‌یان دوور بوو، ئه‌گه‌ر له‌شوێنی خۆیان بوه‌ستانایه ئه‌وا كه‌شتیه‌كه ده‌یتوانی له‌سه‌ر رووی ئاوه‌كه بمێنێته‌وه و نوقم نه‌بێت تا هاوكارییان پێده‌گات، به‌ڵام فشار خستنه سه‌ر مه‌كینه‌كان بووه هۆی تێكشكانی سه‌رجه‌م به‌ربه‌سته‌كان و هاتنه ناوه‌وه‌ی ئاوێكی زۆر بۆ ناو كه‌شتییه‌كه. كاتی خۆی له‌لێكۆڵینه‌وه ره‌سمییه‌كاندا دووجار ده‌رباره‌ی هۆكاره‌كانی نوقمبونی كه‌شتییه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی پیرانی ئه‌مریكاو لێپرسراوانی به‌ریتانیاشه‌وه پرسیار له‌باپیره‌م كراوه، به‌ڵام ئه‌و راستیه‌كه‌ی نه‌وتووه.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه باپیری لویز پێش له‌دایكبوونی ئه‌م كۆچی دوایی كردووه، به‌ڵام لویز زۆر له‌نه‌نكییه‌وه نزیك بووه‌و ئه‌م نهێنیانه‌ی له‌وه‌وه زانیوه، ئاماژه‌شی به‌وه كردووه كه دایكیشی ئه‌م نهێنییه‌ی زانیوه، به‌ڵام نه‌یویستووه ئاشكرای بكات تا نه‌زانرێت كه باپیرم قسه‌ی راستی نه‌كردووه.
===========================================
معاویە کوڕی ئەبووسوفیان
معاویەی کوڕی سەخڕ کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف ناسراو بە معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان, نازناوەکەی باوکی عەبدول ڕەحمان بووە ویەکێک لە کوڕەکانی ئەبو سوفیانی کوڕی حەرب بووە ویەکەم خەلیفەی دەوڵەتی ئەمەویە, والی شام بوو لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانی کوڕی عەفان و لە دووای ڕووداوی کوژرانی عوسمان, عەلی بووە خەلیفە کە بووە ناکۆکیان ھەتا عەلی کوژرا پاشان حەسەنی کوڕی عەلی وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە پێی ڕیکەوتنێک, وبەم شێوەیە معاویە دەوڵەتی ئەمەوی دامەزراند و دیمەشقی کردە پایتەختی و موبایەعەی وەرگرت بۆ یەزیدی کوڕی پێش مردنی.
معاویەی کوڕی سەخڕ کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف ناسراو بە معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان, نازناوەکەی باوکی عەبدول ڕەحمان بووە ویەکێک لە کوڕەکانی ئەبو سوفیانی کوڕی حەرب بووە ویەکەم خەلیفەی دەوڵەتی ئەمەویە, والی شام بوو لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانی کوڕی عەفان و لە دووای ڕووداوی کوژرانی عوسمان, عەلی بووە خەلیفە کە بووە ناکۆکیان ھەتا عەلی کوژرا پاشان حەسەنی کوڕی عەلی وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە پێی ڕیکەوتنێک, وبەم شێوەیە معاویە دەوڵەتی ئەمەوی دامەزراند و دیمەشقی کردە پایتەختی و موبایەعەی وەرگرت بۆ یەزیدی کوڕی پێش مردنی.
کوڕی ئەبو سوفیان (سەخڕ)ی کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف کوڕی قوسەی کوڕی کیلاب بووە, کە باوکی لە پێشەواکانی قوڕەیش بووە ویەکێک بوو لە دانا وخاوەن ڕاکانی مەککە ودایکی معاویە ھندی کچی عەتبەی کچی ڕەبیعەی کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مناف بووە.
معاویە پانزە ساڵ پێش کۆچی موسڵمانان لە دایک بووە لە مەککە, ولە کاتی فەتحی مەککەدا تەمەنی ٢٣ ساڵ بووە, ولەوانە بوو کە ئیسلام بوو کە فەتح کرا.
خێزان و منداڵەكانی
مەیسونی كچی بەحدەلی كەلبیە، (یەزید)ی لێ بوو.
فاخیتەی كچی قەرزەی مونافیە. ئەمیش (عەبدولڕەحمان) و (عەبدوڵڵا)ی لێ بوو.
نائیلەی كچی عومارەی كەلبیە.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ولایەتی شام
معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان ولایەتی ئوردنی لە شام گرتە دەست لە ساڵی ٢١ک لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتاب، لە دوای مردنی یەزیدی برای، خەلیفە عومەر معاویەی کردە والی دیمەشق و دەوروبەری، پاشان خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفان کردیە والی ھەموو شام، لە دوای وەفاتی عوسمان ساڵی ٣٥ک دەرچوو لە فەرمانی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب وداوای حەقسەندنەوەی لە بکوژانی عوسمانی کوڕی عەفان ئەکرد، ولە پێش ئەوەشدا ڕووداوی جەمەل ڕوویدا کە عائشەی کچی ئەبوبەکر خێزانی پێغەمبەر محەمەد ڕووبەرووی خەلیفە عەلی بوونەوە وسەرکردەی سوپاکە تەڵخەی کوڕی عوبەیدوڵڵا وزوبێری کوڕی عەوام بوون کە ھەموویان دەرچوون بۆ ئەوەی حەقی کوژرانی عوسمان بسێنن، ولە دوای ئەو ڕوودوە معاویەش لەگەڵ خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب ڕووبەڕووبونەوە شەڕی سەفین لە نیوانیان ڕوویدا، ولە دوای کوژرانی عەلی، موبایەعە درا بە حەسەنی کوڕی عەلی لە عێراق وحیجاز بەڵام معاویە ڕووبەرووی بۆیەوە وحەسەن بۆ ئەوەی ڕێ لە خوێن ڕشتنی موسڵمانان بگرێت وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە مەرجێک دوای خۆی معاویە خەلافەت بگەڕێنێتەوە بۆ حەسەن وحسەینی برای، بەم شێوەیە معاویە بووە خەلیفەی موسڵمانان ودیمەشقی کردە پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی.
فەتحە ئیسلامیەکان
لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئەمەوی و معاویە خەلافەتی گرتە دەست و دەوڵەتە ئیسلامیەکەی بەھێز کرد فەتحی ئیسلامی دەستی پێکرد, ولە سەردەمی معاویەدا ڕووبەری دەوڵەتی ئیسلامی فراوان بوو و لە ئاڕاستەی وڵاتی ڕۆم و سەند و کابول و ئەھواز و وڵاتی ئەودیو ڕووبار و باکوری ئەفەریقادا, ومعاویەی یەکەم کەشتیگەلی جەنگی دروستکرد لە مێژووی ئیسلامدا و دوورگەی قوبرس وسەقڵیە و ناوچە و دوورگەکانی دەریای ناوەڕاستی پێ فەتح کرد.
معاویە توانی ڕێگە لە دەوڵەتی بیزەنتی تەسک بکاتەوە لەسەر سنورەکانی لەگەڵیاندا ودەستی گرت بەسەر دوورگەی ڕۆدس و ئەڕواد, کە دوورگەی ئەڕواد لەسەر کەنارەکانی شام لە سوریا گرنگیەکی زۆری ھەبوو لەبەر نزیکبوونی لە قوستەنتینیە, معاویە گەمارۆی ئەو شارەی دا ھەرچەن ئەم گەمارۆدانانە زیانێکی گەورەی لە ڕۆم خست بەڵام نەیانتوانی فەتحی قوستەنتینیە بکەن ومعاویە ناوەندی بۆ دروستکردنی کەشتی دەریای دروستکرد لە شارەکانی کەناری شامدا و لە دوورگەی ڕەوزە, ھەروەک ئەو پلانەی جێبەجێکرد بۆ گواستنەوەی عەرەبە موسڵمانەکان بۆ دوورگەکانی دەریای ناوەڕاست بۆ پارێزگاری کردنی وبڵاوکردنەوی ئیسلام تیایدا, موسڵمانان دابەزین لە سەقڵیە ساڵی ٤٨ک.
حالەتی نەتەوەی ئیسلامی پێش ئەوە معاویە خەلافەت بگرێتە دەست
معاویەیبەرپرسەی ئومەی ئیسلامی گرتە دەست, کە سێ بەش بوون لەو کاتانە, بەشی یەکەم, ئەوانەی داوای حەق سەندنی کوژرانی خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفانیان ئەکرد, وبەشی دووەم, ئەوانەبوون کە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیبیان خۆشئەویست و خۆی نەوەکانیان بە شایانتر ئەزانی بۆ وەرگرتنی خەلافەت کە زۆرینەیان لە عێراق بوون و کەمێکیان لە میسر بوون, وبەشی سێیەم, خەواریجیەکان بوون, کە دژی ھەردوو تاقمەکەی تر بوون وبە لە ئایین لادەریان دائەنان, ویەکەم ئەرکیان بە کوشتنی معاویە و کۆمەڵەکەی عەلی دائەنا, ئەوەی گرنگ بوو بۆ معاویە وقەلەقی کردبوو خەواریجیەکان بوون کە باشی سیاسەت سوودی نەبوو لەگەڵیان وڕۆچوونێکی توند ڕۆچوون لە ئایندا, معاویە دوایان کەوت وبە دوای ئەونەدا چوو کە لە زانیاریە ئیسلامیەکان لایانئەدا.
معاویە پانزە ساڵ پێش کۆچی موسڵمانان لە دایک بووە لە مەککە, ولە کاتی فەتحی مەککەدا تەمەنی ٢٣ ساڵ بووە, ولەوانە بوو کە ئیسلام بوو کە فەتح کرا.
خێزان و منداڵەكانی
مەیسونی كچی بەحدەلی كەلبیە، (یەزید)ی لێ بوو.
فاخیتەی كچی قەرزەی مونافیە. ئەمیش (عەبدولڕەحمان) و (عەبدوڵڵا)ی لێ بوو.
نائیلەی كچی عومارەی كەلبیە.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ولایەتی شام
معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان ولایەتی ئوردنی لە شام گرتە دەست لە ساڵی ٢١ک لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتاب، لە دوای مردنی یەزیدی برای، خەلیفە عومەر معاویەی کردە والی دیمەشق و دەوروبەری، پاشان خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفان کردیە والی ھەموو شام، لە دوای وەفاتی عوسمان ساڵی ٣٥ک دەرچوو لە فەرمانی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب وداوای حەقسەندنەوەی لە بکوژانی عوسمانی کوڕی عەفان ئەکرد، ولە پێش ئەوەشدا ڕووداوی جەمەل ڕوویدا کە عائشەی کچی ئەبوبەکر خێزانی پێغەمبەر محەمەد ڕووبەرووی خەلیفە عەلی بوونەوە وسەرکردەی سوپاکە تەڵخەی کوڕی عوبەیدوڵڵا وزوبێری کوڕی عەوام بوون کە ھەموویان دەرچوون بۆ ئەوەی حەقی کوژرانی عوسمان بسێنن، ولە دوای ئەو ڕوودوە معاویەش لەگەڵ خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب ڕووبەڕووبونەوە شەڕی سەفین لە نیوانیان ڕوویدا، ولە دوای کوژرانی عەلی، موبایەعە درا بە حەسەنی کوڕی عەلی لە عێراق وحیجاز بەڵام معاویە ڕووبەرووی بۆیەوە وحەسەن بۆ ئەوەی ڕێ لە خوێن ڕشتنی موسڵمانان بگرێت وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە مەرجێک دوای خۆی معاویە خەلافەت بگەڕێنێتەوە بۆ حەسەن وحسەینی برای، بەم شێوەیە معاویە بووە خەلیفەی موسڵمانان ودیمەشقی کردە پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی.
فەتحە ئیسلامیەکان
لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئەمەوی و معاویە خەلافەتی گرتە دەست و دەوڵەتە ئیسلامیەکەی بەھێز کرد فەتحی ئیسلامی دەستی پێکرد, ولە سەردەمی معاویەدا ڕووبەری دەوڵەتی ئیسلامی فراوان بوو و لە ئاڕاستەی وڵاتی ڕۆم و سەند و کابول و ئەھواز و وڵاتی ئەودیو ڕووبار و باکوری ئەفەریقادا, ومعاویەی یەکەم کەشتیگەلی جەنگی دروستکرد لە مێژووی ئیسلامدا و دوورگەی قوبرس وسەقڵیە و ناوچە و دوورگەکانی دەریای ناوەڕاستی پێ فەتح کرد.
معاویە توانی ڕێگە لە دەوڵەتی بیزەنتی تەسک بکاتەوە لەسەر سنورەکانی لەگەڵیاندا ودەستی گرت بەسەر دوورگەی ڕۆدس و ئەڕواد, کە دوورگەی ئەڕواد لەسەر کەنارەکانی شام لە سوریا گرنگیەکی زۆری ھەبوو لەبەر نزیکبوونی لە قوستەنتینیە, معاویە گەمارۆی ئەو شارەی دا ھەرچەن ئەم گەمارۆدانانە زیانێکی گەورەی لە ڕۆم خست بەڵام نەیانتوانی فەتحی قوستەنتینیە بکەن ومعاویە ناوەندی بۆ دروستکردنی کەشتی دەریای دروستکرد لە شارەکانی کەناری شامدا و لە دوورگەی ڕەوزە, ھەروەک ئەو پلانەی جێبەجێکرد بۆ گواستنەوەی عەرەبە موسڵمانەکان بۆ دوورگەکانی دەریای ناوەڕاست بۆ پارێزگاری کردنی وبڵاوکردنەوی ئیسلام تیایدا, موسڵمانان دابەزین لە سەقڵیە ساڵی ٤٨ک.
حالەتی نەتەوەی ئیسلامی پێش ئەوە معاویە خەلافەت بگرێتە دەست
معاویەیبەرپرسەی ئومەی ئیسلامی گرتە دەست, کە سێ بەش بوون لەو کاتانە, بەشی یەکەم, ئەوانەی داوای حەق سەندنی کوژرانی خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفانیان ئەکرد, وبەشی دووەم, ئەوانەبوون کە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیبیان خۆشئەویست و خۆی نەوەکانیان بە شایانتر ئەزانی بۆ وەرگرتنی خەلافەت کە زۆرینەیان لە عێراق بوون و کەمێکیان لە میسر بوون, وبەشی سێیەم, خەواریجیەکان بوون, کە دژی ھەردوو تاقمەکەی تر بوون وبە لە ئایین لادەریان دائەنان, ویەکەم ئەرکیان بە کوشتنی معاویە و کۆمەڵەکەی عەلی دائەنا, ئەوەی گرنگ بوو بۆ معاویە وقەلەقی کردبوو خەواریجیەکان بوون کە باشی سیاسەت سوودی نەبوو لەگەڵیان وڕۆچوونێکی توند ڕۆچوون لە ئایندا, معاویە دوایان کەوت وبە دوای ئەونەدا چوو کە لە زانیاریە ئیسلامیەکان لایانئەدا.
مزگەوتى ئەمەوى, کە لە سەردەمى معاویە بنیات نرا
سیاسەتی ناوخۆ
دامەزراندنی دیوانە ناوەندیەکان, کە پێک ھاتبوو لە
دیوانی پەیامەکان کە دەستەیەک بوون سەرپەرشتی نوسینی پەیامەکانی خەلیفە و فەرمان و ڕێکەوتنەکانیان ئەکرد.
دیوانی خاتم کە بەدوای نھێنی و پاراستنی نێراوەکانی دەوڵەتدا دەچوو.
دیوانی پۆستە کە ڕژێمی پۆستە ھاتە دەوڵەتی ئیسلامیەوە لەو کاتانەدا.
ڕژێمی نوسینەکان, کە نوسەری دانا بۆ نوسینی پەیام ونوسەر بۆ دیوانی سەرباز وبۆ دیوانی پۆلیس ودیوانی داد.
دابینکردنی ئاسایش بۆ دەوڵەت
گرنگیەکی زۆری دا بە دابینکردنی ئەمن وئاسایش بۆ خەڵک دا و پاسەوان و پۆلیسی دانا کە پاسەوانەکانی لە ترسی ئەو خەواریجانە دانا کە ئەیانویست بیکوژن, وپۆلیسیش بۆ پاراستنی یاسا وئاسایش.
بە باشی پیاو وبەرپرسەکانی ھەڵئەبژارد
پەیڕەوی ھەردوو سیاسەتی توندڕەوی ونەرم ڕەوی ئەکرد
دەزگای زانیاری زۆر بەھێز بوو لە ناوەوە ودەرەوەدا لەو سەردەمە. لە نمونەی ئەمەشا ئاگاداربوون بوو لەو نێرراوانەی لە نێوان حسەین وخەڵکی عێراقدا بوو.
گرنگی دا بە سوپای ئیسلامی.
ولەو شتانەی کە بۆ یەکەم جار معاویە لە جیھانی ئیسلامیدا داینا ئەوەبوو کە یەکەم کەس بوو لە ناو خەلیفەکاندا کە ڕایسپارد حوکم بدرێتە دەست کوڕەکەی لە دوای خۆی.
کۆچی دوایی
کۆچی دوایی کرد لە دیمەشق لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا دوای ئەوەی فەرمانی کرد بە دانانی کوڕەکەی (یەزیدی کوڕی معاویە) لە جێگەی خۆی, نێژرا لە دیمەشق ومردنی ساڵی ٦٠ک بوو, دوای ئەوەی کە ٢٠ ساڵ والی و٢٠ ساڵ خەلیفە بوو.
سیاسەتی ناوخۆ
دامەزراندنی دیوانە ناوەندیەکان, کە پێک ھاتبوو لە
دیوانی پەیامەکان کە دەستەیەک بوون سەرپەرشتی نوسینی پەیامەکانی خەلیفە و فەرمان و ڕێکەوتنەکانیان ئەکرد.
دیوانی خاتم کە بەدوای نھێنی و پاراستنی نێراوەکانی دەوڵەتدا دەچوو.
دیوانی پۆستە کە ڕژێمی پۆستە ھاتە دەوڵەتی ئیسلامیەوە لەو کاتانەدا.
ڕژێمی نوسینەکان, کە نوسەری دانا بۆ نوسینی پەیام ونوسەر بۆ دیوانی سەرباز وبۆ دیوانی پۆلیس ودیوانی داد.
دابینکردنی ئاسایش بۆ دەوڵەت
گرنگیەکی زۆری دا بە دابینکردنی ئەمن وئاسایش بۆ خەڵک دا و پاسەوان و پۆلیسی دانا کە پاسەوانەکانی لە ترسی ئەو خەواریجانە دانا کە ئەیانویست بیکوژن, وپۆلیسیش بۆ پاراستنی یاسا وئاسایش.
بە باشی پیاو وبەرپرسەکانی ھەڵئەبژارد
پەیڕەوی ھەردوو سیاسەتی توندڕەوی ونەرم ڕەوی ئەکرد
دەزگای زانیاری زۆر بەھێز بوو لە ناوەوە ودەرەوەدا لەو سەردەمە. لە نمونەی ئەمەشا ئاگاداربوون بوو لەو نێرراوانەی لە نێوان حسەین وخەڵکی عێراقدا بوو.
گرنگی دا بە سوپای ئیسلامی.
ولەو شتانەی کە بۆ یەکەم جار معاویە لە جیھانی ئیسلامیدا داینا ئەوەبوو کە یەکەم کەس بوو لە ناو خەلیفەکاندا کە ڕایسپارد حوکم بدرێتە دەست کوڕەکەی لە دوای خۆی.
کۆچی دوایی
کۆچی دوایی کرد لە دیمەشق لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا دوای ئەوەی فەرمانی کرد بە دانانی کوڕەکەی (یەزیدی کوڕی معاویە) لە جێگەی خۆی, نێژرا لە دیمەشق ومردنی ساڵی ٦٠ک بوو, دوای ئەوەی کە ٢٠ ساڵ والی و٢٠ ساڵ خەلیفە بوو.
=====================================
لێبوردەیی..
لێبوردن (العفو) مه‌ناعه‌ی له‌شی مرۆڤ به‌هێز ده‌کات
هه‌ر له‌گه‌ڵ بیر کردنه‌وه له تۆڵه هێزی به‌رگری (مه‌ناعه)ی له‌شت دائه‌به‌زێت . به‌ڵام کاتێك بیر له لێبوردن و به‌خشین ده‌که‌یته‌وه مه‌ناعه‌ی له‌ش به‌هێز تر ده‌بێت .
لیبوردن ، لێخۆشبون (العفو)
لێبورده‌یی سیفه‌تێکی خودای ته‌نهایه هه‌ر ئه‌و خودایه‌یه به‌نده‌کانی ده‌به‌خشێت له تاوان و سه‌رپێچی کردن.وه خودای گه‌وره زۆر ئه‌م سیفه‌ته‌ی خۆش ده‌وێت .
وه پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان فه‌رمانی پێکردوین که هه‌میشه لێبورده‌بین وه خۆشی درودی خوای له‌سه‌ر بێت سیفه‌تی لێبورده‌ی له ژیانی ڕه‌نگی دابۆوه هه‌روه‌ك له گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن دا که موسوڵمنان زاڵبون به‌سه‌ر کافره‌کان له ڕۆژی فه‌تحی مه‌که‌دا بڕیاری لێبوردنی دا بۆ هه‌مویان هه‌ر بهم هۆیه‌وه کۆمه‌ڵ کۆمه‌ڵ و ده‌سته ده‌سته خه‌ڵکی ڕوی کرده نێو ئه‌م ئیسلامه پیرۆزه.
لێبورده‌یی سیفه‌تێکی خودای ته‌نهایه هه‌ر ئه‌و خودایه‌یه به‌نده‌کانی ده‌به‌خشێت له تاوان و سه‌رپێچی کردن.وه خودای گه‌وره زۆر ئه‌م سیفه‌ته‌ی خۆش ده‌وێت .
وه پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان فه‌رمانی پێکردوین که هه‌میشه لێبورده‌بین وه خۆشی درودی خوای له‌سه‌ر بێت سیفه‌تی لێبورده‌ی له ژیانی ڕه‌نگی دابۆوه هه‌روه‌ك له گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن دا که موسوڵمنان زاڵبون به‌سه‌ر کافره‌کان له ڕۆژی فه‌تحی مه‌که‌دا بڕیاری لێبوردنی دا بۆ هه‌مویان هه‌ر بهم هۆیه‌وه کۆمه‌ڵ کۆمه‌ڵ و ده‌سته ده‌سته خه‌ڵکی ڕوی کرده نێو ئه‌م ئیسلامه پیرۆزه.
وه ئه‌مڕۆ دوای پێشکه‌وتنی جیهان له هه‌موو بوارێکه‌وه .زاناکان له وڵاتانی خۆرئاوا تێبینی شتێکی سه‌رسورهێنه‌ر ئه‌که‌ن ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌ن ئه‌وه زۆر به‌که‌می توشی نه‌خۆشی ده‌بن.
بۆیه دوای لێکۆڵینه‌وه‌ی چڕو پڕ ده‌رکه‌وت که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌و به‌خشنده‌ن جیهازی به‌رگری له‌شیان (جهاز المناعة )زۆر به‌هێز تره له چاو که‌سانی تر .
بۆیه دوای لێکۆڵینه‌وه‌ی چڕو پڕ ده‌رکه‌وت که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌و به‌خشنده‌ن جیهازی به‌رگری له‌شیان (جهاز المناعة )زۆر به‌هێز تره له چاو که‌سانی تر .
گه‌ر سه‌یر گه‌ین زۆرترین نزاو دوعای پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان درودی خودای له‌سه‌ر بێت به‌تایبه‌تی له ڕه‌مه‌زان دا و له شه‌وانی قه‌دردا (اللهم انك عفو تحب العفو فاعف عنی) واته خودایه تۆ لێبورده‌ی وه لێبوردنت خۆش ده‌وێت خودایه لێمان ببوره .
وه خودای گه‌وره شتێکی خۆشناوێت مه‌گه‌ر خێری ئێمه‌ی تێدا نه‌بێت ،
جا لێکۆڵه‌ره‌وه‌کان بۆیان ده‌رکه‌وت که مرۆفی لێبورده جیهازی به‌رگری له‌شی به‌هێزتره .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆف کاتێك توڕه ده‌بێت یان بیر له تۆڵه‌کردن ده‌کاته‌وه له‌و ساته‌دا له‌شی مرۆف ده‌که‌وێته حاڵه‌تی ئاماده‌باشی و چاوه‌ڕوانی ڕوبه‌روبونه‌وه و ڕوداوێکی نا ئاسایی ده‌کات .
بهم هۆیه‌وه له‌ش خێراترو زیاتر خوێن ده‌چوڵێنێت و فشاری بۆ دێت .وه هۆرمۆنه‌کان به ڕێژه‌ی زیاتر ده‌ر ئه‌کات .لهم کاته‌دا پاڵه‌په‌ستۆی خوێن به‌رز ده‌بێته‌وه. جهازی هه‌زم کردن له‌کار ده‌وه‌ستێت.جیهازی هه‌ست ماندو ده‌بێت .ماسولکه‌کان گرژ ده‌بن و ده‌شێوێن. ئه‌مه‌ش هه‌موی وه‌ك خۆ ئاماده‌کردنێکی له‌شه بۆ تۆڵه کردنه‌وه،،
ئه‌م جۆره ڕوداوانه به‌سه‌ر له‌ش و چه‌سته‌ی مرۆف و دووباره بونه‌وه‌ی ده‌بێته هۆی تێکچون باری چه‌سته و ده‌رونی مرۆف ده‌بێته بێ هێزکردنی جیهازی به‌رگری له له‌شی مرۆفدا .
که‌چی ته‌نها به لێبوردن و به‌خشنده‌یی هیچ کام لهم گۆڕانکاریانه به‌سه‌ر چه‌سته‌دا نایه‌ت و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی به هێز بونی جیهازی به‌رگری له‌شت به شێوه‌یه‌کی ڕێک و پێك و به‌هێز و هاوسه‌نگی له‌شت تێك ناچێت.
وه خودای گه‌وره شتێکی خۆشناوێت مه‌گه‌ر خێری ئێمه‌ی تێدا نه‌بێت ،
جا لێکۆڵه‌ره‌وه‌کان بۆیان ده‌رکه‌وت که مرۆفی لێبورده جیهازی به‌رگری له‌شی به‌هێزتره .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆف کاتێك توڕه ده‌بێت یان بیر له تۆڵه‌کردن ده‌کاته‌وه له‌و ساته‌دا له‌شی مرۆف ده‌که‌وێته حاڵه‌تی ئاماده‌باشی و چاوه‌ڕوانی ڕوبه‌روبونه‌وه و ڕوداوێکی نا ئاسایی ده‌کات .
بهم هۆیه‌وه له‌ش خێراترو زیاتر خوێن ده‌چوڵێنێت و فشاری بۆ دێت .وه هۆرمۆنه‌کان به ڕێژه‌ی زیاتر ده‌ر ئه‌کات .لهم کاته‌دا پاڵه‌په‌ستۆی خوێن به‌رز ده‌بێته‌وه. جهازی هه‌زم کردن له‌کار ده‌وه‌ستێت.جیهازی هه‌ست ماندو ده‌بێت .ماسولکه‌کان گرژ ده‌بن و ده‌شێوێن. ئه‌مه‌ش هه‌موی وه‌ك خۆ ئاماده‌کردنێکی له‌شه بۆ تۆڵه کردنه‌وه،،
ئه‌م جۆره ڕوداوانه به‌سه‌ر له‌ش و چه‌سته‌ی مرۆف و دووباره بونه‌وه‌ی ده‌بێته هۆی تێکچون باری چه‌سته و ده‌رونی مرۆف ده‌بێته بێ هێزکردنی جیهازی به‌رگری له له‌شی مرۆفدا .
که‌چی ته‌نها به لێبوردن و به‌خشنده‌یی هیچ کام لهم گۆڕانکاریانه به‌سه‌ر چه‌سته‌دا نایه‌ت و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی به هێز بونی جیهازی به‌رگری له‌شت به شێوه‌یه‌کی ڕێک و پێك و به‌هێز و هاوسه‌نگی له‌شت تێك ناچێت.
قورئان چی ده‌ڵیت سه‌باره‌ت به لێبوردن(العفو)
گه‌ر قورئان قسه‌ی مرۆف با وه‌ك دوژمنانی ئیسلام گومانیان وایه .له‌و کاته‌دا ئه‌بو ئه‌م قورئانه پڕبێت له ده‌ربڕینی ده‌سته‌واژه‌ی توندو تیژ و تۆڵه کردنه‌وه‌و.
وه ئه‌گه‌ر هه‌ندێك له ڕۆژهه‌ڵات ناسان بڵێن که پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت بانگه‌وازی کردوه بۆ تۆقاندن و تیرۆر و هتد ...لهم کاته‌دا ده‌بو قورئان فه‌رمانمان پێبکات به تۆڵه‌سه‌ندن و کینه و توڕه‌یی ،
به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین که قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن هه‌رچه‌ند گه‌وره‌ترین تاوان له ئاستدا کرابێت .
بگره فه‌رمانمان پێده‌کات به ئارامگرتن ئارامگرتنێکی جوان .
وه ئه‌گه‌ر هه‌ندێك له ڕۆژهه‌ڵات ناسان بڵێن که پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت بانگه‌وازی کردوه بۆ تۆقاندن و تیرۆر و هتد ...لهم کاته‌دا ده‌بو قورئان فه‌رمانمان پێبکات به تۆڵه‌سه‌ندن و کینه و توڕه‌یی ،
به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین که قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن هه‌رچه‌ند گه‌وره‌ترین تاوان له ئاستدا کرابێت .
بگره فه‌رمانمان پێده‌کات به ئارامگرتن ئارامگرتنێکی جوان .
قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن وه موسوڵمانی لێبورده لای خودا پاداشتی لێبوردنی خوداییه وه تۆڵه‌ی بۆده‌کاته‌وه به‌رامبه‌ر ئه‌م شته‌ی له‌ده‌ستی داوه یان به‌رامبه‌ری کراوه .
جا زاناکان سه‌رده‌م ده‌ڵێن پاداشت کردن چاکترین چاره‌سه‌ره بۆ ئه‌وه‌ی مرۆفی خاوه‌ن حه‌ق و سته‌م لیکراو بیر له تۆڵه‌و توڕه‌یی نه‌کاته‌وه وه ئه‌م باسه‌ش له قورئانا هاتوه هه‌روه‌ک خودا ده‌فه‌رموێت: وجزاء سیئة سیئة مثلها فمن عفا و اصلح فاجروه على الله انه لا یحب الظالمین
واته جا تۆڵه‌ی هه‌ر تاوانێك به ئه‌ندازه‌ی تاوانه‌که‌یه بێ زیادو که‌م، ئه‌و که‌سه‌ی لێخۆشبوونی هه‌بێت لێبورده‌بێت و و چاوپۆشی و چاکسازی بکات، ئه‌وه پاداشتی لای خوایه، به‌ڕاستی خوا سته‌مکارانی خۆش ناوێت.،،،،
سه‌یر که چۆن خودا پاداشتت پێ ئه‌دات له‌بری لێخۆشبون و لێبوردن .ئایه هیچ له‌مه جوانتر باشتر هه‌یه که خودا ئه‌مه‌ت بداتێ که تۆ پێت خۆشه بهم شێوه‌یه قورئان هانمان ئه‌دات بۆ ئه‌وه‌ی لێبورده‌بین.
جا زاناکان سه‌رده‌م ده‌ڵێن پاداشت کردن چاکترین چاره‌سه‌ره بۆ ئه‌وه‌ی مرۆفی خاوه‌ن حه‌ق و سته‌م لیکراو بیر له تۆڵه‌و توڕه‌یی نه‌کاته‌وه وه ئه‌م باسه‌ش له قورئانا هاتوه هه‌روه‌ک خودا ده‌فه‌رموێت: وجزاء سیئة سیئة مثلها فمن عفا و اصلح فاجروه على الله انه لا یحب الظالمین
واته جا تۆڵه‌ی هه‌ر تاوانێك به ئه‌ندازه‌ی تاوانه‌که‌یه بێ زیادو که‌م، ئه‌و که‌سه‌ی لێخۆشبوونی هه‌بێت لێبورده‌بێت و و چاوپۆشی و چاکسازی بکات، ئه‌وه پاداشتی لای خوایه، به‌ڕاستی خوا سته‌مکارانی خۆش ناوێت.،،،،
سه‌یر که چۆن خودا پاداشتت پێ ئه‌دات له‌بری لێخۆشبون و لێبوردن .ئایه هیچ له‌مه جوانتر باشتر هه‌یه که خودا ئه‌مه‌ت بداتێ که تۆ پێت خۆشه بهم شێوه‌یه قورئان هانمان ئه‌دات بۆ ئه‌وه‌ی لێبورده‌بین.
هه‌روه‌ها له ئایه‌تێکی تری قورئاندا خودای به‌خشنده لێبوردن و لێخۆشبونی خۆی به‌ستاوه‌ته‌وه به لێبوردن و لێخۆش بونی به‌نده‌کان له نێوان یه‌کتردا گه‌ر ده‌ته‌وێت خودا بت بورێت و بت به‌خشێت لێبورده‌و به‌خشنده‌به له ئاست خه‌ڵکی دا ئائه‌مه‌یه هاوسه‌نگی دروست ده‌کات .چونکه زانایان ده‌ڵێن لێبوردن ده بێت هه‌میشه به‌رامبه‌ر به‌شتێکی تر بکرێت .
خودای به‌خشنده ده‌فه‌ره‌موێت: ولیعفوا ولیصفحوا الا تحبونه ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم
واته
ده‌با لێبوورده‌بن، ده‌با چاوپۆشی بکه‌ن، مه‌گه‌ر حه‌ز ناکه‌ن خوا لێتان خۆش ببێت، خوایش هه‌میشه لێخۆشبوو میهره‌بانه.
خودای به‌خشنده ده‌فه‌ره‌موێت: ولیعفوا ولیصفحوا الا تحبونه ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم
واته
ده‌با لێبوورده‌بن، ده‌با چاوپۆشی بکه‌ن، مه‌گه‌ر حه‌ز ناکه‌ن خوا لێتان خۆش ببێت، خوایش هه‌میشه لێخۆشبوو میهره‌بانه.
هه‌ڵچون و توڕه‌ی لهم سه‌رده‌مدا بۆته هۆکاری سه‌ره‌کی بۆ هه‌موو تاوانکاریه‌کان هه‌ر به‌هۆی توڕه‌ییه‌وه ڕۆژانه هه‌زاران تاوانی جۆراو جۆر ڕوو ئه‌دات هه‌ر له کوشتن و شه‌ڕو و طلاق هتد...
وه زانایان گه‌یشتۆتنه ئه‌م بڕوایه‌ی که ته‌نها رێگا چاره بۆ ده‌رباز بون لهم هه‌موو کێشه‌و گرفته ته‌نها ڕێگر بۆ نه‌کردنی ئه‌م تاوانکاریانه .دڵ گه‌وره‌یی و لێبوردنه .
پاك و خاوێنی بۆ خودای کارجوان ئیسلام چوارده سه‌د پیش ئێستا خه‌می لهم کێشه‌یه خواردوه‌و ڕێگا چاره‌ی بۆ داناوه و هه‌میشه ئیسلام فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن و لێخۆش بوون و دڵ گه‌وره‌یی و هه‌ڵنه‌چون هه‌روه‌ك ئه‌م یاره‌ی که هاته لای پێغه‌مبه‌ری ئازیزماندرودی خودای له‌سه‌ر بێت و داوای ئامۆژگاری لێکرد سێ جار له‌سه‌ر یه‌کتر پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت فه‌رموی: (لا تغضب) واته توره مه‌به..
.
وه زانایان گه‌یشتۆتنه ئه‌م بڕوایه‌ی که ته‌نها رێگا چاره بۆ ده‌رباز بون لهم هه‌موو کێشه‌و گرفته ته‌نها ڕێگر بۆ نه‌کردنی ئه‌م تاوانکاریانه .دڵ گه‌وره‌یی و لێبوردنه .
پاك و خاوێنی بۆ خودای کارجوان ئیسلام چوارده سه‌د پیش ئێستا خه‌می لهم کێشه‌یه خواردوه‌و ڕێگا چاره‌ی بۆ داناوه و هه‌میشه ئیسلام فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن و لێخۆش بوون و دڵ گه‌وره‌یی و هه‌ڵنه‌چون هه‌روه‌ك ئه‌م یاره‌ی که هاته لای پێغه‌مبه‌ری ئازیزماندرودی خودای له‌سه‌ر بێت و داوای ئامۆژگاری لێکرد سێ جار له‌سه‌ر یه‌کتر پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت فه‌رموی: (لا تغضب) واته توره مه‌به..
.
========================================
بونیاتگه رایی
ڕەخنەگری بونیاتگەرایی
هەندێك وای بۆ ئەچن كە گوایە ناكۆكییەك لە نێوان ئەو یاسا زانستییانەدایە كە پارت سەبارەت بە ڕەخنەی ئەدەبی دایڕشتن لە كتێبی ( ڕەخنە و ڕاستی )دا و یاخود سەبارەت بە بەختەوەریی ڕەها كە لە كتێبی
( چەشەی دەق ) و هەروەها لە كتێبی ( ڕۆلان بارت بە خامەی ڕۆلان بارت ) دا لێوەی ئەدوێت وەلێ ئەم بۆچوونە زۆر ڕووكەشە و لە جیهانی نووسینی ئەم ڕەخنەگرە مەزنەدا چ ناكۆكی و گرێوگۆڵییەك لە ئارادانییە ...! هەرگیز زانین – مەعریفە - نەبۆتە دژ و ئەنتی دەرهەق بە چەشە ..لەبەرئەوەی چەشە ئەبێتە هۆكار یان دەرئەنجامی زانین .. بۆیە ئەبینین كاری شیكار لە ڕاستییەوە نزیكترە ئەگەر چەشەی خوێنەر بۆ دەق فەرامۆش نەكات ! كاری پارت لە بواری ڕەخنەدا ئاشكرایە و وەكو سانسۆرێكی دەرەكی دەق ئەپشكنێت و ڕاڤە و شرۆڤەی بۆئەوە ئەكات تا بتوانێت سیمبۆڵ و ئاماژە و ڕەمزەكانی لێكدی جیابكاتەوە ، ئەوجا یەكە یەكە شییانئەكاتەوە !
بۆ ڕاڤەكردنی هەر دەقێكی ئەدەبی ، بارت ، زۆر هێمنانە و پێبەپێی ڕێسایەكی زانستی وەكو بینایەكی ئەندازەیی لە هەموو لایەكەوە ئەیخەمڵاند و میتۆدی بوارە زانستییەكانی وەكو ( دەروون شیكاری و سۆسیۆلۆژیا و زمانزانی ) بەكارئەهێنا هەنگاوەكانی – دامەزرێنەرانی ووشەی – پیادەئەكرد .. كێن دامەزرێنەرانی ووشە !؟؟ ئەمە پرسیارێكە لە دووتوێیەوە پارتیشمان زیاتر بۆ ڕوون ئەبێتەوە ! دامەزرێنەرانی ووشە بریتین لە : ماركێز دووساد كە سادیزمی بەرپاكرد ، شارل فۆریێ ی یۆتۆپیاییە ، لیۆلا – ی تەسەوفكارە ...گرنگی ئەو نووسەر و بیریارانە بە پێی بۆچوونی پارت لەوەدایە كە ئەوان لە كۆی نووسینەكانیاندا كۆد و سیمبۆڵێكی ئەوتۆیان بەكارهێنا كە پێشتر نەبوو ! هەریەكەیان بە بۆچوونی پارت زمانێكی وایان فەراهەمكردووە كە لە دۆزینەوەی كیشوەرێكی نوێ ئەچێت بۆ وێنە دووساد داڕشتنی چەشەی بیناكردو فۆریێ زمانی بەختەوەری ئەفراند و لیۆلا-ش جیهانی فەنای خواوەندی ڕەخساند .. بۆیە بارت ئەو سێكوچكەیەی بە دامەزرێنەری ووشە ناوزەد كردبوو .. بەو واتایەی ئافەریدەكاری زمان سنوورەكانی ( یاسا و چەمكەكانی زمانی ئاسایی ) ئەبەزێنن و لە سەردەمێكی تازە نزیك ئەبنەوە كە نووسین ئاماژە بە نووسەر ئەكات نەك بە پێچەوانەوە ....!
بارت وای بۆ ئەچێت كە تێڕوانینی خوێنەر بۆ دەق ڕوانینێكی دەرەكییە وەكو تێڕوانینی شیكارێك بۆ دیاردەیەك كەچی تێڕوانینەكە سارد نییە و پڕ و تژییە لە بەختەوەرییەك كە جیهانی خوێندنەوە ئەیبەخشێت ، لـــێ هەر بە ڕوانینێكی دەرەكی ئەمێنێتەوە ..
هەر ئەو تێڕوانین و بۆچوونە نەوژەنانە بوون كە گروپێك بگرە لەشكرێك لە دوژمنی بۆ پارت هێنایە گۆڕێ وایان تاوانبار ئەكرد كە گوایە بارت رەمزی هەموو سەرچڵی و سەركێشییەكە لە بواری ڕەخنەدا بە گەلحۆ و نەفامی دونیای ئەدەبیان ناوزەد كرد .. گرفتەكە لەوەدایە كە تەنانەت لایەنگرانیشی ناوبەناو هەر دژی ڕائەوەستان و بە ناهەقكار و عەبەسی نێو دونیای ڕەخنە ناویانئەبرد !
ڕۆلان بارت ئەڵێت : " هەندێك جار لەو دەمانەدا كە بە نێو دەقێكدا شۆڕ ئەبینەوە یاخود دەقێكی ئەدەبی بە نێو ئێمەدا گەشتئەكات ، بەختەوەرییەكی بێ سنوور شكۆفە ئەكات و لە نێو ژیانمانا سەقامگیر ئەبێت ، وامان مەیسەر ئەكات كە ئەویدیكە لە نێو خۆماندا بنووسینەوە پاش ئەوەی دەقەكە لەگەڵمانا ئەژی و ئێمەش لەو دیوی ووشەكانەوە سەردەر دێنین !! "
بارت بە درێژایی ژیانی تەنها لەسەر ئەو نووسەر و بیریارانە ئەدوا و ئەینووسی كە خۆشی ئەویستن ، ئاكادیمیای كۆلێژ دوو فڕانس و هیچ گۆڤارێك ئەو فشارەیان لەسەر ئەم ڕەخنەگرە مەزنە دانەناوە كە بە ئاراستەیەكی پێچەوانە لە ویست و خولیای خۆی وانە بڵێتەوە و بنووسێ ، ئەو هەر بە كارەكەی خۆی لە ئاستێكی زۆر بەرزدا ئەدەبێكی جوانی ئافەریدەكرد ( نەوەك وەكو زۆربەی مامۆستایان كە میتۆد و ڕێبازی خۆیان بە درێژایی ژیانیان نەدۆزیوەتەوە و ئەوەی ئەیڵێن لەگەڵ نووسینەكانیاندا ئاسمان و ڕێسمانە ..! ).. لە كتێبی _ ڕۆلان بارت بە خامەی بارت – دا هەر بە نووسینی چەند ووتارێك یاداشتنامە و چیرۆكی جوان ئەنەخشێنێ كە كتێبخانەی ئەدەبی جیهانی پێ ڕازاوەتەوە .. خۆی شیئەكاتەوە و شێواز و ستایڵ و میتۆدی نووسینی خۆی شرۆڤـە ئەكات ، باس لە مەزنی ئاندرێ ژید ئەكات كە چۆن بۆتە هۆكاری سەرەكی لە چەكەرەبوون و گەشانەوەی بارتی نووسەردا !!
ڕەخنە و سۆسیۆلۆژیا و ئاماژەناسی لە سەرەتادا تەنها وەكو دەمامكێك بەكارهاتوون كەچی لای بارت شمشێری دەستن و پڕۆسێسی نووسین دێننەئاراوە و پرسیاری گرنگ و نەبڕاوەی بارت تەنها لەسەر بەرپابوون و خەمڵاندنی پڕۆسەی نووسینە .
خۆ ئەگەر پڕۆسەی نووسین لای بارت هەر هیچ خەسڵەتێكی ئەدەبی تیا نەبووبێ ، تەنها بە پاساوە زانستییەكەی لەو بڕو بیانووەش قووتاری ئەبوو ، لێ لە واقیعدا پارت لە دووتوێی ڕەخنەوە وەرئەچەرخایەوە
سەر ئەدەب ، هەر لە یەكەم كتێبییەوە " نووسین لە پلەی سفردا " تا دووا كتێبی كە لە دوای مەرگیدا بڵاوبووەوە ، پارت لەو ئاستەنگانە ئەكۆڵێتەوە كە دێنە بەردەم نووسەر لە سەردەمەكەی خۆیدا ، بە هەموو شێوازێك لەو مۆدێلە كۆن و سەلەفییەی ئەدا كە داكۆكی بوو لە دیدەو نیگای پێشین و ئەدەبی باپیران .
دیدەی بارت بۆ ئەدەب دیدەنیگایەكی ئاسان نییە ، بارگاوی نەبووە بە كڕنووش و تەنازولاتەوە ، ئەگەر ئامانجی ئەدەب گۆڕینی كەرەستەی نائاسایی بووبێ بەرەو كەرەستەی ئاسایی و خوڵقاندنی جیهانێك بێت پڕبێت لە ئیشكالییەت ، ئەوا زمان داردەستێكی زانستی بارت بووە تابتوانێت ڕاڤەی مەوداكانی ئیشكالییەت بكات پێش ئەوەی ڕكێفی خۆی وەكو نووسەرێك بەسەرمانا ئاسوودە بكات ..
بارت بە خۆشەویستییەكی ڕەهاوە لەم كتێبەوە بۆ ئەو پەڕاو .. لەم نووسینەوە بۆ ئەو ووتار كاری ئەوە بووە بە بەردەوامی ئەو پرسیارە بكات كە سەرقاڵی دۆزی نووسین و كایەكانییەتی ،بۆوەی بتوانێت گرێو گۆڵو هێما و سیمبۆڵەكانی شیتاڵ بكاتەوە . لە كتێبەكەیدا سەبارەت بە ( ئەفسانە ) میتۆدی بارت ئاشكرایە : ستایش و پیاهەڵدان یاخود ناشرینكردنی ڕواڵەت و دیاردەكانی نێو كۆمەڵگا وەكو دیاردەی پڕۆپاگەندە و ئەستێرەكانی سینەما و مۆدێلەكانی جلوبەرگ و ئاهەنگی پادشا و سیاسیەكان و بوارەكانی وەرزش و تاد.... ناكاتە ئاوات و ئامانج و مەبەستی نووسینەكەی خۆی ، زۆر بە پێچەوانەوە ، پارت بە شرۆڤەكردن ئەیسەلمێنێت كە هەموو ئەو حاڵەتانە خولیا و ئارەزووی خەڵكی بەلای خۆیدا ڕائەكێشێت كە سەرئەنجام مۆدێلێكی هێماگەریی ئەبەخشێتە ئەفسانە .. مامەڵەی پارت لەگەڵ ئەو كەرەستانەدا : ماسوولكەی زۆرانبازان و خەونی هۆڵەكانی سەما و ڕووخساری گریتا گاربۆ ، وێنائەكات وەلێ بە ووشە و داڕشتنێك كە هێندە دەوڵەمەندە بە ئاماژە و سیمۆلۆژیا كە نزیكمان ئەخاتەوە لە كڵاوڕۆژنەكانی زانین وچەشەیەكی ئەدەبی و مەعریفی بێپایانمان پیچئەبەخشێت .
تەنانەت لە كتێبەكەیدا ( سیستمی مۆدە ) كە بە یەكێ لە كتێبە ووشك و برینگ و زانستییەكانی بارت ناوزەدئەكرێت ، لەنێو جیهانی بەرتەسكی پۆشاك و جلوبەرگدا كۆد و شفرەیەك بەكاردێنێت وائەزانیت ئەو لە ڕەوانبێژی و جوانناسی دونیای ئەدەب ئەدوێت ، ئەوەیە ئافەریدەكاری پارت ! ئەو لە شوێنێكدا ئەڵێت :چوار ڕەگەزی گرنگی پۆشاكی ژنان هەروەكو سەروا و قافیەی دوو دێڕە شیعر ئامێزیان بۆیەكدی كردۆتەوە !!
ئەدەبی بارت ئەدەب و وێژەیەكی ڕوانە و ڕوونی و شەفافییەتی نووسەر فەراهەمئەكات . ئەوەتا لە " بارت بە خامەی بارت " دا بە ڕووخساری ڕووت و قووتەوە لێمان دێتە پێشێ و زۆربەی جار بە ستایڵی تایبەت بە خۆیەوە و لە شێوازی چیرۆكدا ، ئامرازی ( من ) وەكو یاریدەكارێك بەكاردێنێت بۆوەی بچێتە نێو دڵی ووتاری خۆشەویستی –یەوە لە بەشی : چەردەیەك لە ووتاری ئاشق / دا ، وێنەكانی و شێوە و مۆدێلەكانی و هەموو كەرەستەكانی دڵ و ئەوین و ئاشق و ترپەكانی دڵت بۆ واڵا ئەكات .
بارت هیچی لە پڕووست و ئاندرێ ژید و سارتەر كەمتر نییە ! گومانی تیا نییە كە بارت دەنگێكی بێهاوتا و تاكە گەر بەراوردی بكەین لەگەڵ بیریاران و زانایان و نووسەرانی سەردەمەكەی خۆیدا ، ڕەنگە یان پێدەچێت كەسانێك هەبووبن و هاوچاخی خۆی بن و هەمان شرۆڤـە و ڕاڤەكاریان بۆ دونیای ئەدەب و گوزەرانی ژیان كردبێت كەچی نێو نێوبانگی كتێبەكانیان هەمان زایەڵە و دەنگی ئەم ڕەخنەگرەی نەبووە !
ئێمە بۆ ژانرە هەستیار و زۆر گرنگەكەی ئەدەب كە ڕەخنەیە ، هەتا بڵێیت قەرزارباری ڕۆلان بارتین ، ژیان و لاپەڕەكانی ڕۆشنبیری و هزر و فەرهەنگی هیومانیتی ( مرۆڤایەتی ) لە ساڵانی شەستەكان و هەفتاكانی سەدەی پێشوودا زۆر ڕوو سوورە بە كتێب و ووتار و وانەكانی زانكۆی ئەم ڕەخنەگرە بلیمەتە ..
لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی بیستەمدا شۆڕەسوارێكی دونیای ئەدەب و ڕەخنە و هزر و بوونیاتنگەرایی
پاش ئەوەی دووا وانەی خۆی لە كۆلێژ دوو فڕانسدا ئەڵێتەوە و لە كاتژمێر پێنجی ئێوارەدا دێتە دەرێ و بە ئاراستەی میترۆی سان میشێل بۆوەی لەوێوە بچێتە ماڵێ ، ئۆتۆمبیلێكی زۆر خێرا و بەلەز لێیئەدات و هەناسەی لێئەبڕێت .. ئەو ڕۆژەی كە دادگایی ئەو شۆفێرە بوو ، دادوەر ئەیویست باسی گرنگی ئەو پیاوە گەورەیە بۆ ئەو شۆفێرە كوژەرە بكات ، شۆفێرەكە قسانی بە دادوەر بڕی و پێی ووت :" لەگەڵ ڕۆژی كارەساتەكەدا و من كتێبەكانی بارت ئەخوێنمەوە و ئێستا زانیم كە چ كەڵە پیاوێكم كووشتووە ، بەڵام ئەگەر ئێوە زۆر خەمخۆرن و چاو بەگریانن بۆ هەموو بلیمەت و زاناكانی ئەم وڵاتە ،پێویست وابوو ، ئەركی سەرشانتان بوو بە ئاگادارییەك لە تەلەفزیۆن و ڕۆژنامەو سەر ئەو شەقامەی كۆلێژەكەی لێیە بنووسن و بڵاوی بكەنەوە كە : ئێوە ئەی شۆفێرەكانی پاریس بۆتان نییە لە كاتژمێر پێنجی ئێوارەدا ئۆتۆمبێل بئاژوون لەبەرئەوەی پیاوێكی مەزنی وەكو ڕۆلان بارت بەو شەقامەدا ئەپەڕێتەوە " و ئیدی شۆفێرەكە دەداتە پڕمەی گریان !!
بارت مرد لێ ڕووناهی ڕۆح و نووسین و هزری ئەو وەكو تیشكی خۆر هەردەم و بۆ هەمیشە بێ بڕانەوەیە بەڵام خۆزگە ئەو تیشكەش ئەگەیشتە ئێرە و تاقە یەك ڕەخنەگری وەكو پارت یان سێبەرەكەی پارت ئا لێرە ئەخووڵقا !
بۆوەی ئەو لێشاوە لە شیعر و چیرۆك وشانۆ سەقەتانەی بەرەو توونی بابا تووڕ هەڵئەدان !!
بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوود لەم ژێدەرانە وەرگیراوە :
- بە ئیسپانی :
ووتاری ڕەخنەی زانستی لە فەلسەفەی بوونگەراییەوە بە قەڵەمی ڕۆسا ناباڕۆ دوران
لە پاشكۆی ئەدەبی مانگانەی ڕۆژنامەی ناوداری ئیسپانی ئا بێ سێ دا ، مەدرید ، 2001 .
- بە هۆڵەندی : ئێنسكلۆپێدیای هۆڵەندی بۆ ئەدەب و هونەر ، ئامستردام ، 1999 .
- بە عەرەبی :
پێشەكی كتێبی ( ڕۆلان بارت / نووسین لە پلەی سفر دا ) بە قەڵەمی محمدبرادە 1980 بێروت
==================================================
بیردۆزی گەردیلە ..
ە سالی (1808) مامۆستا جۆن دالتۆن لێكدانەوەی سێ یاسای زانستی كرد
1.یاسای پاراستنی بارستە. 2.یاسای رێژا جێگیرەكان. 3.یاسای رێژە چەند جارەكان.
بە پێی ئەم یاسایانە . 5 خالئ سەرەكی دەربارەی (گەردیلە) دانا
كە بریتین لەمانەی خواراوە.
1.ھەموو مادەكان لە تەنۆكەی زۆر ورد پێك دێن پێیان دەترێت (گەردیلە).
2.گەردیلەی ھەر توخوخمێك لە روی قەبارەو بارستایی چۆنیەكن بەلام گەردیلەی توخوخمە
جییاوازەكان لە روی قەبارەوبارستایی یەوە جیاوازن.
3.ناتوانرێت گەردیلە دروست بكرێت و دابەش بكرێت و لە ناو ببردرێت
4.گەردیلەی توخوخمە جیاوازەكان، بە رێژەی ژمارەی سەدی تەواو یەك دەگرن، بۆ پێكھێنانئ ئاوێتە كیمیا ییە كان.
5.لەكاتی كارلێك كردنی كیمیاییدا ، گەردیلەكان یەك دەگرن یان لێك جیادەبنەوە یان رێز دەكرێن.
بەلام دواتر بیرۆكەی دیموكریتس گۆردرا بۆ بیردۆزێكی زانستی كە ئەمەش بوە ھۆی گۆرینی (2) خەل كە ئەمانە بون
1.ھەموو مادەكان لە (گەردیلە) پێك دێن.
2.جیاوازی رەوشتەكانی گەردیلەكانی ھەر توخمێك لە گەردیلەكانی ھەر توخمێكی تر، نە گۆردراوە.
1.یاسای پاراستنی بارستە. 2.یاسای رێژا جێگیرەكان. 3.یاسای رێژە چەند جارەكان.
بە پێی ئەم یاسایانە . 5 خالئ سەرەكی دەربارەی (گەردیلە) دانا
كە بریتین لەمانەی خواراوە.
1.ھەموو مادەكان لە تەنۆكەی زۆر ورد پێك دێن پێیان دەترێت (گەردیلە).
2.گەردیلەی ھەر توخوخمێك لە روی قەبارەو بارستایی چۆنیەكن بەلام گەردیلەی توخوخمە
جییاوازەكان لە روی قەبارەوبارستایی یەوە جیاوازن.
3.ناتوانرێت گەردیلە دروست بكرێت و دابەش بكرێت و لە ناو ببردرێت
4.گەردیلەی توخوخمە جیاوازەكان، بە رێژەی ژمارەی سەدی تەواو یەك دەگرن، بۆ پێكھێنانئ ئاوێتە كیمیا ییە كان.
5.لەكاتی كارلێك كردنی كیمیاییدا ، گەردیلەكان یەك دەگرن یان لێك جیادەبنەوە یان رێز دەكرێن.
بەلام دواتر بیرۆكەی دیموكریتس گۆردرا بۆ بیردۆزێكی زانستی كە ئەمەش بوە ھۆی گۆرینی (2) خەل كە ئەمانە بون
1.ھەموو مادەكان لە (گەردیلە) پێك دێن.
2.جیاوازی رەوشتەكانی گەردیلەكانی ھەر توخمێك لە گەردیلەكانی ھەر توخمێكی تر، نە گۆردراوە.
_________________
گەردیلە مانای ئەوەیە کە بچوکترین بەشە و بەشی تری لێنابێتەوە، بەدرێژایی مێژوو بیرۆکە یان چەمکی گەردیلە چەند تێڕوانینێکی جیاوازی بەخۆیەوە بینیووە کە گرنگترین خاڵی وەرچەرخان لێرەدا زانینی ئەوەبوو کە بە بارگەی موجەب وبارگەی سالب گەردیلە پێک دێنن، یەکەمین تێڕوانین ئەوەبوو کە گەردیلە شێوەی پرتەقاڵێکی ھەیە کە کرۆکەکەی بەشی موجەب و ناوکەکانیشی بەشی سالب پێکدێنن و وە کە گەردیلە توند و پڕە و ھیچ کەلێنیکی تێدانی یە. لەدواییدا دەرکەوت کە ئەم تێڕوانینە ھەڵەیە و گەردیلە توند و پڕ نی یە و زۆربەی قەبارەکەی کەلێنە و مەسەلەی پرتەقاڵەکەش ھیچ پەیوەندی یەکی بەڕاستی یەوە نیە.
گەردیلە مانای ئەوەیە کە بچوکترین بەشە و بەشی تری لێنابێتەوە، بەدرێژایی مێژوو بیرۆکە یان چەمکی گەردیلە چەند تێڕوانینێکی جیاوازی بەخۆیەوە بینیووە کە گرنگترین خاڵی وەرچەرخان لێرەدا زانینی ئەوەبوو کە بە بارگەی موجەب وبارگەی سالب گەردیلە پێک دێنن، یەکەمین تێڕوانین ئەوەبوو کە گەردیلە شێوەی پرتەقاڵێکی ھەیە کە کرۆکەکەی بەشی موجەب و ناوکەکانیشی بەشی سالب پێکدێنن و وە کە گەردیلە توند و پڕە و ھیچ کەلێنیکی تێدانی یە. لەدواییدا دەرکەوت کە ئەم تێڕوانینە ھەڵەیە و گەردیلە توند و پڕ نی یە و زۆربەی قەبارەکەی کەلێنە و مەسەلەی پرتەقاڵەکەش ھیچ پەیوەندی یەکی بەڕاستی یەوە نیە.
دوای ئەوەی ڕەزەرفۆرد و دوای ئەویش بۆر ھاتن و چەند گریمانێکی سەرسوڕھێنەریان خستەڕوو کە لەو کاتەدا زۆر ئاڵۆز بوون و پێچەوانەی بیردۆزی کارۆموگناتیسی بوون کە لەوکاتەدا باوبوو، گرنگترینی ئەم گریمانانە پێچواندنی گەردیلەبوو بە کۆمەڵەی خۆر کە تیایدا خۆر ناوکی گەردیلەکە بوو وە ئەستیرەکانیش ئەو ئەلکترۆنانەبوون کە بەدەوری ناوکدا دەخولێنەوە. بۆر چەند بیردۆزێکی لەسەر پەیوەندی نێوان ووزەی ئەلکترۆن و زەبری جوڵەکەی بەدەوری خولگەکەیدا دانا و چەند یاسایەکی بۆ ئەمەش دانا، بەڵام پاشان بۆر مرد و نھێنی ئەوەی کە چۆن گەیشتۆتە ئەم ئەنجامانە بە نەزانراوی مایەوە. دوای ئەمە بیردۆزە نوێ یەکان ھاتنە کایەوە کە بەشێوەیەکی سەرەکی پشتیان بە شێوەکەی بۆر بەست و چەند ڕاستی یەک و سەلمێندراوێکی تریان بۆ زیادکرد. ئەوەی کەلێرەدا بەلامانەوە گرنگە دوا تێڕوانینە کە زاناکان بۆ شێوەی گەردیلە تێی گەیشتوون و لەمەی خوارەوەدا کورتی دەکەینەوە:
پێکھاتەی گەردیلە
ناوک: بارستەی گەردیلەی تێدا کۆبۆتەوە و لە پرۆتۆنی بارگە موجەب و نیوترۆنی بارگە یەکسان و بارستە چوون یەک پێکدێت.
ئەلیکترۆنەکان: بارگەیان سالبە و ١٨٣٧ جار بچوکترن لە پرۆتۆن و نیوترۆن و بەدەوری ناوکە بارگە موجەبەکەدا بە خێرایی زۆر دەخولێنەوە. بەڵام وەک تێڕوانینەکەی بۆر نییە کە چواندبووی بە خولاندنەوە ھەسارەکان بە دەوری خۆردا لە خولگەی جێگیر و یەکساندا، بە پێچەوانەوە خولگەکان لە بۆشایی دان و ھەندێکیان خڕن و ھەندێکی تریان تەشیلەیی و چەند شێوەیەکی ئاڵۆزی ترن.
ئەم ئەلیکترۆنانە لە بۆشاییدا بەدەوری ناوکدا بە دووری گەورە لەیەکتری یەوە دەخولێنەوە، ئەگەر بۆ نموونە وای دابنێین کە نیوەتیرەی ناوکی ھایدرۆجین ١ سم ە ئەوا تاکە ئەلکترۆنەکەی گەردیلەکە بەدەوری ناوکدا لەدووری نزیکەی ١ کم ەوە دەخولێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە کە بەشی زۆری گەردیلەکە بۆشایی یە. ئەوەی کە لەمە دڵنیامان دەکاتەوە ئەوەیە کە چڕی ناوکەکە زۆر لە چڕی گشتی گەردیلەکە زیاترە.
چڕی بریتیە لە بارستە لەسەر قەبارە، بۆ نموونە چڕی ئاو ١ گم/سم٣ یە، بە واتای ئەوەی کە ئەگەر خشتەکێکی پڕلە ئاو بھێنین کە درێژی ھەر لایەکی ١ سم بێت ئەوا بارستەکەی ١ گم دەبێت. چڕی ناوک یەکسانە بە ٢ ملیۆن تەن/ سم٣. لەنێوان گەردیلەکاندا چڕی توخمی ئۆزمیۆم Os چڕیەکەی دەگاتە ٢٢.٤ گم/سم٣، ئەمەش بەڵگەیەکی ترە بۆئەوەی کە زۆربەی گەردیلە بۆشایی یە.
سروشتی گەردیلەکان
سروشتی گەردیلەکان وایە کە بارگەیان ھاوتایە یانی ژمارەی پرۆتۆنە موجەبەکانی ناو ناوک یەکسانە بەژمارەی ئەو ئەلکترۆنانەی کە بەدەوریدا دەخولێنەوە، بەڵام ئەگەر گەردیلەیەک یەکێک لە ئەلکترۆنەکانی خولگەی دەرەکی وون بکات ئەوە دەگۆڕڕێت بۆ ئایۆنی موجەب چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکان زیاتر دەبێت. دەبێ ئەوەش بزانین کە نیوترۆنە بارگە ھاوتاکان ھەرگیز کارناکەنە سەر بارگەی گشتی گەردیلەکە.
جیاکردنەوەی گەردیلەکان
گەردیلەی توخمە کیمیاویەکان بە جیاوازی ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوکیاندا لە یەکتر جیادەکرێنەوە و ئەم ژمارەیە پێی دەوترێ ژمارەی گەردیلەیی. بۆنموونە ژمارەی گەردیلەیی ھایدرۆجین یەکسانە بە یەک چونکە ھایدرۆجین تەنھا یەک پرۆتۆنی تێدایە، وە ژمارەی گەردیلەیی ئۆکسجین یەکسانە بە ٨ چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوک ٨ دانەیە.
دووری گەردیلەکان
دووری گەردیلەکان بەشێوەیەکی گشتی لە پلەی ١٠-١٠م ی و ١٠-١٤م ی دایە، وەبەھۆی زۆر بچوکی گەردیلە و قورسی مامەڵەکردن لەگەڵ چەند دانەیەکی کەمدا یەکەیەکی تر بەکاردێت کە پێی دەوترێت مۆڵ ھەر مۆڵێکیش یەکسانە بە ژمارەی ئەڤۆگادرۆ لە گەردیلە، ژمارەی ئەڤۆگادرۆش زۆر گەورەیە و یەکسانە بە ٦.٠٢٢x١٠٢٣. بۆ ئەوەی گەورەی ئەم ژمارەیە بێنینە پێش چاوی خۆمان ئەم ژمارەیە یەکسانە بە ژمارەی ھەموو ئەو دەنکە برنجانەی کە لە ماوەی ٤٠ملیۆن ساڵدا لە ھەموو جیھاندا بەرھەم دێن.
ناوک: بارستەی گەردیلەی تێدا کۆبۆتەوە و لە پرۆتۆنی بارگە موجەب و نیوترۆنی بارگە یەکسان و بارستە چوون یەک پێکدێت.
ئەلیکترۆنەکان: بارگەیان سالبە و ١٨٣٧ جار بچوکترن لە پرۆتۆن و نیوترۆن و بەدەوری ناوکە بارگە موجەبەکەدا بە خێرایی زۆر دەخولێنەوە. بەڵام وەک تێڕوانینەکەی بۆر نییە کە چواندبووی بە خولاندنەوە ھەسارەکان بە دەوری خۆردا لە خولگەی جێگیر و یەکساندا، بە پێچەوانەوە خولگەکان لە بۆشایی دان و ھەندێکیان خڕن و ھەندێکی تریان تەشیلەیی و چەند شێوەیەکی ئاڵۆزی ترن.
ئەم ئەلیکترۆنانە لە بۆشاییدا بەدەوری ناوکدا بە دووری گەورە لەیەکتری یەوە دەخولێنەوە، ئەگەر بۆ نموونە وای دابنێین کە نیوەتیرەی ناوکی ھایدرۆجین ١ سم ە ئەوا تاکە ئەلکترۆنەکەی گەردیلەکە بەدەوری ناوکدا لەدووری نزیکەی ١ کم ەوە دەخولێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە کە بەشی زۆری گەردیلەکە بۆشایی یە. ئەوەی کە لەمە دڵنیامان دەکاتەوە ئەوەیە کە چڕی ناوکەکە زۆر لە چڕی گشتی گەردیلەکە زیاترە.
چڕی بریتیە لە بارستە لەسەر قەبارە، بۆ نموونە چڕی ئاو ١ گم/سم٣ یە، بە واتای ئەوەی کە ئەگەر خشتەکێکی پڕلە ئاو بھێنین کە درێژی ھەر لایەکی ١ سم بێت ئەوا بارستەکەی ١ گم دەبێت. چڕی ناوک یەکسانە بە ٢ ملیۆن تەن/ سم٣. لەنێوان گەردیلەکاندا چڕی توخمی ئۆزمیۆم Os چڕیەکەی دەگاتە ٢٢.٤ گم/سم٣، ئەمەش بەڵگەیەکی ترە بۆئەوەی کە زۆربەی گەردیلە بۆشایی یە.
سروشتی گەردیلەکان
سروشتی گەردیلەکان وایە کە بارگەیان ھاوتایە یانی ژمارەی پرۆتۆنە موجەبەکانی ناو ناوک یەکسانە بەژمارەی ئەو ئەلکترۆنانەی کە بەدەوریدا دەخولێنەوە، بەڵام ئەگەر گەردیلەیەک یەکێک لە ئەلکترۆنەکانی خولگەی دەرەکی وون بکات ئەوە دەگۆڕڕێت بۆ ئایۆنی موجەب چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکان زیاتر دەبێت. دەبێ ئەوەش بزانین کە نیوترۆنە بارگە ھاوتاکان ھەرگیز کارناکەنە سەر بارگەی گشتی گەردیلەکە.
جیاکردنەوەی گەردیلەکان
گەردیلەی توخمە کیمیاویەکان بە جیاوازی ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوکیاندا لە یەکتر جیادەکرێنەوە و ئەم ژمارەیە پێی دەوترێ ژمارەی گەردیلەیی. بۆنموونە ژمارەی گەردیلەیی ھایدرۆجین یەکسانە بە یەک چونکە ھایدرۆجین تەنھا یەک پرۆتۆنی تێدایە، وە ژمارەی گەردیلەیی ئۆکسجین یەکسانە بە ٨ چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوک ٨ دانەیە.
دووری گەردیلەکان
دووری گەردیلەکان بەشێوەیەکی گشتی لە پلەی ١٠-١٠م ی و ١٠-١٤م ی دایە، وەبەھۆی زۆر بچوکی گەردیلە و قورسی مامەڵەکردن لەگەڵ چەند دانەیەکی کەمدا یەکەیەکی تر بەکاردێت کە پێی دەوترێت مۆڵ ھەر مۆڵێکیش یەکسانە بە ژمارەی ئەڤۆگادرۆ لە گەردیلە، ژمارەی ئەڤۆگادرۆش زۆر گەورەیە و یەکسانە بە ٦.٠٢٢x١٠٢٣. بۆ ئەوەی گەورەی ئەم ژمارەیە بێنینە پێش چاوی خۆمان ئەم ژمارەیە یەکسانە بە ژمارەی ھەموو ئەو دەنکە برنجانەی کە لە ماوەی ٤٠ملیۆن ساڵدا لە ھەموو جیھاندا بەرھەم دێن.
پڕۆژە
هەبوونی پڕۆژە چۆنییە؟
بۆیی کە پڕۆژەیەکت هەبێ، بە خێرایی ڕەشنووسێک بۆ خۆت بنووسە، بۆ وێنا بۆ بەرچاوڕوونی خۆت، وەک:
* مەبەستی پڕۆژەکە چییە؟
تۆ کاتێک قەولە پڕۆژەت هەبێ و بتەوێ بڵاوییبکەیتەوە، دەبێ پێش هەموو شتێکی دیکە، بیرت لایی ئەوە بێت کە تۆ چیی کارەیی بۆ چی مەبەستێک کار دەکەیی، ئاخۆ تۆ چیت دەستدەکەوێ یان چیت ئەوێ کە بیبەخشی.
* ناوی چی بێ و چۆن ناو هەڵبژێرین؟
کاتێکیش تێگەیشتیت لەوەیی مەبەستەکەت چییە و بڕیاریشت دا لەوەیی کە کاریی بۆ بکەیت، دەبێت یەکەم و سەرەتایی کارت ئەوەبێ، ناوێکی گونجاو و بە پێزی بۆ بدۆزیتەوە، ناونایش وەک ڕایی خۆم دەبێ ناو بێت، دەبێ بە جۆرێک بێت، کە خەڵکانی دیکە بخاتە نێو سەرنج، سەرنجیان ڕابکێشێت بە جۆرێک کە ناوەکەیان بە گوێدا وترا و بە چاویان بینیان، لە هەزریان بمێنێتەوە، لە لێویان ئاسان بوترێ، خۆشیش لەبەر بکرێ.
* دروشمی چی بێ و چۆن خۆیی بڵاوبکاتەوە؟
هەر ئەوەیی قەناعەتت لەسەر ناوی پڕۆژەکەت ـدا، وەک کاریی دوو لە دروشمی بڕوانە، دروشمێک بۆ مەبەستەکەت هەڵبژێرە، دروشم دەبێ ئاسان بێ دانانی، لە کاتێکدا تۆ مەبەستەکەت ڕوون بێت، ئیدی دروشم پێویستییە، بانگەشەییە، با دروشمت ڕیگایی مەبەستت بێت، لە نێو دێڕێکدا. (بە ئاگابن بەهۆیی لاوازیی لە ناونانی پڕۆژەکان لە کوردا، زۆر کات و هەموو کات بەداخەوە، دروشم، دروشمی پڕۆژەکان دەکەنە ناو، ئێمە کە ناڵیین خراپە شتی وا، دەڵیین کە باشترە ناو، ناو بێت, وە دروشم کاریی ناو بێت)
* میکانیزمی کارکردنی چۆن بێت و چۆن بۆ خۆمانی دیاریی بکەین؟
کاریی سەرکەوتوو هەمیشە ئەو کارەییە، کە ڕێڕەویی خۆیی گرتووە، بە جۆرێک بە لایەکدا دەڕوا، هاکەزایی نییە و ڕێکخراوە، ئێوەش هەر کاتێک پلانتان دانا بۆ پڕۆژەکەتان بۆیی کە چۆن و بە چی میکانیزمێک کاریی خۆیی بکات، هەوڵ بدەن، کاریی بۆ بکەن، با کارتان لەسەر یەک ڕێڕەو بێت، خەڵکی فێر بکەن، بەوەیی کارەکەتان چۆنییە، خەڵکی بە جۆرێک لە جۆرەکان ئالودەی شێوە ڕێکخراوەیی کاری خۆتان بکەن، ئەوەیی کارتان دەبینێ با بەشێوە کاردنتان فێر بێ، بەوەیی بزانێ چۆن و چۆنهان، تا هۆگر بە پڕۆژەتان بێت.
* جیاوازی پڕۆژەکە لە چیدا دەبێ، چی تێداییە کە نەکرابێ؟
چاوێک بە تەواویی بە ئەوە بخشێنەوە کە تۆ چی دەکەیی، ئاخۆ ئەوەیی تۆ دەیکەیی لە کوامە خاڵ، لە کوامە ڕوانگە، لە کوامە بینین، جیاوازی هەیە، لە کوێداییە ئەوەیی کە ئەتوانێ جێگرەوەیی نەبێ، یانیش ئەوە چییە؟ پڕۆژەیی تۆی جیاواز کردووە لەوانی دیکەو دەکرێ بڵیین ئا ئەمەییە جیاوازی، ئا ئەمەییە کە دەتوانێت منێک، تۆییەک بخاتە ئەو بیرەیی کە بۆ جاریی دووەم بێت و پڕۆژەکە وەک تاقیکردنەوە نا بەڵکو وەک کەسێک کە هۆگریی بووە، بەوەیی وەک پێویستیەک لێی ئەڕوانێ، پڕۆژەکەت بەکاربێنێت.
* چییە خاڵی کۆڵنەدان و پێ گرتنی پڕۆژەکە؟
ئەگەر تۆ بەتەمایی ئەمڕۆکە پڕۆژەکەت ڕابگەیەنی و بەیانی ببێتە پێشەنگ و یەکەم، ئەوا باشترە، زۆر باشترە، هەر زوو دەست هەڵبگریی لەوەیی ئەیکەیی، لەوەیی پلانت بۆداناوە، ئاخر پڕۆژەیەکی سەرکەتوو، بنەمایی کارکردنی دەبێ بەردەوامبوون بێت، بە بنەمایی بینینی خۆیی بۆ پڕۆژەکەیی لە بەردەوامبوونی بۆ لانی کەم زۆرتر لە چەند ساڵێک. هەموو کات، بنەمایی بیرتان، فیکرتان، لەسەر ئەوە بنیادبنێین، ئەوەیی ئێوە دەیکەن، کاریی بۆ بکەن لەوەیی کە مەودایی مانەوەیی زۆر درێژە بکێشێ، ئاخر ئەگەر لەسەر ئەو بنەماییە کارتان دابڕێژن کە وتم توشی ئەوە نابن کە لە مانگی یەکەمی کارتان پڕۆژەتان دابخەن.
=================================
هه‌ر په‌رتوکێکتان ویست ئه‌توانن لیره به‌ده‌ستی بهێنن کلیک بکه
بەو هیوایەم توانیبێتم سودێکی کەمتان پێ بگەیەنم
ماڵپەری ماڵیک بۆ تەکنۆلۆژیا .. وەکو دیاریەک بۆ خوێنکاری خۆشەویست
هەستا بەدانانی هەزاران راپۆرت بۆ خوینکارانی
خۆشەویستی کوردستان لەسەرجەم بابەتەکانی خویندگاو
زانکۆو پەیمانگاکاندا
سەرجەم وانەکان لەخۆ ئەگریت وەک
راپۆرتی " کورد، عەرەبی ، ئینگلیزی ، میژو ، جوگرافیا ، فیزیا ، کیمیا ، ئاین ،
زانستەکان ، ئابوری ، ئەحیا ، بیرکاری ، وەرزش ، تیکنۆلۆژی ، کۆمپیوتەر ،
کوردۆلۆژیا ، میدیا ، راگەیاندن ، " هەزاران راپۆرتی
ئامادەکراوە بەبێ بەرامبەر تەنها بەیەک کلیک ئەتوانن داوەنلۆدی بکەن و تەنها
پێشەکیەکی ناوی خۆتان بنوسن و چیتر ماندوو نابن بۆ گەران بەدوای راپۆرتدا ..
وە چەندین ئینشا و دارشتن ی کوردی دانراوە لەخوارەوەی بابەتەکەدا ئەتوانن
سودی لێوەربگرن
تێبینی / هەندی لەراپۆرتەکان سەرجاوەیان لەگەڵ نیە بۆ سەرچاوەکەی لەکۆتا لاپەرەی راپۆرتەکە ئەمە بنوسن
سەرچاوە: مالپەری ماڵیک بۆ تەکنۆلۆژیا
Www.Home4T.coM
ئەتوانن ئیوەش وەک هاوکاریەک بۆ ئیمە ئەگەر ڕاپۆرتێک یان سیمینار یان بەحث لایە
بۆمان بنیرن لەریگەی ئەم لینکەوە
کلیک بکە بۆناردن
_______________
بۆمان بنیرن لەریگەی ئەم لینکەوە
کلیک بکە بۆناردن
_______________
مافی ئەم بابەتە پاریزراوە جگە لەپەیج و ئەکاونتی فەیسبوک و تویتەر هیچ کەسیک مافی ئەوەی نیە لە مالپەریکی تر یان یانەیەکی تر بلاوی بکاتەوە ...
یاخود کرین و فرۆشتنی پێوەبکەن ..
سوپاس بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم بابەتە لەفەیسبووک
___________________
لێرە سەدان ڕاپۆرتی عەرەبی ئامادەکراوە ئەتوانن بیبینن و دایبگرن
کلیک بکە
_______________
فه‌رموون ڕاپۆرته‌کان
ڕاپۆرت لەسەر متمانە
متمانە
2001
چۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ خەڵکی دەکەیت
2002
نامۆبوون Alienation.doc
2003
زیرەکی
راپۆرت لەسەر زیرەکی
2004
ڕوانگەکان
2005
___________________
ڕیالیزم
2006
____________________
ڕەخنەی ئەدەبی
2007
______________
کلاسیزم
2008
____________________
کاریگەری تەلەفیزیۆن لەسەر منداڵ
2009
--------------------
Bio Abdulla Ojalan
Engish raport
2010
_________________
ڕەخنەی ئەدەبی لە دوای ڕاپەڕین
2011
-------------------------------
راپۆرتێك ده‌رباره‌ی: مێژوی وێنه‌ی سێ ره‌هه‌ندی
2012
___________________
ئەدسێنس ئەدمۆب ئەدۆردس
Adsense & Adwords & Admob
سیمینار + چۆنیەتی پێشکەشکردنی
2013
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر بنەماکانی جێگیربوونی پیشەسازی لە قەزای سەیدسادق
7000
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر پیشەسازی لە قەزای دەربەندیخان
7001
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
جنێودان لای منداڵ "سیمینار"
1001
_________________________
ڕاپۆرت دەربارەی Differentiation2
"بیرکاری""سیمینار" ئینگلیزیە
1002
________________________
سیمینار خۆگونجاندن
ڕاپۆرت خۆ گونجاندن
1003
_________________
پرۆسەی هاوسەرگیری "سیمینار"
1004
______________________
هاوسەرگیری ٢"سیمینار"
1005
_____________________
تورەبوون "سیمینار" توڕەبون
1006
__________________
وڵاتی مالیزیا
1007
______________
کتبێخانەو ڕێبازو لێکۆلینەوە "سیمینار"
1008
___________________________
Limit and Continuity.ppt
سیمینار "بیرکاری " ئینگلیزیە ئەم راپۆرتە
1009
_______________________
قوربانیانی مادە هۆشبەرەکان
مادەی هۆشبەر 1010
_______________________
هارد دیسکی کۆمپیوتەر "ڕاپۆرت . سیمینار"
درایڤی (گەڕخەری) دیسکی رە‌ق Hard disk drive
Report about: Hard disk drive
1011
ئەمە سیمینارەکەیە
ئەمەش راپۆرتەکەیە
___________________
يادطة:ناوةندي كؤكردنةوةى زانيارييةكان و بةيادسثاردن و بةيادهيَنانةوةيانة.
یادگە ناوەندی کۆکردنەوەی زانیاریەکان
1012
_______________________
سيميناريَك دربارةى
ثةروةردةوفيركردنى مندالَ
_______________________
درۆکردن لای منداڵ
"سیمینار" 1014
________________________-
پیسبونی ژینگە سیمینار 1015
_______________________-
كاريطةرى يارى كردن لةسةرطةشةى مندالَ
_____________________________
ترس "ترسان"
ترس لە قوتابخانە ڕاپۆرت
1017 A
_________________
سیمینار ترس لە قوتابخانەی مندالان
1017 B
ترس لە تاقیکردنەوەکان
C 1017
________________________
ئارام بونەوە "هێمنی" سیمینار 1018
___________________
خەو "خەوتن"
ڕاپۆرت 1019
__________________________--
دەرمانە نایاسایەکاندەرمانە قەدەغەکراوەکان 1020
__________________________ڕاپۆرت لەسەر خۆکوشتن
سیمینار لەسەر خۆکوشتن 1021
_______________________
ثروطرام
پڕۆگرام "پرۆگرامی پەروەردەیی"
1022
______________________
ناسیۆنالیز
1023
____________________
Presentation1 خۆناسی.ppt
1024
__________________________--
سیمیناری شەنگال 1025
_____________________
Mathematical Proof.ppt
1026
___________________-
مێژووی جوو لەکوردستان
مێژووی جولەکە لەکوردستان
1027
___________________
جەستەی مرۆڤ لە ٢٤ کاتژمیردا
1028
______________
ئەشق ١عەشق
راپۆرتە دوو سیمینارە
1029 A
عەشق٢
1029 B
_____________________
.
ئۆتیزم ڕاپۆرت + سیمینار
ڕاپۆرتی ئۆتیزم "ۆتیزم"
1030 A
سیمینار ئۆتیزم ١
1030 B
سیمینار ئۆتیزم ٢ 1030 C
___________________
گەشت و گوزار داهاتی لەبیرنەکراو داهاتی گەشت و گوزار 1031
______________
گرینگی کات
1032
______________پەردەی کچێنی 1033
________________
پەروەردە لای جانجاک ڕۆسۆ
1034
______________
ئەحمەد شەوقی
أحمد شوقي 1035
_____________
ئەدەبی نوێ
1036
_______________
ئەدەبی هاوچەرخ 1037
_________________بیرکۆڵی 1038
______________________
بیرکردنەوە
1039
____________________
ثقة بالنفس.doc
1040
______________
جۆرەکانی خیزان و رەنگدانەوەی لەسەر باری دەرونی
1041
____________________
دڵەڕاوکێ 1042
______________
دواکەوتن لە خوێندن 1043
______________
ڕیودروستی دەرونی 1044
______________________
ڕەوشت یان ڕەفتار 1045
____________________
زیرەکیو وەبیر هێنانەوە 1046
_____________
زانکۆی سلێمانی 1047 A ڕاپۆرت
1047 B
زانکۆی سلیمانی سیمینار
_______________
بێکاری
سیمینار لەسەر بێکاری بێ ئیشی 1048
1049
_____________
شەرمکردن ڕاپۆرت
1050 A
شەرم سیمینار
1050 B
______________شەرەنگیزی 1051
تەکنۆلۆژیا چیە
1097
--------------------------------------------
________________________________________
یاخود کرین و فرۆشتنی پێوەبکەن ..
سوپاس بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم بابەتە لەفەیسبووک
___________________
لێرە سەدان ڕاپۆرتی عەرەبی ئامادەکراوە ئەتوانن بیبینن و دایبگرن
کلیک بکە
_______________
فه‌رموون ڕاپۆرته‌کان
ڕاپۆرت لەسەر متمانە
متمانە
2001
چۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ خەڵکی دەکەیت
2002
نامۆبوون Alienation.doc
2003
زیرەکی
راپۆرت لەسەر زیرەکی
2004
ڕوانگەکان
2005
___________________
ڕیالیزم
2006
____________________
ڕەخنەی ئەدەبی
2007
______________
کلاسیزم
2008
____________________
کاریگەری تەلەفیزیۆن لەسەر منداڵ
2009
--------------------
Bio Abdulla Ojalan
Engish raport
2010
_________________
ڕەخنەی ئەدەبی لە دوای ڕاپەڕین
2011
-------------------------------
راپۆرتێك ده‌رباره‌ی: مێژوی وێنه‌ی سێ ره‌هه‌ندی
2012
___________________
ئەدسێنس ئەدمۆب ئەدۆردس
Adsense & Adwords & Admob
سیمینار + چۆنیەتی پێشکەشکردنی
2013
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر بنەماکانی جێگیربوونی پیشەسازی لە قەزای سەیدسادق
7000
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
بەحث "توێژینەوە"
توێژینەوە لەسەر پیشەسازی لە قەزای دەربەندیخان
7001
بەرگ +ناوەرۆکی تویژینەوەکە +سوپاس و پێزانین+ پشتی بەرگ
_______________________
جنێودان لای منداڵ "سیمینار"
1001
_________________________
ڕاپۆرت دەربارەی Differentiation2
"بیرکاری""سیمینار" ئینگلیزیە
1002
________________________
سیمینار خۆگونجاندن
ڕاپۆرت خۆ گونجاندن
1003
_________________
پرۆسەی هاوسەرگیری "سیمینار"
1004
______________________
هاوسەرگیری ٢"سیمینار"
1005
_____________________
تورەبوون "سیمینار" توڕەبون
1006
__________________
وڵاتی مالیزیا
1007
______________
کتبێخانەو ڕێبازو لێکۆلینەوە "سیمینار"
1008
___________________________
Limit and Continuity.ppt
سیمینار "بیرکاری " ئینگلیزیە ئەم راپۆرتە
1009
_______________________
قوربانیانی مادە هۆشبەرەکان
مادەی هۆشبەر 1010
_______________________
هارد دیسکی کۆمپیوتەر "ڕاپۆرت . سیمینار"
درایڤی (گەڕخەری) دیسکی رە‌ق Hard disk drive
Report about: Hard disk drive
1011
ئەمە سیمینارەکەیە
ئەمەش راپۆرتەکەیە
___________________
يادطة:ناوةندي كؤكردنةوةى زانيارييةكان و بةيادسثاردن و بةيادهيَنانةوةيانة.
یادگە ناوەندی کۆکردنەوەی زانیاریەکان
1012
_______________________
سيميناريَك دربارةى
ثةروةردةوفيركردنى مندالَ
دەرونزانی گەشە "پەروەردەو فیرکردنی مندال"
1013_______________________
درۆکردن لای منداڵ
"سیمینار" 1014
________________________-
پیسبونی ژینگە سیمینار 1015
_______________________-
كاريطةرى يارى كردن لةسةرطةشةى مندالَ
یاریکردن کاریگەری گەشەی مندال
1016_____________________________
ترس "ترسان"
ترس لە قوتابخانە ڕاپۆرت
1017 A
_________________
سیمینار ترس لە قوتابخانەی مندالان
1017 B
ترس لە تاقیکردنەوەکان
C 1017
________________________
ئارام بونەوە "هێمنی" سیمینار 1018
___________________
خەو "خەوتن"
ڕاپۆرت 1019
__________________________--
دەرمانە نایاسایەکاندەرمانە قەدەغەکراوەکان 1020
__________________________ڕاپۆرت لەسەر خۆکوشتن
سیمینار لەسەر خۆکوشتن 1021
_______________________
ثروطرام
پڕۆگرام "پرۆگرامی پەروەردەیی"
1022
______________________
ناسیۆنالیز
1023
____________________
Presentation1 خۆناسی.ppt
1024
__________________________--
سیمیناری شەنگال 1025
_____________________
Mathematical Proof.ppt
1026
___________________-
مێژووی جوو لەکوردستان
مێژووی جولەکە لەکوردستان
1027
___________________
جەستەی مرۆڤ لە ٢٤ کاتژمیردا
1028
______________
ئەشق ١عەشق
راپۆرتە دوو سیمینارە
1029 A
عەشق٢
1029 B
_____________________
.
ئۆتیزم ڕاپۆرت + سیمینار
ڕاپۆرتی ئۆتیزم "ۆتیزم"
1030 A
سیمینار ئۆتیزم ١
1030 B
سیمینار ئۆتیزم ٢ 1030 C
___________________
گەشت و گوزار داهاتی لەبیرنەکراو داهاتی گەشت و گوزار 1031
______________
گرینگی کات
1032
______________پەردەی کچێنی 1033
________________
پەروەردە لای جانجاک ڕۆسۆ
1034
______________
ئەحمەد شەوقی
أحمد شوقي 1035
_____________
ئەدەبی نوێ
1036
_______________
ئەدەبی هاوچەرخ 1037
_________________بیرکۆڵی 1038
______________________
بیرکردنەوە
1039
____________________
ثقة بالنفس.doc
1040
______________
جۆرەکانی خیزان و رەنگدانەوەی لەسەر باری دەرونی
1041
____________________
دڵەڕاوکێ 1042
______________
دواکەوتن لە خوێندن 1043
______________
ڕیودروستی دەرونی 1044
______________________
ڕەوشت یان ڕەفتار 1045
____________________
زیرەکیو وەبیر هێنانەوە 1046
_____________
زانکۆی سلێمانی 1047 A ڕاپۆرت
1047 B
زانکۆی سلیمانی سیمینار
_______________
بێکاری
سیمینار لەسەر بێکاری بێ ئیشی 1048
_______________
شیعر
هۆنراوەشیعر
1049
_____________
شەرمکردن ڕاپۆرت
1050 A
شەرم سیمینار
1050 B
______________شەرەنگیزی 1051
تەکنۆلۆژیا چیە
1097
--------------------------------------------
خەمۆکیی .. نیشانە و هۆکار و چارەسەر
نەخۆشی دەرونی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
ڕاپۆرت + سیمینار تێبینی ئەم بەشە پێکهاتووە لە ١٨ راپۆرت دەربارەی خەمۆکی
1098
________________________________________
جەنگی سارد
1099
______________________________________
بونیاتگه رایی
ڕەخنەگری بونیاتگەرایی
2000
________________________
ژیانی پیرەمێرد
شاعیر پیرەمێرد
2010
کلیک بکە
______________________
ویلیام شێکسپیر
______________________________________________
ونەری شیوەکاری
هونەری شیوەکاری
_____________________________
قازى محمد
_____________________________________________
قه‌ڵای دمدم
_______________________________________________
کارلێکی کیمیایی
_____________________________________________________________
بانکەکان
ئابوری
کۆدی
8000
بۆ خوێندنەوە لێرە کلیک بکە
_________________________________________
ڕێنێسانس
_______________________________________________
تۆپی پێ
ئەم ڕاپۆرتە زۆر بەشیوەیکی ڕیک و پیک
کراوە ...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
هونەر لە سەردەمى ریالیزم
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
گووڵ
____________________________________________________
راپۆرت لەسەر
ناوی تاک و ناوی کۆ
_______________________________________
رووه كی سروشتی
__________________________________________________
جغرافيا اربيل
عەرەبیە ئەم راپۆرتە
__________________________________________________
حامۆڕابی
____________________________
کۆتایی ته‌مه‌نی بازاری ئازاد…..
________________________________
ئابوری بازار
سه‌ربه‌ستیی ئابوری خۆی عه‌ینی عه‌داڵه‌ته.
بازار
بازاری دارایی
بازارى دارايى
_________________________________________
ڕاستگۆیی
_________________________________________________
کاربۆن
توخمی کاربۆن
__________________________________________________
كؤمبانياى مايكرؤسؤفت
ئەم ڕاپۆرتە ئینگلیزیە
______________________________________________
پیسبونی ژینگەو هۆکار و نەخۆشی و چارەسەر
______________________________________
جوگرافیای کوردستان
______________________________________
______________________________________
ژیاننامەی ئەبوبەکری سدیق
______________________________________
ڕاپۆرتی وەرزشی
لەسەر یانەی ڕیاڵ مەدرید
يانةي ريالمدريد
______________________________________
ڕاپۆرتی وەرزشی
لەسەر یانەی بەرشەلۆنە
______________________________________
رابورتى بيركاري
______________________________________
ڕاپۆرتى فيزيا
______________________________________
شەری جیهانی یەکەم
______________________________________
fangi كەڕوو
______________________________________
" كاريطةرى جوغرافيا لةسةر هزرى نةتةوةيى"
کاریگەری جوگرفیا لەسەر هزری نەتەوەیی
______________________________________
ئۆزۆن Ozone
چينى ئۆزۆن
______________________________________
ميرنشينى بوتان
______________________________________
قۆناغه‌كانى په‌ره‌سه‌ندنى ژينگه‌ى مرۆڤ
---------------------------------------------
راپۆرت له سه ر ڤایرۆس
--------------------------------------
راپۆرت له سه ر ئه‌رستۆ
--------------------------------------------
راپۆرت له سه ر له بيرجوونه وه
--------------------------------------
راپۆرت له سه ر عێراق
09442
-----------------------------------------
راپۆرت له سه ر كیشوه ری ئاسیا
434632
--------------------------
را پۆرت ده ربا ره ی په روورده كردنی مندال
"عەرەبیە ئەم راپۆرتە "
3524266
---------------------------
maikrosoft word
مایکرۆسۆفت ۆرد
353222
-------------------------------------------
گۆرانکاری ئاو هەوا
478944
----------------------------------
باکتراک ) سیستەمی هاککردن )
backtrack
2354346
----------------------------------------------------------------
سوڵیانە عوسمانیەکان
234366
234366
____________________________________________
مایکرۆسۆفت ۆرد
23424256
مایکرۆسۆفت ۆرد
23424256
____________________________________________
وزەی خۆر
4353422
____________________________________________
-1فیزیا
324226
_________________________________________
فیزیا ٢
000231
____________________________________________
قۆناخەکانی پەرەسەندنی ژینگەی مرۆڤ
353522
____________________________________________
کاری گەری جوگرافیا لەسەر هزری نەتەوەیی
353453
____________________________________________
کتمان للسر
464433
____________________________________________
لەبیرچونەوە
6586666
____________________________________________
مێژوی کاربۆن
342422
____________________________________________
مەحوی
353433
____________________________________________
نەخۆشی ئایدز
3523265
____________________________________________
ناپلیۆن
ناپلیۆن پۆناپارت
ناپلیۆن بۆنابارت
نابليون بونابارت
2424563
____________________________________________
هەوکردنی پەردەی دەماخ
87464
____________________________________________
ویلیام شکسپیر
(شاعیری نیشتیمانی ئینگلتەرا)
68443
____________________________________________
ڤایرۆس چیە؟
463453
____________________________________________
کورد لەسەردەمی ئەمەویەکان
463234
____________________________________________
گەلی کورد
654332
____________________________________________
پێکهاتەی گەردیلە
786545
____________________________________________
پەیوەندی گەشتوگوزار و ژینگە
87682
____________________________________________
ئەرستۆ
56787
____________________________________________
ئیسلام
97285
____________________________________________
ئەنادۆڵ
____________________________________________
ئەندەلوس
____________________________________________
ئەتۆم
____________________________________________
ئایا دەزانی ئاکامی نوێژ نەکردنت چیە؟
86932
86932
____________________________________________
اخلاق
765128
____________________________________________
ئابوری
027932
027932
____________________________________________
بنەماکانی ئابوری
8723469
8723469
___________________________________________
زانستی ئابوری
983932
___________________________________________
تۆپی پێ چیە؟
872621
___________________________________________
جگەرخوێن
2389642
___________________________________________
دەوڵەتی عەباسی
2862212
___________________________________________
نەخۆشی خەمۆکی
836922
_________________________________
الإعلام وأهميته في المجتمع المعاصر
(ئەم ڕاپۆرتە عەرەبیە)
876922
__________
پەروەردەی مناڵ
824629
___________________________________________
کیشۆری ئاسیا
248623492
___________________________________________
شێرپەنجەی مێشک
2326482
___________________________________________
شەریف پاشا
943292
___________________________________________
عێراق
964688
___________________________________________
عەرەبستانی سعودی
993632
___________________________________________
کۆمەڵیک راپۆرتی تر کە تەنها بەکۆپی ئەتوانن بیبەن ..
جوگرافیای کوردستان
شوێنی جوگرافی هه‌رێمی كوردستان
هه‌رێمی كوردستانی عیراق بریتییه له‌و به‌شه كوردستانه‌ی كه‌ده‌كه‌وێته نێو سنوری ده‌وڵه‌تی عیراقه‌وه كه‌دوابه‌دوای شه‌ڕی یه‌كه‌می جیهان دروست بوو، به‌پله‌ی یه‌كه‌م هه‌رێمێكی مرۆییه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نیشتیمان یان خاكی كوردانه‌و زۆربه‌ی هه‌ره زۆری دانیشتوانی كوردن، به‌ڵام له‌رووی فره‌نه‌ته‌وه‌یی و فره‌ئاینییه‌وه له‌هه‌رێمه‌كانی دیكه‌ی عیراق جیایه. له‌ته‌ك كورددا عه‌ره‌ب و توركمان و ئاشوریش هه‌ن. ئه‌مه له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی دیكه‌وه له‌پاڵ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی دانیشتیوانی هه‌رێم موسڵمانن، كه‌چی مه‌سیحی و ئێزیدی تێدایه.
هه‌موو لێكۆڵه‌ره‌وان له‌سه‌ر ئه‌وه یه‌ك ده‌نگن كه‌به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین سنوری باشوری كوردستان پێكدێنێت، سنوری هه‌رێم له‌ناوقه‌دی عیراقه‌وه له‌باشووری رۆژهه‌ڵاتی شارۆچكه‌ی به‌دره له‌پارێزگای واست ده‌ست پێده‌كات به‌ره‌و باكوور تا پردی نه‌وت له‌رۆژئاوای شارۆچكه‌ی مه‌نده‌لی هه‌ڵده‌كشێ له‌ته‌نیشت به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین تا فه‌تحه ده‌ڕوات شان به‌شانی رووباری دیجله سه‌رده‌كه‌وێ و له‌باكوری شاری موسڵ به‌ره‌و باشوری رۆژئاوا باده‌داته‌وه به‌ئاراسته‌ی شارۆچكه‌ی حه‌زه‌ر پاشان به‌ره‌و رۆژئاوا به‌ئاراسته‌ی سنووری عیراق سووریا له‌باكووری شارۆچكه‌ی به‌عاج.
روبه‌ری هه‌رێم 78736 كم2 كه ده‌كاته زیاتر له 18% سه‌رجه‌می رووپێوی عیراق، كه‌ئه‌م ناوچانه ده‌گرێته‌وه:
1- پارێزگاكانی (هه‌ولێر سلێمانی و دهۆك و كه‌ركوك).
2- هه‌موو ناحیه و قه‌زاكانی پارێزگای نه‌ینه‌وا جگه له‌قه‌زاكانی موسڵ و به‌عاج و حه‌زه‌ر.
3- قه‌زاكانی خانه‌قین ومه‌نده‌لی و كفری جگه له‌ناحیه‌ی به‌له‌دروز له‌پارێزگای دیاله.
5- ناوه‌ندی قه‌زای به‌دره له‌پارێزگای واست، كوت.
که‌ش و هه‌واى هه‌ريمى كوردستان
تێكرای گه‌رمی مانگی كانوونی دووه‌م كه‌ساردترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان (3.1) پله‌ی سه‌دی دایه له‌وێستگه‌ی سه‌ڵاحه‌دین (9.9 ) سه‌دیه له‌خانه‌قین، به‌گشتی چه‌ند به‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم بڕۆین پله‌ی گه‌رمی داده‌به‌زێت له‌به‌رئه‌وه‌ی چه‌ند به‌ره‌وه باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بچین زه‌وییه‌كه به‌رزو بڵند ده‌بێت ، وه لایه‌كانی باكووری هه‌رێم ده‌كه‌ونه ئه‌و ناوچانه‌ی كه‌له‌كه‌مه‌ره‌ی زه‌وییه‌وه دورترن كه‌ده‌بێته هۆی كورتی رۆژ له‌نیوه‌ی زستانی ساڵداو كه‌مبوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی تیشكی هه‌تاو كه‌وتن.
كه‌می لاربوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی كه‌وتنی تیشكی هه‌تاو هه‌روه‌ها رۆژ درێژی و ساماڵ و تۆپه‌ڵی هه‌وایی كیشوه‌ری وشك كه‌له‌هاویناندا هه‌رێم ده‌گرێته‌وه، یاریده‌ی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌كانی گه‌رما ده‌ده‌ن له‌و وه‌رزه‌دا. تێكڕاكانی گه‌رمای مانگی ته‌مووز كه‌گه‌رمترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له 30 پله‌ی سه‌دی پتره.
جیاوازییه‌كی زۆر له‌بڕی باران بارین له‌هه‌رێمدا هه‌یه ناوه‌ندی بارانی ساڵانه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان 328 ملم دایه له‌خانه‌قین و زیاتر له 702ملم له زاخۆ و له‌رواندز 969ملم و له‌ئاكرێ 1008 ملم و له‌پێنجوێن 1263 ملم، به‌گشتی له‌باره‌ی بڕی بارانی داباریو له‌هه‌رێمدا ده‌توانین بڵێین كه‌بارانی هه‌رێم تابه‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بڕۆین پتر ده‌بێت، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر هۆكاری به‌رزی و نزمی له‌لایه‌ك گوزه‌ركردنی ژماره‌یه‌كی زۆرتر له نه‌وراییه‌كانی كه‌ش وهه‌وا به هه‌رێمدا جگه له‌وه‌ی كه جۆری نه‌وراییه‌كانیش تا به‌ره‌و باكوور بڕۆین قوڵتر ده‌بن، له‌روی بارنه‌وه ده‌توانین هه‌رێم بۆ دوو هه‌رێمی لاوه‌كی دابه‌ش بكه‌ین كه‌بریتیه له:
هه‌رێمی بارانی مسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستانی عیراق ده‌گرێته‌وه‌و سنووره‌كانی باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له‌هه‌رێمدا ده‌ڕۆن ئه‌م هه‌رێمه به‌زۆری رێژه‌ی بارانه‌كه‌ی جیاده‌كرێته‌وه كه‌ناوه‌ندی ساڵانه‌ی باران 500ملم كه‌متر نییه، بۆیه كشتوكاڵی زستانه لهم هه‌رێمه‌دا ساڵانه ئه‌م هه‌رێمه ده‌توانێت به‌ته‌واوی پشت به‌باران ببه‌ستێت.
هه‌رێمی بارانی نامسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه ناوچه نیمچه شاخاوییه‌كان ده‌گرێته‌وه كه‌به‌رێژه بارانی كه‌مه(ساڵانه له 500ملم) كه‌متره، ئه‌م هه‌رێمه لاوه‌كییه دیسان به‌وه ناسراوه كه‌بڕی بارانی مانگانه‌و ساڵانه‌و وه‌رزانه هه‌ڵبه‌زو دابه‌زێكی گه‌وره به‌خۆیه‌وه ده‌بینێت به‌به‌راورد كردن له‌گه‌ڵ هه‌رێمی پێشوودا، بۆیه كشتوكاڵی زستانه‌ی به‌تایبه‌تی له‌به‌شه‌كانی باشورو باشوری رۆژئاوادا ره‌نگه روبه‌ڕوی هه‌ڕه‌شه‌ی وشكی ببێته‌وه.
له روی ئاووهه‌واوه هه‌رێمی كوردستان بۆ دوو هه‌رێم پۆلێن ده‌كرێت كه‌ئه‌مانه‌ن:
1. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای ده‌ریای ناوه‌راست:
ئه‌م جۆره ئاووهه‌واییه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم ده‌گرێته‌وه‌و سنووری باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له هه‌رێمدا ده‌ڕوات، ئه‌م هه‌رێمه پتر له 50 هه‌زار كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌ی داگرتووه له رووی گه‌رمییه‌وه به‌زستانی زۆر سارد و به هاوینی فێنك ناسراوه، له‌رووی دابارینه‌وه له‌نیوه‌ی زستانه په‌ره ده‌ستێنێ هاوینی وشكه، هه‌روه‌ها ئه‌و هه‌رێمه له هه‌موو ناوچه‌كانی تری عیراق به‌بارانتره، تێكڕای بارانی ساڵانه‌ی له 500ملم دانابه‌زێت تا به‌ره‌و رۆژهه‌ڵات و باكوورو باكووری رۆژهه‌ڵات برۆین باران زیاتر ده‌بێت بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێك ده‌بێته هۆی پچرانی رێگای گواستنه‌وه له‌نێوان شاره جیاجیاكاندا.
2. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای نیمچه وشك گه‌رمه‌سێری:
ئه‌و هه‌رێمه به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ی رووبه‌ری هه‌رێم ده‌گرێته‌وه له‌رووی سیستمی باران بارینه‌وه له‌هه‌رێمی پێشوو ده‌چێ (هاوینی ووشك و برینگ، زستانی به باران) به‌ڵام لێی جیاوازه له‌رووی كه‌م بارانییه‌وه (ساڵانه كه‌متر له 500ملم و به‌رزی پله‌كانی گه‌رمی له‌هاویندا زستانی كه‌متر سارده كه‌م جاری وا هه‌یه به‌فری لێ بكه‌وێ).
ئاماده‌كردنی ژماره‌یه‌ك له‌مامۆستایانی به‌شی مێژووی كۆلیژی ئاداب له‌زانكۆی سه‌لاحه‌ددین
======================================================
اصدقا
هنا أجمل الكلمات التي قيلت للأصدقاء
محبتنا كنافذة من زجاج صافِ .... نطل منها على أحلى مافي الدنيا.... ونرى من خلالها كل
المعاني الجميلة...
ولابد للزجاج من أن تشوبه شائبة....... فتلك هي حال الدنيا وحال البشر فيها...
نقص وخطأ وإلا لكنا من الملائكة..... ولكن لاتكسر الزجاج لتزيل هذا الأذى..
فإذا ماشاب علاقتنا شئ من الاختلاف تركتني ومضيت وأردت أن تنهي كل شئ...
أزل الأذى..... وامسح الشوائب وأنت موجود.... لا تهرب من مواجهة أخطائك وأخطائي أنا أيضاً..
لنتفاهم بحب .... أو حتى بجد ..... لنتحاسب ...
لا مشكلة ولكن لا تفكر أن تقطع الحبل الذي صنعناه بمشاعرنا يوماً تلو يوم..... لا تقطعه ببساطة...
أرجوك لاتكسر زجاج أخوتنا..
أصدقاء لا أوصيــــــــــــــــــــاء..
عندما أواجه مأزقاً ما...... أو حتى أسترسل معك في الحديث عن عقبة ما أمر بها..
هل تظن ذلك تفويضاً مني لك بحلها كما تريد.......؟؟
بالطبع لا ..
أنا كفيل بحل مشاكلي لوحدي وكوني أعطيتك فكرة عما أمر به لا يعني أن تحل المشكلة على
طريقتك...
ولابدون أن تخبرني بذلك ظناً أنك تفعل معي معروفاً...
أقدر رغبتك في المساعدة.... ولكن لكل منا طريقة في التعامل مع المشكلة تختلف عن الآخر...
ولكل منا طريقته التي تختلف عن الآخر في فهم أصل المشكلة وأسبابها...
فدع مشاكلي لي وحدي..... لأنك تعقد الأمور أكثر.... وثق بأني أقدر رغبتك في مساعدتي...
وسأطلبها عندما أحتاجها...
وإلا فكيف نكون أصدقاء..؟؟
الصديق الحقيقي هو الذي يمشي اليك عندما باقي العالم يبتعد عنك
إذا قرر اصدقائي القفز من فوق الجسر فإنني لن أقفز معهم ، ولكن سوف انتظرهم تحت الجسر لأتلقاهم . فأمسك بالصديق الحقيقي بكلتا يديك
أتعلم منك وتتعلم مني و لن نختلف
الصداقة هي عقل واحد في جسدين
لا تمشي أمامي فربما لا استطيع اللحاق بك، ولا تمشي خلفي فربما لا استطيع القيادة ، ولكن امشي بجانبي وكن صديقي .
الجميع يسمع ما تقول. الاصدقاء يستمعون لما تقول، وأفضل الاصدقاء يستمع لما لم تقل
الصديق هو الشخص الذي يعرف اغنية قلبك ويستطيع ان يغنيها لك عندما تنسى كلماتها
كل منا له طريقه في الحياة ، ولكن اينما ذهبنا فكل يحمل جزءا من الآخر
الصداقة نعمة من الله وعناية منه بنا
إذا كنت ستعيش مئة عام ، فإنني اتمنى ان أعيش مئة عام تنقص يوما واحدا كي لا أضطر للعيش بدونك
فشكرا لوجودك في حياتي ... يا صديقي
ولكن للاسف اين هو الصديق الصدوق الحقيقي الذي يتمتع بهذه الصفات
يا قارئ خطي لا تبكي على موتــــي فاليوم أنا معك وغداً في التراب و يا ماراً على قبري لا تعجب من أمري بالأمس كنت معك وغداً أنت معي أمـــوت و يـبـقـى كـل مـا كـتـبـتـــه ذكــرى فيـاليت كـل من قـرأ خطـي دعالي ان لــم ترونــي يومـاً هنـا فلتعلمــوا اننــي قـد رحلــت فأتمنــى ان تكــون القلــوب صآفيــه والنفــوس عنــي رآضيــه بــ الاخوةِلاقـــيتكم وبهآ اودعــكم .
الصديق الحقيقي هو الصديق الذي تكون معه كما تكون وحدك أي
هو الإنسان الذي تعتبره بمثابة النفس
الصديق الحقيقي هو الذي يقبل عذرك ويسامحك إذا أخطأت بحقه ويسد مسدك في غيابك
الصديق الحقيقي الحقيقي هو الصديق الذي يظن بك الظن الحسن وإذا أخطأت بحقه يلتمس لك العذر ويقول في نفسه لعله لم يقصد
الصديق الحقيقي هو الذي لا يصدق كلام الناس فيك إلا إذا تأكد من ذلك بما لا يدع مجالا للشك ثم يفاتحك بالموضوع ليسمع وجهة نظرك مع إحسان الظن بك
الصديق الحقيقي هو الذي يرعاك في مالك وأهلك وولدك وعرضك
الصديق الحقيقي هو الذي يكون معك في السراء و الضراء في الفرح والحزن في السعة والضيق في الغنى والفقر
الصديق الحقيقي هو الذي ينصحك إذا رأى منك عيبا ويشجعك إذا رأى منك خيرا ويعينك على عمل الخير والعمل الصالح
الصديق الحقيقي هو الذي يؤثرك على نفسه ويتمنى لك الخير دائما
الصديق الحقيقي هو الذي يوسع لك في المجلس ويبدأ بالسلام إذا لقاك ويسعى في حاجتك إذا احتجت إليه
الصديق الحقيقي هو الذي يدعو لك بظهر الغيب ودون أن تطلب منه ذلك
الصديق الحقيقي هو الذي يحبك بالله وفي الله دون مصلحة دنيوية مادية أو معنوية
الصديق الحقيقي هو الذي يفيدك بعلمه وصلاحه وأدبه وأخلاقه
الصديق الحقيقي هو الذي يرفع شانك بين الناس وتفتخر بصداقته ولا تخجل مصاحبته والسير معه
الصديق الحقيقي هو الذي يفرح إذا احتجت له ويسرع لخدمتك دون مقابل
الصديق الحقيقي هو الذي يتمنى لك ما يتمنى لنفسه
ولذا قيل "الكنز ليس دائما صديق ولكن الصديق دائما كنز"
" ومن السهل أن تضحي لأجل صديق ولكن من الصعب أن تجد الصديق الذي يستحق التضحية "
=========================================
Economics بەزمانی عەرەبی
الاقتصاد هو فرع من فروع العلوم الاجتماعية، ويهتم بدراسة عملية إنتاج، توزيع، واستهلاك السلع والخدمات. ومصطلح (اقتصاد) لغوياً يعني التوسط بين الإسراف والتقتير (جاء في مختار الصحاح: "القَصْدُ بين الإسراف والتقتير يقال فلان مُقْتِصدٌ في النفقة"). تعددت التعاريف لمصطلح (اقتصاد) إلا أن التعريف الأعم والأشمل لخصائص الاقتصاد الحديث المعاصر هو تعريف (ليونيل روبنز) في مقالة نشرها عام 1932 حيث يقول: "الاقتصاد هو علم يهتم بدراسة السلوك الإنساني كعلاقة بين الغايات والموارد النادرة ذات الاستعمالات". (الوسائل النادرة) أو الندرة: تعني عدم كفاية الموارد المتاحة لإشباع جميع الاحتياجات والرغبات الإنسانية. وغالباً ما يشار إلى الندرة بأنها (المشكلة الاقتصادية). وبمعنى آخر نجد أن المشكلة الاقتصادية هنا تدور حول الاختيار Choice وما قد يؤثر بانتقاء هذا الخيار من محفزات وموارد.
يمكن تقسيم الاقتصاد أو تصنيفه إلى أنواع عدة، أهمها:
لاقتصاد
اقتصاد جزئي واقتصاد كلي
اقتصاد إيجابي"وصفي" واقتصاد معياري
أنواع أخرى من مدارس الأفكار الأقتصادية
لاقتصاد
اقتصاد جزئي واقتصاد كلي
اقتصاد إيجابي"وصفي" واقتصاد معياري
أنواع أخرى من مدارس الأفكار الأقتصادية
أحد استعمالات الاقتصاد هي شرح كيفية عمل النظم الاقتصادية، وما الذي يربط أطراف هذه النظم من علاقات ضمن إطار المجتمع. تطبق أساليب التحليل الاقتصادي بشكل متزايد على المجالات التي تتعلق بالأفراد (بما فيهم الرسميون) الذين يقومون باختياراتهم ضمن إطارالمجتمع، كمثال على ذلك، الجريمة، التعليم، الأسر، الصحة، القانون، السياسة، الدين، مؤسسات المجتمع المدني، وصولاً إلى الحرب.
بدايات تبلور علم الاقتصاد
على الرغم من أن النقاشات حول عمليات الإنتاج والتوزيع دارت منذ بدايات التاريخ، إلا أن الاقتصاد أخذ بالتبلور في صيغته الحالية كفرع علمي مستقل منذ أن قام آدم سميث بنشر كتابه الشهير ثروة الأمم The Wealth of Nations عام 1776. ويعرّف آدم سميث في كتابه مصطلح الاقتصاد السياسي بأنه أحد فروع علم السياسة والتشريع، ويهدف إلى أمرين أساسيين: الأول، تزويد الأفراد بكمية كافية ومستمرة من المنتجات، أو العمل على جعلهم قادرين على توفير هذه المنتجات بشكل متواصل، والثاني، تزويد الدولة أو إثراء كل من الأفراد والحكومات. وفي كتابه ثروة الأمم يشير آدم سميث إلى الاقتصاد بمصطلح (الاقتصاد السياسي – Political Economy) إلا أن هذا المصطلح استبدل تدريجياً في الاستعمال العام بمصطلح (الاقتصاد Economics) وذلك بعد عام 1870 بالإضافة أول من أستعمل مصطلح الاقتصاد السياسي رجل دين فرنسي يدعى أنطوان ديمونكريتيان و أول من تعامل بجدية مع علم الاقتصاد هم الفيزوقراطيين حيث أمنوا بالزراعة كمصدر صافي للربح
على الرغم من أن النقاشات حول عمليات الإنتاج والتوزيع دارت منذ بدايات التاريخ، إلا أن الاقتصاد أخذ بالتبلور في صيغته الحالية كفرع علمي مستقل منذ أن قام آدم سميث بنشر كتابه الشهير ثروة الأمم The Wealth of Nations عام 1776. ويعرّف آدم سميث في كتابه مصطلح الاقتصاد السياسي بأنه أحد فروع علم السياسة والتشريع، ويهدف إلى أمرين أساسيين: الأول، تزويد الأفراد بكمية كافية ومستمرة من المنتجات، أو العمل على جعلهم قادرين على توفير هذه المنتجات بشكل متواصل، والثاني، تزويد الدولة أو إثراء كل من الأفراد والحكومات. وفي كتابه ثروة الأمم يشير آدم سميث إلى الاقتصاد بمصطلح (الاقتصاد السياسي – Political Economy) إلا أن هذا المصطلح استبدل تدريجياً في الاستعمال العام بمصطلح (الاقتصاد Economics) وذلك بعد عام 1870 بالإضافة أول من أستعمل مصطلح الاقتصاد السياسي رجل دين فرنسي يدعى أنطوان ديمونكريتيان و أول من تعامل بجدية مع علم الاقتصاد هم الفيزوقراطيين حيث أمنوا بالزراعة كمصدر صافي للربح
مجالات الاقتصاد
مكن تصنيف المجالات التي يبحث فيها علم الاقتصاد بشكل متنوع ومتعدد، إلا أنه بشكل أساسي يهتم بنوعين من التحليل الاقتصادي هما الاقتصاد الجزئي والاقتصاد الكلي
مكن تصنيف المجالات التي يبحث فيها علم الاقتصاد بشكل متنوع ومتعدد، إلا أنه بشكل أساسي يهتم بنوعين من التحليل الاقتصادي هما الاقتصاد الجزئي والاقتصاد الكلي
الاقتصاد الجزئي
مقالة رئيسية اقتصاد جزئي
يدرس التحليل الاقتصادي الجزئي السلوك الاقتصادي للعناصر الاقتصادية (بما فيهم الأفراد والشركات) وطريقة تفاعلهم من خلال الأسواق الفردية، وندرة الموارد، والأنظمة الحكومية. السوق هنا قد تشمل السلعة المنتجة كالذرة على سبيل المثال، وقد تكون خدمة من قلب الإنتاج كالبناء مثلاً. هذا التحليل يقوم على نظرية دراسة مجموع كميات الطلب من قبل المشترين وكميات العرض من قبل البائعين عند كل نقطة سعر محتمل للوحدة المنتجة. وانطلاقاً من دراسة كل من العرض والطلب بشكل غير منفصل يتوصل التحليل الاقتصادي الجزئي لتوصيف الكيفية التي تصل بها السوق إلى حالة التوازن الاقتصادي للسعر والكمية، أو الاستجابة لمتغيرات السوق عبر الزمن. وهذا ما يطلق عليه في الشائع تحليل دراسة العرض والطلب.
هيكلية السوق مثل سوق المنافسة الكاملة وسوق الاحتكار تعتبر هنا من العوامل المؤثرة على درجة كفاءة السوق. هذا وينطلق مفهوم التحليل من فرضية مبسطة بأن سلوك الأسواق الأخرى يبقى ثابتاً وهذا ما يطلق عليه تحليل التوازن الجزئي، أما نظرية تحليل التوازن العام تسمح بالتغيرات في مختلف الأسواق بما فيها حركة السوق وتفاعلها تجاه التوازن الاقتصادي.
الاقتصاد الكلي
يهتم التحليل الاقتصادي الكلي بدراسة الاقتصاد ككل، ليوضح تأثير العوامل الاقتصادية على اقتصاد البلدان، كتأثير الدخل القومي ومعدلات التشغيل (معدلات التوظيف)، وتضخم الأسعار، ومعدل الاستهلاك الكلي ومعدل الإنفاق الاستثماري ومكوناته. كما يدرس التحليل الاقتصادي الكلي تأثيرات كل من السياسة النقدية والسياسة المالية المتبعة في البلد. ومنذ ستينات القرن العشرين، أخذ التحليل الاقتصادي الكلي يأخذ منحى أكثر تكاملاً، وبرزت فيه نماذج جديدة كتحليل القطاعات على أساس جزئي، رشد اللاعبين الاقتصاديين، الاستخدام الكفء لمعلومات السوق، المنافسة غير الكاملة. التحليل الاقتصادي الكلي يهتم أيضاً بالعوامل ذات التأثيرات طويلة الأجل على الاقتصاد ونمو الدخل القومي. وكمثال على هذه العوامل نذكرن تراكم رأس المال، التطور التكنولوجي (التقني)، ونمو قوة العمالة.
المحاولات للتوحيد بين هذه الفرعين أَو إلغاء التمايز بينهما كَانَ مُحَفّزاُ مهماُ في مُعظم الفكر الاقتصادي في المرحلة الأخيرةِ، خصوصاً في اواخر السبعينات وأوائِل الثمانينات. توجد اليوم وجهة تجمع على ضرورة أن يكون الاقتصاد الكلي الجيد مؤسس على بنى الاقتصاد الجزئي الصلبة. بكلمة أخرى، هيكلية الاقتصاد الكلي يَجِبُ أَنْ تكون مدعمة بشكل واضح من قبل الاقتصاد الجزئي.
الأساليب الاقتصادية والأساليب الرياضية الاقتصادية الكمية
يعتمد الاقتصاد كمادة أكاديمية بشكل أساسي على الأساليب الرياضية، إلى جانب اعتماده على الأساليب الأدبية. يتم اعتماد الأساليب الرياضية والكمية لأغراض تحليل اقتصاد ما بدقة، أو لتحليل مناطق بعينها داخل الاقتصاد. وكأمثلة على هذه النماذج والأساليب في التحليل نذكر:
الاقتصاد الرياضي
يطلق مصطلح "اقتصاد رياضي" على تطبيق المناهج الرياضية للشرح وتفسير النظرية الاقتصادية بطرق رياضية أو لحل المسائل الاقتصادية المطروحة. ويستخدم الاقتصاد الرياضي أساليب تحليل التفاضل والتكامل ومناهج المصفوفات الجبرية. وأشاد الكتّاب الاقتصاديون بالفوائد الكبيرة لهذا الأسلوب والمتمثلة بإتاحة صياغة واشتقاق مفتاح العلاقات في النموذج الاقتصادي بوضوح، وصرامة، وبساطة. وقد حدد (بول سأمويلسون) في كتابه "أساسيات التحليل الاقتصادي" عام 1947، البنى الرياضية العامة في عدة مجالات اقتصادية عن طريقها يتم تحليل المسائل والقضايا الاقتصادية بطريقة كميه يمكن أن يعبر عنها بنظريات ومعادلات كما فعل بعض علماء الاقتصاد الحائزين على جوائز نوبل في الاقتصاد كالعالم جون فوربس ناش عن نظريته « نظرية التوازن » وهى اعتمادها الأساسي جانبا رياضيا بحت
الاقتصاد القياسي
مقالة رئيسية اقتصاد قياسي
تطبق في الاقتصاد القياسي الأساليب الرياضية والإحصائية لتحليل البيانات المنبثقة من النماذج الاقتصادية. مثال، قد تفترض نظرية ما أن الشخص المتعلم يكسب دخلاً –بالمعدل- أعلى من الدخل الذي يكسبه شخص مشابه له بجميع الخصائص إلا أنه غير متعلم (أو اقل مستوى تعليمي). هنا يأتي الاقتصاد القياسي فيقيس قوة العلاقة وأهميتها الإحصائية. ويستعمل أسلوب الاقتصاد القياسي لاستنتاج تعميمات كمية، كإيجاد علاقة بين معطيات موجودة مسبقاً والتنبؤ بما ستكون عليه الحال في المستقبل.
الحسابات القومية
مقالة رئيسية حسابات قومية
تعد الحسابات القومية (المحاسبة القومية) وسيلة تتضمن الحسابات القومية الفروع التالية: حسابات الدخل القومي والإنتاج (NIPA) وينتج عنها تقديرات للقيمة النقدية لمخرجات ومدخلات الاقتصاد خلال سنة أو ربع سنة، وتمكن حسابات الدخل القومي المسؤولين من تتبع أداء الاقتصاد ومكوناته خلال الدورات الاقتصادية أو فترات أطول. وتشمل الحسابات القومية أيضا رأس المال، الثروه القومية، وتدفقات رأس المال الدولي.. كانت الإدارة ممارسة ولم تكن علم
تطور مدارس الفكر الاقتصادي
الأفكار الاقتصادية البدائية
الأفكار الاقتصادية البدائية
ولدت الأفكار الاقتصادية مع ولادة الحضارات القديمة كالإغريقية، والرومانية والهندية مروراً بالصينية والفارسية والحضارة العربية. وقد اشتهر عدة كتاب ينتمون إلى هذه الحضارات من أبرزهم أرسطو الفيلسوف الإغريقي المشهور، وشاناكيا Chanakya (340 – 293 ق. م) رئيس وزراء الإمبراطور الأول لإمبراطورية (موريا) في شرق آسيا، والفيلسوف العربي المعروف ابن خلدون صاحب (مقدمة ابن خلدون) الذي عاش في القرن الرابع عشر الميلادي. ويعتقد الكاتب التشيكي (جوزيف شومبيتير) أن الباحثين المتأخرىن ما بين القرنين الرابع عشر والسابع عشر هم المؤسسون الحقيقيون لـ "علم الاقتصاد". ووصف جوزيف شومبيتير (ابن خلدون) بالرائد السباق في مجال الاقتصاد المعاصر، حيث أن العديد من نظرياته الاقتصادية لم تكن معروفة في أوروبا حتى وقت قريب نسبياً. لاحقاً قامت مدرستان أقتصاديتان هما المدرسة الطبيعية (الفيزيوقراطية)، والمدرسة التجارية (المركنتلية)، بتطوير وإضافة مفاهيم اقتصادية جديدة، حيث ساهمتا في قيام "القومية الاقتصادية" و"الرأسمالية الحديثة" في أوروبا.
الاقتصاد الكلاسيكي
مقال رئيسي: اقتصاد كلاسيكي
كما هو معلوم فإن نشر كتاب ثروة الأمم للكاتب آدم سميث اعتبر بمثابة نقطة البداية لولادة علم الاقتصاد كفرع علمي منفصل ومتخصص، وقد حدد كتاب ثروة الأمم عوامل الإنتاج بكل من الأرض، قوة العمل، ورأس المال، واعتبر أن هذه العوامل الثلاث هي التي تشكل جوهر الثروة التي تمتلكها الأمة.
ومن وجهة نظر آدم سميث، فإن الاقتصاد المثالي، هو نظام السوق ذاتي التنظيم (Self- Regulating Market System) حيث يقوم هذا النظام بإشباع حاجات الأفراد الاقتصادية تلقائياً "أوتوماتيكياً". وقد وصف "سميث" آلية عمل السوق بـ"اليد الخفية" التي تحث الأفراد على العمل على إشباع حاجاتهم الشخصية وبالتالي تحقيق أكبر منفعة ممكنة للمجتمع ككل. في كتاباته، أخذ "آدم سميث" بعض أفكار ونظريات المدرسة الطبيعية في الاقتصاد "الفيزيوقراطية" ودمجها مع نظرياته، إلا أنه رفض الفكرة التي نادى بها الفيزيوقراطيون والقائلة بأن الأرض (الزراعة) فقط هي مصدر الإنتاج والثروة.
الاقتصاد الماركسي
الاقتصاد الماركسي
أسسه المفكر الاقتصادي كارل ماركس الذي نادى بضرورة القضاء على مظاهر الملكية الفردية من خلال ثورة الطبقة العاملة والمستغلة على الطبقات الأخرى وخصوصاً الطبقة الرأسمالية وتجردها من الملكية الخاصة، وبعد ذلك تقود الطبقة العاملة دولتها وتسمى في العلوم الماركسية دولة " ديكتاتورية البروليتاريا " وتعبر بهذه الدولة إلى المجتمع الشيوعي الذي يحقق المساواة والعدل في توزيع الموارد والناتج القومي على الناس كافة، وهذهِ أحد ركائز قيام الفكر الشيوعي، ولنا أن نذكر حيال ذلك ماحدث للماركسية بجميع جوانبها العلمية بحيث إنها أصبحت في طور النسيان وهذا السبب يعود ليس في تناقض مبادئها أو فشلها كما يعتقد البعض بل الجهل بها والانحراف والانقلاب الذي حدث لها في بداية ستينيات القرن الماضي حيث جرى الانقلاب عليها من قبل المدعو " نيكيتا خروشتشوف " بانتصارة للطبقة الوسطى وخاصة شريحة العسكر كأقوى مكوناتها، انهيار الإتحاد السوفيتي لم تكن خلفة العلوم الماركسية بل الطبقة البرجوازية.
الاقتصاد الكينزي
الاقتصاد الكينزي
اسس هذه النظرية الاقتصادي البريطاني جون مينارد كينز, وتركز هذه النظرية على دور كلا القطاعين العام والخاص في الاقتصاد اي الاقتصاد المختلط حيث يختلف كينز مع السوق الحر (دون تدخل الدولة) اي انه مع تدخل الدولة في بعض المجالات. في نظريته يعتقد ان اتجاهات الاقتصاد الكلي تحدد إلى حد بعيد سلوك الافراد على مستوى الاقتصاد الجزئي، وهو قد أكد كما العديد من الاقتصاديين الكلاسيكيين على دور الطلب الكلي على السلع وان لهذا الطلب دور رئيسي في الاقتصاد خصوصا في فترات الركود الاقتصادي, حيث يعتقد انه من خلال الطلب الكلي تستطيع الحكومة محاربة البطالة والكساد, خصوصا ابان الكساد الكبير. يعتقد ان الاقتصاد لا يميل إلى الاتجاه إلى التوظيف الكامل بشكل طبيعي وفق مبدأ اليد الخفية كما كان يعتقد الكلاسيكيين، وقد كان كثيرا يكتفي بشكر الاقتصادي سميث على كتاباته تتعارض نظرية التوظيف الحديثة بشدة مع النظرية الكلاسيكية حيث ترى النظرية الحديثة ان النظام الاقتصادي الرأسمالي لا يحتوي على ضمان تحقيق التوظيف الكامل وان الاقتصاد الوطني قد يعمد إلى التوازن في الناتج الوطني رغم وجود بطالة كبيرة أو تضخم شديد فحالة التوظيف الكامل والمصحوب باستقرار نسبي في الاسعار وفق الفكر الكنزي انما هي حالة عرضية وليست دائمة التحقق. المصدر ويكي بيديا اقتصاد كينزي
مدارس وفروع اقتصادية أخرى
مدارس وفروع اقتصادية أخرى
يُمْكِنُ أيضاً أَنْ يُقسّمَ الاقتصاد إلى فروع جزئية عديدة وهذا لا يُلائمُ دائماً بعناية التصنيفِ الدقيقِ الكبيرِ. هذه الفروع الجزئية تتضمّنُ:
اقتصاد دولي، اقتصاديات عمل، اقتصاديات رفاهية، اقتصاديات عصبية، اقتصاد معلوماتِ، اقتصاديات موارد، اقتصاد بيئي، اقتصاد إداري، اقتصاد مالي، اقتصاد منزلي، اقتصاديات تنمية، وجغرافية اقتصادية.
هناك أيضاً منهجيات مستعملة من قبل الاقتصاديين الذي يصنفون وفق النظرياتِ المهمة.
المثال الأهمّ قَدْ يَكُون الاقتصاد القياسي، الذي يُطبّقُ التقنياتَ الإحصائيةَ على دراسةِ البيانات الاقتصادية. الاقتصاد الرياضي الذي يَعتمدُ على الطرقِ الرياضيةِ، يتضمن ذلك الاقتصاد القياسي.
اتجاه آخر أكثرُ حَداثةً، وأقرب إلى الاقتصاديات الصغيرة microeconomics، وهو يَستعملَ من علم نفس اجتماعي مفاهيم مثل (اقتصاد سلوكي) وطرق (اقتصاد تجريبي) لفَهْم الانحرافاتِ عن تنبؤاتِ الاقتصادِ neoclassical.
اتجاه آخر أكثرُ حَداثةً، وأقرب إلى الاقتصاديات الصغيرة microeconomics، وهو يَستعملَ من علم نفس اجتماعي مفاهيم مثل (اقتصاد سلوكي) وطرق (اقتصاد تجريبي) لفَهْم الانحرافاتِ عن تنبؤاتِ الاقتصادِ neoclassical.
الاقتصاد التطوّري يشكل نظرية مبتكرة تتماشى مع التوجهات التي تُريدُ فَهْم دورِ ' الروتينات في قيادة تطور السلوك.
يمكن اعتماد تصانيف أخرى أيضا. مالية كَانتْ تقليدياً تعتبر جزء من الاقتصاد بما أن كنتائجه الأساسية تظهرُ طبيعياً مِنْ الاقتصاديات الصغيرة ؛ لكن أَسّسَ اليوم كعلم مستقل عملياً، مع أنه وثيق الصلة بالفروع الأخرى للاقتصاد.
لقد كَانَ هناك اتجاهُ متزايدُ للأفكارِ والطرقِ في الاقتصادِ التي يمكن تطبيقها في السياقاتِ الأوسعِ. بما أن التحليلَ الاقتصاديَ يُركّزْ على إتّخاذ القراراتِ، فيُمْكِنُ أَنْ يُطبّقَ، بدرجاتِ متفاوتة من النجاحِ، على أيّ حقل يتضمن أناسا يُواجهونَ بدائلِ أو خيارات ؛ تعليم، زواج، صحة، الخ. فهو يشكل نظرية الخيار العام تدرس أيضا كيف يمكن للتحليل الاقتصادي أَنْ يُقدّمَ حلولا إلى تلك الحقولِ التي اعتبرتْ تقليدياً خارج الاقتصادِ. تَتداخلُ مناطقُ البحث في الاقتصادِ مع مناطق تابعة لعلومِ الاجتماعيات الأخرى، بما فيها العلوم السياسية وعلم اجتماع. الاقتصادَ السياسيَ الأكثر شيوعا يُدْعَى غالبا بشكل غير دقيق رأسمالية.
انظر اقتصاد سياسي لدراسةِ الاقتصادِ ضمن سياق عِلْمَ السياسة، واقتصاد اجتماعي لدراسةِ الاقتصادِ ضمن سياق عِلْمَ الاجتماع.
أهم نواحي الاقتصاد التي تسترعي الانتباه : تخصيص مصدرِ، الإنتاج، التوزيع، التجارة، والمنافسة.
يمكن للاقتصاد أن يطبق من حيث المبدأ على أيّ مشكلة تَتضمّنُ الاختيارَ ضمن شروط الندرةِ أَو شروط اقتصاديةِ حاسمةِ. انظر قيمة.
بَعْض الاقتصاديين يَستعملونَ السعر والعرض والطلب لخَلْق نماذج اقتصادية تَتوقّعَ نتائجَ القراراتِ أَو الأحداثِ.
كما تسند للنماذج مهام أخرى حيث يُمْكِنُ لها أَنْ تُحلّلَ سلوكَ المجتمعاتِ الكاملةِ أيضاً. (انظر أيضاً علم اجتماع، اقتصاد سياسي، تاريخ)
تقليدياً يرتكز الاقتصاد على إرضاءِ الحاجات الماديةِ وهذا يَبْقى بؤرةَ الاقتصادِ. بما أن جوهر الاقتصادِ يَدْرسُ الحوافزَ، أَو جْعلُ الاختيار محصورا بقيودِ، فإن المواضيع المدروسة واسعة، كما توسع الاقتصاديين في دراسة كافة المواضيع المتراوحة مِنْ الزواج إلى عقوبةِ الموت والنظم السياسية المثاليةِ.
Economics بەزمانی ئینگلیزی کلیک بکە
============================================
هــــه‌نگ
جیهانی هه‌نگ یه‌كێكه له هه‌ره جیهانه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كان، كه چۆن په‌روه‌ردگاری كردگار فێری ئه‌و یاسا زۆر ورد و جوانه‌ی كردووه، هه‌ر بۆیه‌شه سووره‌تێكی گه‌وره‌ی به ناوییه‌وه ناو ناوه و له چه‌ند ئایه‌تێكدا باسی ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: [وَأَوْحَي رَبُّكَ إِلَي النَّحْلِ أَنْ اتَّخِذِي مِنْ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنْ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ]([1]).
جیهانی هه‌نگ یه‌كێكه له هه‌ره جیهانه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كان، كه چۆن په‌روه‌ردگاری كردگار فێری ئه‌و یاسا زۆر ورد و جوانه‌ی كردووه، هه‌ر بۆیه‌شه سووره‌تێكی گه‌وره‌ی به ناوییه‌وه ناو ناوه و له چه‌ند ئایه‌تێكدا باسی ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: [وَأَوْحَي رَبُّكَ إِلَي النَّحْلِ أَنْ اتَّخِذِي مِنْ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنْ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ]([1]).
واته: (په‌روه‌ردگاری تۆ نیگا و ئیلهامی بۆ هه‌نگ ناردووه كه جێگه بۆ خۆی له كون و كه‌لێنی چیاكاندا سازبكات).
خوای گه‌وره وه‌حی بۆ مێش هه‌نگوێن نارد كه له چیاكان خانوو دروست بكات، نه‌ی فه‌رموو له ماڵان و ئاوه‌دانیدا كون و شار دروست بكه، چونكه مێشه‌كه ته‌مبه‌ڵ ده‌بێت و، ده‌چێت شیرینی ماڵان ده‌خوات، ئه‌و كاته‌ش ئه‌و شیفایه‌ی كه له هه‌نگوینی چیا و داره‌كاندا ده‌بێت، له هی ماڵه‌كاندا به‌و شێوه‌یه نابێت! خوای گه‌وره‌ش له قورئانی پیرۆزدا بێ‌هۆ نه‌یفه‌رمووه [وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّي]([2]).
خوای گه‌وره وه‌حی بۆ مێش هه‌نگوێن نارد كه له چیاكان خانوو دروست بكات، نه‌ی فه‌رموو له ماڵان و ئاوه‌دانیدا كون و شار دروست بكه، چونكه مێشه‌كه ته‌مبه‌ڵ ده‌بێت و، ده‌چێت شیرینی ماڵان ده‌خوات، ئه‌و كاته‌ش ئه‌و شیفایه‌ی كه له هه‌نگوینی چیا و داره‌كاندا ده‌بێت، له هی ماڵه‌كاندا به‌و شێوه‌یه نابێت! خوای گه‌وره‌ش له قورئانی پیرۆزدا بێ‌هۆ نه‌یفه‌رمووه [وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّي]([2]).
واته: (له به‌هه‌شتدا ڕووبارێك له‌هه‌نگوینی ساف هه‌یه).
هه‌ر بۆیه‌شه دروست نی یه كه هه‌نگوینی ماڵان به ساغ و پاڵفته بفرۆشرێت.
خوای كردگاری هه‌موو بونه‌وه‌ران ئه‌م هه‌نگ و هه‌نگوینه‌ی به شێوه‌یه‌ك دروست كردووه كه شیفا بێت بۆ هه‌موو نه‌خۆشی یه‌ك، سوپاس بۆ خوای گه‌وره تا ئێستا سه‌دان هه‌زار كه‌سمان به هۆی ئه‌م ده‌رمانه چاره‌سه‌ر كردووه به ئیزنی خودای.
هه‌ر وه‌ك هه‌نگوینه‌كه شیفایه، هه‌نگه‌كه خۆشی به‌هه‌مان شێوه شیفایه. بۆ نموونه بۆ نه‌خۆشی یه‌كانی: ڕۆماتیزم و ژان و ئیلتهابات و برین و چاوكزی و.... به‌ڵام ده‌بێت ئه‌م به‌كارهێنانه‌ش له ژێر چاودێریی زانستیدا بێت.
کورته باسێکی مێژوویی له باره‌ی هه‌نگ به‌خێو کردن.
هه‌نگ زۆر له پێش مرۆڤدا له‌سه‌ر زه‌وی ژیاوه ،کۆنترین و دێرینترین شوێنه‌وار که په‌یوه‌ندی به هه‌نگه‌وه هه‌بێت و ئێستاش مابێته‌وه هی شه‌ش سه‌د هه‌زار ساڵ به‌ر له ئێستا یه ،به‌لام له قوڵایی زه‌ویدا هه‌ندێک به‌ڵگه وه‌گیر که‌وتوون ده‌یسه‌لمێنن که هه‌نگ پێش 150ملیۆن ساڵ به‌ر له ئێستا په‌یدا بووه ،ئه‌و کات به شێوه‌ی پووره نه‌ژیاوه به‌ڵکو به تاک وته‌نیا شانه ولانه‌ی خۆی هه‌لبه‌ستووه وتیێدا ژیاوه‌و زاوزێی کردووه ، 100ملیۆن ساڵ به‌ر له ئێستا رووه‌ک وگیاو گۆڵ په‌ره‌یان سه‌ندووه‌و ،جۆری ژیانی هه‌نگیش له حاڵه‌تی تاک وته‌نیایی بووه دواتر ژیانی کۆمه‌لایه‌تی و پووره‌یان پێکهێناوه ، هه‌ندێک ((به به‌ردبوو-المتحجرات)) له مۆزه‌خانه‌ی ((وایمان)) له ئه‌لمانیا هه‌ن هی 40ملیۆن ساڵ له مه‌وبه‌رن و شوێنه‌وارێکی دیکه‌ی هه‌نگ برینه‌وه له شێوه‌ی وێنه‌یه‌ک له سه‌ر به‌رد وله نێو ئه‌شکه‌وتێک له ئیسپانیا هه‌یه هی 1200ساڵ به‌ر له ئێستایه.
ئایینی هیندییه‌کانی به‌رایی ((کۆن)) بایه‌خکی تایبه‌تیان داوه‌ته مێش هه‌نگوین. وێنه‌ی هه‌نگ وخه‌لێفی له قوڕ دروستکراویان له‌سه‌ر به‌رد هه‌لکه‌ندراوه وله شوێنه‌واری فیرعه‌ونه‌کانیش دۆزراوه‌ته که هی 4000 ساڵ به‌ر له دایک بوونی مه‌سیحن ، له‌و کاته‌ش دووکه‌ڵیان بۆ قانگدانی هه‌نگ به‌کار هێناوه ،هه‌ندێک هه‌نگوین له گۆڕی یه‌کێک له پاشاکانی میسر دۆزراوه‌ته‌وه که له پێش 4000ساڵ هێشتا هه‌ر بۆ خواردن ده‌شیا.
بابلی وسۆمه‌ریه‌کانیش له شوێنه‌واره‌کانیاندا زۆر جار ناوی هه‌نگیان هێناوه ،شونه‌وارێک له مۆزه‌خانه‌ی ((ستۆکهۆلم)) له سوێد ده‌ری ده‌خات که 200 ساڵ به‌ر له زاییندا له که‌ناره‌کانی باشووری رۆژئاوای ئه‌و وولاتدا مێش هه‌نگووین هه‌بووه، خه‌لکه‌که‌ش سوودیان لێ وه‌رگرتووه.
له ساڵی 1440 پ.زپێخه‌مبه‌ر ((مووسا –د.خ)) ئیسرائیلیه‌کانی بردۆته وولاتێک که شیر وهه‌نگویینی لێ بووه.
وێنه‌ی هه‌نگ له سه‌ر ده‌سکی خه‌نجه‌رێک کێشراوه که 800 پ.ز. له لورستان دروستکراوه و ئێستاش خه‌نجه‌ره‌که له مۆزه‌خانه‌ی شاری ((برۆکسل))پارێزروه.
((سۆلۆن)) له ساڵی 620 پ.ز. له یۆناندا یاسایه‌کی مێشداری نووسیوه، ((ئه‌رستۆ))که زانایه‌کی مه‌زنی یۆنانییه‌کان و مامۆستای ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌وره بووه کتێبێکی له‌باره‌ی هه‌نگ وهه‌نگداری نووسیوه. له قورئانی پیرۆزیشدا ناوی هه‌نگ هاتووه و سووره‌تێکیش به ناوی هه‌نگ((نحل)) ه، قه‌شکانیش له ئه‌وروپادا گه‌لێکیان به هه‌نگ به خێو کردنه‌وه خه‌ریک بوونه.
(( نیکڵ یاکوب )) له ساڵی 1568 ز. یه‌که‌م کتێبی له باره‌ی فێربوون وبه‌خێوکردنی هه‌نگه‌وه به زمانی ئه‌لمانی نووسیوه.
(( ماڵپیکی)) زانای ئیتالی له دوای ساڵی 1650 کتێبێکی له باره‌ی توێکاری له‌شی هه‌نگ نووسیوه.
((رێنت ئانتی)) زانای فه‌ره‌نسیی ((1683-1785)) ز خه‌لێفێکی شووشه‌یی دروست کردووه و لێکۆلینه‌وه‌ی زۆری ئه‌نجامداوه وگه‌یشتۆته زۆر شتی شاراوه‌و نادیار و گه‌لێک نهێنیشی له ژیانی هه‌نگدا ئاشکرا کردووه . ((فرانس هۆپر)) که پیاوێکی نابینای سویسری بووه به یارمه‌تی خزمه‌تکاره‌که‌یه‌وه له ساڵانی ((1750-1831))ز په‌وازی((اطار)) بۆ خه‌لێف دروست کردووه به‌لام ته‌نها بۆ لێکۆلینه‌وه به کاریهێناوه.
بابلی وسۆمه‌ریه‌کانیش له شوێنه‌واره‌کانیاندا زۆر جار ناوی هه‌نگیان هێناوه ،شونه‌وارێک له مۆزه‌خانه‌ی ((ستۆکهۆلم)) له سوێد ده‌ری ده‌خات که 200 ساڵ به‌ر له زاییندا له که‌ناره‌کانی باشووری رۆژئاوای ئه‌و وولاتدا مێش هه‌نگووین هه‌بووه، خه‌لکه‌که‌ش سوودیان لێ وه‌رگرتووه.
له ساڵی 1440 پ.زپێخه‌مبه‌ر ((مووسا –د.خ)) ئیسرائیلیه‌کانی بردۆته وولاتێک که شیر وهه‌نگویینی لێ بووه.
وێنه‌ی هه‌نگ له سه‌ر ده‌سکی خه‌نجه‌رێک کێشراوه که 800 پ.ز. له لورستان دروستکراوه و ئێستاش خه‌نجه‌ره‌که له مۆزه‌خانه‌ی شاری ((برۆکسل))پارێزروه.
((سۆلۆن)) له ساڵی 620 پ.ز. له یۆناندا یاسایه‌کی مێشداری نووسیوه، ((ئه‌رستۆ))که زانایه‌کی مه‌زنی یۆنانییه‌کان و مامۆستای ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌وره بووه کتێبێکی له‌باره‌ی هه‌نگ وهه‌نگداری نووسیوه. له قورئانی پیرۆزیشدا ناوی هه‌نگ هاتووه و سووره‌تێکیش به ناوی هه‌نگ((نحل)) ه، قه‌شکانیش له ئه‌وروپادا گه‌لێکیان به هه‌نگ به خێو کردنه‌وه خه‌ریک بوونه.
(( نیکڵ یاکوب )) له ساڵی 1568 ز. یه‌که‌م کتێبی له باره‌ی فێربوون وبه‌خێوکردنی هه‌نگه‌وه به زمانی ئه‌لمانی نووسیوه.
(( ماڵپیکی)) زانای ئیتالی له دوای ساڵی 1650 کتێبێکی له باره‌ی توێکاری له‌شی هه‌نگ نووسیوه.
((رێنت ئانتی)) زانای فه‌ره‌نسیی ((1683-1785)) ز خه‌لێفێکی شووشه‌یی دروست کردووه و لێکۆلینه‌وه‌ی زۆری ئه‌نجامداوه وگه‌یشتۆته زۆر شتی شاراوه‌و نادیار و گه‌لێک نهێنیشی له ژیانی هه‌نگدا ئاشکرا کردووه . ((فرانس هۆپر)) که پیاوێکی نابینای سویسری بووه به یارمه‌تی خزمه‌تکاره‌که‌یه‌وه له ساڵانی ((1750-1831))ز په‌وازی((اطار)) بۆ خه‌لێف دروست کردووه به‌لام ته‌نها بۆ لێکۆلینه‌وه به کاریهێناوه.
لانگسترۆس ((Langstroth)) که ئه‌مریکی بوو له ساڵی 1851 ز له دوای دۆزینه‌وه‌ی (( ماوه‌ی هه‌نگ-المسافة النحلیة ((1/4 - 3/8 گرێ)). یه‌که‌مین خه‌لێفی دروست کرد که په‌روازی بزێوی تێدا به‌کاربێت ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین داهێنان بوو که ئیتر په‌ره‌ی به هه‌نگداری داو زۆر به‌ره‌و پێشی برد.لانگسترۆسیش نازناوی باوکی هه‌نگه‌وانانی وه‌رگر
ئه مه ش كتيبيكه به ناوى مه‌مله‌که‌تی مێش هه‌نگ
http://www.pertwk.com/pdf/memleketi_mesh_heng.pdf
http://www.pertwk.com/pdf/memleketi_mesh_heng.pdf
====================================================
«دادپەروەری»،
بۆ وەڵامی پرسیاری یەكەم، دادپەروەری بۆ ؟، دەڵێین : دابینكردنی «دادپەروەری» بۆ ئێمە نەك تەنیا داوا و ئامانجە بەڵكو ئەركە چونكە :
1 - ئێمەی كورد، كە بەدرێژایی مێژوو ستەممان لێكراوە، پتر لە هەموو نەتەوەیەكی تر قوربانی نەبوونی «دادپەروەرین » و باشترین بەڵگەیش بۆ سەلماندنی ئەم راستیە دابەشكردنی نیشتمان و نەتەوەكەمانە بەسەر چەندین وڵاتدا و نەبوونی نەك دەوڵەتێكی یەكگرتووی كوردی بەڵكو نكۆڵیكردن لە بوونیشمان دەكرێت و ئەمڕۆ ئێمە گەورەترین نەتەوەین لە جیهاندا كە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆمان نین.
2 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەركێكی ئاینیە. خوداوەندی مەزن لە قورئانی پیروز و هەموو پەیامە ئاسمانیەكاندا فەرمانمان پێدەكات كە ( دادپەروەر بین ).
3 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەركێكی نیشتمانی و نەتەوایەتیە كە گەلی كورد بە درێژایی مێژووی خۆی خەباتی بۆ كردووە و قوربانی بۆ داوە و ئامانجێكی سەرەكی راپەڕین و شۆڕشەكانی بووە.
4 - «دادپەروەری» پرەنسیپ و بەهایەكی مرۆڤایەتیە. مافی تاك و كۆمەڵگایە كە بەشێوەیەكی «دادپەروەرانە» مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت.
5 – گەشەپێدانی بەردەوام، كە ئەمڕۆ بووتە دروشمی هەموو دەوڵەتانی جیهان و كار بۆ بەدەستهێنانی دەكەن، پێویستی بە دابینكردنی «دادپەروەری» هەیە. گەشەپێدانی بەردەوامی كەرتە ئابووری و خزمەتگوزاریەكان و گەشەپێدانی هەرێمی لە هەرێمی كوردستاندا پێویستی بە دابینكردنی «دادپەروەری» هەیە لە هەرێمدا.
6 – نەبوونی «دادپەروەری» لە هەر شوێنێك و كۆمەڵگایەك دیاردەیەكی بێزراوە و شەرمە كە ڕازی بین بە بەردەوام بوونی و كارنەكەین و هەنگاوی پێویست نەنێین بۆ بەرەنگاربوونەوە و لەناوبردنی.
7 - دابینكردنی «دادپەروەری» ئەمڕۆ داوایەكی ڕەوای خەڵكی كوردستانە كە دیارە هەست بە نەبوونی «دادپەروەری» دەكەن.
بۆ وەڵامی پرسیاری دووەم، دادپەروەری چۆن دابین دەكرێت؟ دەڵێین: «كە دابینكردنی (دادپەروەری رەها) لەتوانای مرۆڤدا نییە بۆیە لە هیچ شوێنێك و لەهیچ كاتێكدا بەدی نەكراوە و ناكرێت. كەوابوو مەبەست لە دابینكردنی «دادپەروەری»، دابینكردنی «دادپەروەری ڕێژەییە»، كە دابینكردنی و بەرزكردنەوەی ڕێژەكەی،(رێژەی دادپەروەری) داواكاری و ئامانجی مرۆڤایەتی و كۆمەڵگا جیهانیەكانە. رێژەی دابینكردنی دادپەروەری لە كۆمەڵگایەكەوە بۆ كۆمەڵگایەكی تر و لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر دەگۆڕێت و دابینكردنی رێژەیەكی بەرز لە «دادپەروەری» سیمای كۆمەڵگا دروستەكانە. هەرچی تایبەتە بە دابینكردنی دادپەروەری لە كۆمەڵگای ئێمەدا بەرێژەیەكی خوازراو، بە بۆچوونی ئێمە، دەكرێت بە رێگای ئەم خاڵانە بەدەست بهێنرێت:
1 – رەخساندنی هەلی یەكسان، لە هەموو بوارەكاندا، بۆ ئەندامانی كۆمەڵگا. بۆ نموونە رەخساندنی هەلی یەكسان بۆ خوێندن، بۆ بازرگانیكردن، بۆ بەگەڕخستنی سەرمایەگوزاری.... تاد. كاتێك ناتوانرێت، لەبەر هەر هۆكارێك بێت، هەلی یەكسان بڕەخسێنرێت بۆ هاووڵاتیان ئەركی دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردنە كە بە یاسا و رێنماییەكان كێشەكە چارەسەر بكات. بۆ نموونە كاتێك ناتوانین هەلی یەكسان بڕەخسێنین بۆ خوێندن، ناتوانین قوتابخانە و مامۆستا بۆ قوتابیانی شارۆچكە و شارەدێكان دابین بكەین، وەك چۆن لە ناوەندی پارێزگاكان قوتابخانەی باش و مامۆستایانی بە ئەزموون و شارەزامان بۆ قوتابیان دابینكردوە، پێوستە بە یاسا و رێنمایی بەڵانسەكە راست بكەینەوە. ئەوەی ئەمڕۆ پەیڕەو دەكرێت لەم بوارەدا و پێی دەوترێت «دابەشبوونی جوگرافی» لە وەرگرتنی قوتابیان لە زانكۆكاندا نەك هەر بەڵانسەكە راست ناكاتەوە و هەلی یەكسان ناڕەخسێنێت بۆ قوتابیان، بەڵكو قووڵتری دەكاتەوە.
2 – دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتی لە نێوان پایتەخت و پارێزگاكان، لە نێوان پارێزگاكان و قەزا و ناحیەكان، لە نێوان وەزیر و بەرێوەبەریە گشتیەكان.. تاد. هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی لێپرسراویەتی كارێكی ئاسان نییە، نازانم بۆ تا ئێستا لای ئێمە كەسانێك هەن خۆیان بە «سوپەرمان» دەزانن و بڕوایان بە توانای خەڵكانی تر نییە ؟. هۆكارێكی سەرەكی پێشكەوتنی كۆمەڵگا پێشكەوتووەكان دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتیە لەنێوان دەسەڵاتی ناوەند و دەسەڵاتە لۆكاڵیەكاندا، لە نێوان پۆستە باڵاكان و پۆستە نزمەكاندا.
3 – دابەشكردنی سامان بەشێوەیەكی دادپەروەرانە لە نێوان پارێزگا و قەزا و ناحیەكان، بە رێگای دابەشكردنی دادپەروەرانەی پرۆژە ئابوری و خزمەتگوزاریەكان، لە لایەك و لە نێوان فەرمانبەران و هاووڵاتیان، بە رێگای كەمكردنەوەی ئەو گاپە گەورەی كە هەیە لە نێوان موچە و دەرماڵەكاندا، لە لایەكی تر. دابەشكردنی دەسەڵات و سامان ئەوە ناگەیەنێت كە بەشێوەیەكی یەكسان دەسەڵات و سامان دابەش بكرێت بەڵكوو دەبێت پرۆسەی دابەشكردنەكە پشت بە بنەمای دادپەروەرانە ببەستێت.
پێكهێنانی یەكەی كارگێری بچووك بەرووبەر و گەورە بە دەسەڵات، بۆ نموونە بە پارێزگاكردنی ناوچەكانی سەر بە هەڵەبجە، رانیە، سۆران... تاد هەنگاوێكە بە ئاراستەی راست بۆ دابەشكردنی دەسەڵات و لێپرسراویەتی و سامان دەبێت دەستخۆشی و پێشوازی لێ بكرێت نەك هانی خەڵك بدرێت خۆپیشاندانی دژ بكات !.
4 – كاتێك دەسەڵات و لێپرسراویەتی و سامان دابەش دەكرێت پێویستە دەزگایەكی چاودێری ورد و كارا هەبێت كە لە توانایدا بێت هەڵسەنگاندنی پێویست بۆ كارەكان ئەنجام بدات بۆ ئەوەی بتوانرێت دەستخۆشی لە كارە باشەكان بكرێت و خاوەنەكانیان پاداشت بكرێن و سەرپێچیكەرانیش سزا بدرێن. پەیڕەوكردنی پرەنسیپی پاداشت و سزا «هۆكارێك دەبێت بۆ دابینكردنی «دادپەروەری».
5 – یەكسان بوون بەرامبەر بە یاسا و پەیرەوكردنی پرەنسیپی «سەروەری یاسا» بە كردار نەك تەنیا بە وتە. نابێت یاساكان وەك «ماڵی جاڵجالۆكە» بن تەنیا بەسەر هەژاران و بێ پشتیواناندا جێبەجێ بكرێن و دەسەڵاتداران یاساكان پێشێل بكەن بێ ئەوەی بە سزای خۆیان بگەن.
6 - پرۆسەی دابینكردنی «دادپەروەری»، لە كۆمەڵگای ئێمەدا، پێویستە لە نێو پارتە سیاسیەكانەوە دەست پێبكات. پێویستە بەرپرسیاریەتی و ئەرك و مافەكان لە نێو ئۆرگانەكانی پارتەكاندا بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بە سەر ئەندامانی پارتەكاندا دابەش بكرێت، بە پشت بەستن بە بنەماكانی دڵسۆزی، خەبات و قوربانی، لێهاتوویی. ناڕەزایی لە نێو پارتەكانەوە دەگوێزرێتەوە بۆ نێو كۆمەڵگا. پارتێكی «دادپەروەر و تەندروست» حكومەتێك و كۆمەڵگایەكی «دادپەروەر و تەندروست» دێنێتە كایەوە
د.ئازاد نەقشبەندی
==============================================
The Role of Incentive
MAY 01, 1982 by LAWRENCE W. REED
Mr. Reed is Assistant Professor of Economics at Northwood Institute in Midland, Michigan. He is director of the college’s summer Freedom Seminars. Also he is co-editor of the recent college text, When We Are Free.
There’s a great deal of talk these days about incentives. An incentive is something which incites one to action. It is a spur, a motive, a provocation, a goad, a stimulus. Economists have long understood that the incentive to act is the prospect of the action yielding benefits to the actor. Because of that fact, particular incentives and incentive structures explain a very great deal of the economic world which swirls around us.
People respond to incentives and to their opposite, disincentives. An individual will feel compelled to respond favorably to something which promises great personal benefit at low cost or risk. The same individual will tend to turn away from those things which deliver little or no benefit, especially if they do so only at high cost. He will positively shun those things which would set his progress back, much as a hot stove is a disincentive to bare hands. Human choice is thus influenced by economic incentives and by changes in economic incentives. Let’s take a look at “real world” happenings and see how this might explain some things.
Many people complain today about the poor schooling their children receive in public schools. Declining test scores and a breakdown of discipline in the classroom, even as the costs of schooling rise, bear testimony to the failure of public education. Does this happen because public school teachers and administrators do not wish to provide a quality product? Not really.
There is no reason to believe that public school teachers and administrators are any less desirous than other people that quality education be imparted. They are, however, responding to a peculiar set of incentive structures. I ask the reader, what would your performance be like if your business could legally draft customers and compel them, under threat of penalty, to buy your product? Suppose you could go a step further and force even those who do not use your product in any way to pay for it—and to continue paying throughout their productive lifetimes! Not exactly a prescription for creativity and productivity, would you say?
Why doesn’t the Post Office deliver a better service? For the same reason! Where is the incentive to do better when you have a legal, subsidized monopoly? Self-interest dictates that humans pursue benefits along the paths of least resistance. Compulsory monopolies just do not light fires under too many people.
One would be hard put to find any individual who would contribute his own money to encourage others to stop smoking and to promote the growing of tobacco at the same time. No one would regard such a contradiction as being in his self-interest. Yet Congress votes to do both. Why? Because no one spends someone else’s money as carefully as he spends his own. I have every incentive to spend your money on my projects if I can get your money by taxing you.
Why do industries and labor unions contribute heavily to political campaigns? It isn’t always to promote better government for everybody. Such groups have an incentive to contribute if the expected returns (favors, protections, subsidies, immunities, and the like) exceed the value of their contributions. If government could not or would not pay off, the contributions would slow to a trickle.
The charge is frequently heard that British and Swedish workers have become lazy. They don’t work as hard as they used to. Studies indicate, however, that when these same workers migrate to America, they work harder! The reason for the difference is that the incentives for work in America, in spite of high taxes, are greater than in Britain or Sweden, where taxes are even higher. If one encourages something, one gets more of it and if one discourages something, one gets less of it. That applies to work as much as it does to any other activity.
Nowhere is this more poignant than in the Soviet Union. There, 97 per cent of farmland is cultivated “collectively.” The output of the collective farms belongs to the State. The other 3 per cent of farmland is in the form of private plots, whose owners are allowed to sell their produce in a relatively free market. The productivity per acre on the private plots, which account for as much as a third of all agricultural output in the country, is estimated to be 35 to 40 times higher than that on the collectively-farmed land. Workers on the collective farms are not genetically or mentally inferior to those who have private plots. In fact, in many instances, they are the same people! The different incentive structures of collective and private farming explain the situation fully.
What about pollution? Why would anyone dump his junk into Lake Erie? Doesn’t he know that it doesn’t belong there? Well, consider the incentives and disincentives a polluter may face. Dumping junk into the lake undetected may be much less costly than alternative methods of disposal. And since no one “owns” Lake Erie, it may be some time before anyone takes notice and complains.
Cattlemen of the old West were accused of overgrazing on public lands. They would allow their animals to strip the land bare, leaving it vulnerable to erosion, and then move on. This was land they temporarily leased from the government or acquired free by government grant. With no incentive to maintain the capital value of the land, their actions were perfectly rational. The same men seldom exhibited such callous behavior toward property they bought and paid for and therefore owned outright.
Incentives explain so many of life’s events: why higher prices call forth greater supply and why lower prices do not; why racism is tempered in a free market wherein profit-seeking businessmen search for the best labor at the lowest cost; why drug “pushers” appear when drugs are made illegal and then must sell at high prices; why students work harder in a class where excellence is rewarded and failure is penalized; why capitalist economies do better than socialist economies; why some people quit working and go on welfare; and so forth and so on.
Finally, those who seek to improve economic life in America today would do well to learn the importance of incentive. In order to stimulate improvement, the disincentives for individual improvement must be abolished. In The Wall Street Journal, David M. Smick recently wrote:
Growth involves ideas and thus is unpredictable. All we can provide is buoyancy—that sense of economic boundlessness where a person can, with energy and initiative, take a new idea as far and as high as he or she wants. If we can keep that initiative from being stifled, as it is today by an inefficient tax and regulatory system, people may once again follow their dreams. Allow entrepreneurs and potential entrepreneurs across-the-board worthwhile returns on their effort and they will start taking risks. Our entire economy will gain in production and jobs, and the nation will regain the energy and opportunity and spirit upon which its greatness depends.*
* David M. Smick, “What Reaganomics is All About,” The Wall Street Journal, July 8, 1981, p. 20.
=====================================================
زانستی زه‌ویناسی :
انستی زه‌وی ناسی که ناسراوه به [geoscience جیۆلۆجیا ] له کۆمه‌له زانستێک پێکهاتووه که په‌یوه‌سته به توێژینه‌وه ده‌رباره‌ی دروست بوونی زه‌وی و پێکهاته و په‌یوه‌ندی به‌گه‌ردوون و گۆڕنکاریه به‌رده‌وامه‌کان له رێگه‌ی کارتێکردنی فاکته‌ره ده‌ره‌کی و ناوخۆییه‌کانه‌وه ،،، که په‌یوه‌ستن به هه‌ساره‌ی زه‌وی و چۆنیه‌تی دروست بوونی و پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی و دیاری خستن و ی کردنه‌وه‌ی پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی فیزیاوی و کیمیاوی ناخی زه‌وی ،،،،
جێگه‌ی ئاماژه پیدانه له کۆنه‌وه زۆرێک له زانسته‌کانی تریان به‌کارهێناوه بۆ زیاتر شاره‌زایی بون له زه‌وی و پێکهاته‌کانی وه‌ک [ زانستی فیزیا و کیمیا و گه‌ردوناسی و بیرکاری و زناستی زینده‌وه‌رزانی ] ئه‌مه‌ش له پێناو گه‌یشتن به ئامانجێکی زانستی له چۆنیه‌تی دروست بوونی پێکهاته چین چینه‌کانی زه‌وی به هه‌موو به‌شه‌کانیه‌وه ..... له رێگه‌ی دۆزینه‌وه‌ی ته‌واوی ئه‌و مادانه‌ی که له زه‌وی دا هه‌ن ...وه‌ک [ ئاسن و خه‌لوز و نه‌وت و به‌رد و ئاو و ....هتد ] کاریگه‌ریه ئاوهه‌وایه‌کان ....
زانستی زه‌وی ناسی دابه‌ش ده‌بێت بۆ :
1- داپۆشراوی زه‌وی ( Earth's spheres )
ئه‌م به‌شه یه‌کێکه له به‌شه سه‌ره‌کیه‌کانی پێکهاته‌ی زه‌وی که باس له چۆنیه‌تی و ئه‌و مادانه ده‌کات که بوونه‌ته روپۆش و داپۆشینی زه‌وی که زیاتر ئاشنامان ده‌کات به چۆنیه‌تی و پێکهاته سه‌ره‌کیه‌کانی ئه‌م به‌شه‌ی که رووی زه‌وی داپۆشیوه و کاریگه‌ریه‌کانی بۆ سه‌ر ناخی زه‌وی ....
ئه‌مه‌ش پێک دێت له :
ا- جیۆلۆجیا :
زانستی دروست بوون و پێکهاته‌ی هه‌ساره‌ی زه‌وی واتا باس له چۆنیه‌تی دروست بوونی زه‌وی ده‌کات زیاتر له بواره‌کانی [ به‌رد و توێکلی] ی زه‌وی ده‌کۆلێته‌وه و که به گرنگترین بوار داده‌نرێت له بواری زه‌وی ناسی و روپۆشی هه‌ساره‌ی زه‌وی ،،،،
ب - جیۆدیسیا geodesy یان جیۆفیزیا :
ئه‌م زانسته زیاتر کارده‌کات له پێناو لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ئه‌و هۆکارو بابه‌تانه‌ی که پویه‌ستن به قه‌باره‌ی زه‌وی و شێوه به‌هاوکاری پێوانه راسته‌وخۆیه‌کان و ئه‌و بابه‌تانه‌ی که په‌یوه‌ستن به توێکلی زه‌وی و ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه به‌مانای دوو به‌ش دێت واتا [ زه‌وی و دابه‌ش بوون ] ...
ج- خۆڵ - قوڕ [ Pedology] :
ئه‌مه په‌یوه‌سته به لێکۆلنه‌وه ده‌رباره‌ی دروست بوون و گه‌شه‌کردنی خۆڵ و قوڕی پێکهاته‌کانی زه‌وی به‌تایبه‌تی له چینی سه‌روی زه‌وی به قولی 300 سم ئه‌ویش بۆ زیاتر ئاشنابوون به پێکهاته‌ی ماده‌کانی وه‌ک [ ئاسن و ماده ئه‌ندامیه‌کان و هه‌وا و گیراوه‌کانی خۆڵ و ماده‌کانی قوڕ ....
د- هێلکاری زه‌ریاکان یان زانستی ئاو [Hydrology ]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ئاو و چۆنیه‌تی دابه‌ش بوونی به‌سه‌ر رووی زه‌وی و دیاری کردنی تایبه‌تمه‌نده‌کان و سیفاته سروشتیه‌کان و کیمیاویکه‌ن و چۆنیه‌تی کارلێکی له‌گه‌ل زه‌وی و ژینگه‌دا پێکهاته‌کانی ئاو ،،
ی - به‌شه به‌ستوه‌کان Glaciology :
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی به‌شه به‌ستوه‌کانی زه‌وی ... ئه‌مه‌ش کارلێکێکه له ئه‌نجامی دابه‌زینی پله‌ی گه‌رمی و کارلێکه هه‌وایه‌کان و گازیه‌کان ئه‌م چینه په‌یداده‌بێت ،،،،
ف- به‌رگی هه‌وا [Atmospheriac ]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی به‌رگه هه‌وایی و گازیه‌کانی زه‌وی وکاریگه‌ریان بۆ سه‌ر گۆڕانکاریه‌کانی نێو زه‌وی و گۆڕانکاریه‌کانی ئاو هه‌وای زه‌وی و ئه‌و فاکته‌رانه‌ی کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر به‌رده‌وامی گۆڕانکاریه‌کان له هۆکاره فیزیا و کیمیاویه‌کان ،،،
گ - هێلکاری پێکهاته‌ی زه‌وی [Geomorphology]
پویه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته و چۆنیه‌تی دروست بوون و هێلککاری زه‌وی وه [ چیاکان و ده‌شت و بیابان و دۆڵ و شیو و ...هتد و هۆکاره‌کانی کارتێکردن بۆ دروست بوونی و گۆڕانکاریه‌کانیان و ئه‌و مادانه‌ی که له پێکهاتن به‌شداریان کردووه...
لقه په‌یوه‌سته‌کانی تر به زانستی زه‌وی ناسی :
- زانستی ماده‌کان [mineralogy]
تایبه‌ته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی ماده پێکهاتوه‌کانی زه‌وی و سروشتیان و گۆڕانکاریه‌کان و کاریگه‌ریان بۆ سه‌ر چینی زه‌وی و تایبه‌تمه‌ندیه‌کانیان ،،، ئه‌مه‌ش به کاریگه‌ری هه‌بوونی فاکته‌ره کیمیا و فیزیاویه‌کانی سروشتی ،،و هه‌لکه‌وتنی جوگرافیایان له زه‌وی ، ئه‌م مادانه‌ش وه‌ک :
- ماگنێت
- فلسبار
- کبریت
- ئولفین
- بیرۆکسین
- کواتز
- زانستی به‌رد [petrology]
په‌یوه‌سته به دیاری کردنی جۆره‌کانی به‌رد و دابه‌ش بوونیان و هۆکاره‌کان که کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌م به‌ردانه و چۆنیه‌تی دروست بوون و گه‌شه‌لکردنیان و چۆنیه‌تی په‌یوه‌ست بوونیان له رێگه‌ی کارلێکه موگناتیسیه‌کانی ناوخۆی زه‌وی ،،،،
- جیۆلۆجیای بینایی [structural geology ]
پویوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته‌ی بنیاتی توێکلی زه‌وی و ئه‌و هۆکارانه‌ی که کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ری به‌تایبه‌تی هۆکاره ده‌ره‌کی و ناوخۆیه‌کان ،،،
- جیۆفیزیا [geophysics]
په‌یوه‌سته به لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی چینه‌کانی ژێره‌وه‌ی زه‌وی و پێکهاته‌ی چینه‌کان و رێکخستن و هۆکاره‌کانی که به‌رده‌وام کارلێکی له‌گه‌ل ده‌که‌ن ،،،
- جیۆلۆجیای فیزیایی [physical geology]
په‌یوه‌سته به لێکۆلیه‌نوه ده‌رباره‌ی روخساری سروشتی زه‌وی و پێکهاته‌کانی سه‌ر رووی زه‌وی ،،، دیاری کردنی تایبه‌تمه‌ندیه فیزیاویه‌کانی به‌رد و ناهاوڕێکیه‌کانی نیوان هێزی هه‌وا و زه‌وی و تایبه‌تمه‌ندیه موگناتیسیه‌کانی زه‌وی و به‌رگری کاره‌بایی و پێکه‌وه‌به‌ستن له‌گه‌ل زه‌وی و ماده‌کا سروشتیه‌کانی ....لهم رێگه‌یه‌وه ده‌توانرێت پێکهاته‌کانی زه‌وی که په‌یوه‌ستن به فیزیا دیاری بکرێت ،،،
- زانستی بومه‌له‌رزه‌کان :
ئه‌مه به‌شێکی لاوه‌کیه که په‌یوه‌سته به زانستی جیۆفیزیا و کارده‌کات له پێناو لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی په‌یدابوونی بومه‌له‌رزه‌و جوله‌ی زه‌وی لهم کاتانه‌دا کاریگه‌ریه‌کانی بۆ سه‌ر زه‌وی و ناوه‌وه‌ی زه‌وی و ئه‌و فاکته‌رانه‌ی که ده‌بنه دروست بوونی بومه‌له‌رزه ،،،
- زانستی چینه‌کانی زه‌وی :
ئه‌م زانسته لێکۆلینه‌وه ده‌کات ده‌رباره‌ی یاسا و بنه‌ماکانی چینه‌کانی زه‌وی چۆنیه‌تی دابه‌ش بوونیان و ئه‌و هۆکارانه‌ی کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر گۆڕینی چین و روخسرای چینه‌کان گۆڕانکاریه به‌رده‌وامه‌کانی تر که به‌رده‌وام کاریان تێده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به شێوه‌یه‌کی سروشتی بگۆڕێن ،،
- جیۆ کیمیا :
تایبه‌ته به بواره‌کانی لێکۆلینه‌وه ده‌رباره‌ی پێکهاته‌ی به‌ردو ماده‌کانی زه‌وی له رووی کیمیاویه ،،، دابه‌ش بوونیان به‌سه‌ر توێکلی زه‌وی و دیاری کردنی جۆره‌کانیان و هه‌بوونی رێژه‌ی ماده کان له نێو یه‌کتری و شوێنه جیاوازیه‌کانیان له توێکلی زه‌ویدا ،،،
( انشاء عن الام )
امي
يا نبع الاحساس ويامن تنام على انغامكي الجفنان
يا نجمة في افق السماء ويا من تحت اقدامكي الجنان
دروس العلم ويا المعلم الاول في الحجر الاول
ويا فراشة تداعب الزهر في الربيع وبهمساتكِ تسكن اوراق الخريف وبأسمكِ البلابل تشدو النشيد وتقول يا ام البديع
اماه........
انت ملاك في السماء كأنك الؤلؤة الساكنة في قلب البحار
وهل نستطيع ان نرد بعضا من حنانكِ بأذن الرحمن؟
انت مرايا الزمن الجميل منذ ولدت ولد الحب لكي معي
صار لي كأنه توئمي لا يفارقني هذا الحب لكي حتى عند مماتي وعندما انضر الى وجهكِ اراه مضيئ كالشمس
وبنورك انجو لانه ينقذني من ظلام الدنيا
ويديك البيضاء هي دلالة على النقاءوحجركِ اول مدرسة لي تعلمت فيه ان الاسلام ديني والقرأن كتابي وحبي لأئمتي طول حياتي وحجركِ هو الحجر الوحيد الذي احس فيه بالامان بعدما اقف للصلاة بين يدي ربي الرحمن وهذه دلالة على حجركي الطاهر
وارى النجوم في كل ليلة تحاول ان تقوم بترتيب نفسها في تشكيلة لكي تقول احُبكِ امي والرياح بصفيرها تقول
ياسيلامن التربية اماه وانا اقول |-
لقد تعلمت كيف اعبر ......وكيف اسطر.....وبحثت
جميع السجلات فلم اجد فيما بحثت من كلمات تستطيع
امي
=======================================
لاب
الاب هو رب البيت وعماده وهو الملاذ الآمن للزوجه والابناء وهو المسؤل الاول عن الاسره..فيجب الإحسانُ إلى الاب وبره، وبذلُ كلِّ غالٍ ونفيسٍ من أَجْلِ إسعاده، لأنه السببُ في وجودنا وخفضِ جناح الذل له، والرأفةً والرحمةً به,,
لقول الله عز وجل في القرآن العظيم، بعد الأمر بعبادة الله وتوحيده، قال الله تعالى وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا)..
فعليك طاعة الاب في غير معصية الله ويجب ان تطيعه لانه هوا لذي رباك وصرف عليك وعلمك وتعب من اجل جلب الرزق لكم بعد الله..
وهنا ايضا يجب على الاب تربيه ابناءه تربيه حسنه واعدادهم الاعداد القويم فعليه تنشئته اطفاله مبكراً على قواعد الإسلام،
و تعويد أبنائه على ممارسة العبادات مما فرض الله علينا،
وتحفيظ أولاده القرآن الكريم منذ نعومة أظافرهم،
والمساواة والعدل بين أبنائه في التعامل سواء كانوا ذكوراً أم إناثاً..
وعلى الاب ايضا ان يشعر ابناءه بان هناك رادع لهم إذا أخطئوا يجعلهم
على حذر من الوقوع بالخطأ، واقتراب الأب من أبناءه وتمضية الوقت الكافي معهم ومحاولة تفهم مشاكلهم وطلباتهم والنقاش معهم يعطيهم الثقة في النفس،
وبأن لديهم الصدر الحنون الذي يلجئون له عندما يصعب عليهم حل مشاكلهم بأنفسهم، فيبعد بهذا عنهم شبح الضياع والتوهان وحل الأمور الصعبة بالطريقة الخاطئة والتي تؤدي بهم إلى طريق السوء.
وهنا نقول أن على عاتق الأب والأم معاً إحداث التوازن النفسي للأبناء وإكسابهم العادات والسلوكيات السليمة... وتربيتهم احسن تربية وتوجيههم للطريق السليم..
نسأل اللهَ العظيمَ أن يوفقَنا لبرهما، حتى نفوزَ برضاه، وأن يقيَنا عقوقَهُما، حتى نتجنبَ سخطَه، إنه جوادٌ كريمٌ رؤوفٌ رحيم.
أقول قولي هذا وأستغفرُ اللهَ العظيمَ لي ولكم
=======================================
ئەوە باسی مێژوی نوسینەوەی ڕەخنەی ئەدەبی دەکات
- ئەمین حاجی زەلمی : وەک ئاشکرایەمێژوی ھەر گەلێک بەسراوە بە کۆمەڵێک بنەماوە، یەکێ لەوانە مێژوی نوسین و قەباڵەکانی ئێمەی کوردە تا چەند خاوەنیانین .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی : ئەگەر مەبەست مێژوی نوسینی کوردی بێ ، لێرەدا ئەو پرسیارە ئەبێت بە دوو پرسیار ، یەکەم مێژوی نوسینی کوردی ، دووھەم مێژوی نوسینی قەباڵە کۆنەکانی ھەورامان .
لەسەر مێژوی نوسینی کوردی بە شێوەی ئەمڕۆ زۆر دوور نیەو ھەمومان ئاگاداری ئەوەن نزیک بە پەنجا شەست ساڵا لەمەو پێش گەڵاڵەی نوسین بە شێوەی ئەمڕۆ دەستی پێ کردوە . بەڵام مێژوی قەباڵەکۆنەکانی ھەورامان لە دوازد ساڵا تا ھەشتا ساڵا پێش زاین نوسراون ، ئەو قەباڵانەیش دووانیان بە زمانی گریکی یانێ یونانی کۆن و بە دارشتەیەکی خۆماڵی نوسراون ، قەباڵەی سێھەمیشیان خودی پڕوفیسۆر کاولی دەڵێت بە ئەلفبای ئارامی و زمانی ناوچەکە نوسراوە ، مامۆستا ھەورامانیش لە مێژوی رێبازی زمانی کوردی دا بەوەی ئاماژەی کردوەو بە وردیش لێکدانەوەی لەسەر کردون ، ھەتا دوکتور موعین لە پێشەکی فەرھەنگ لوغەتی موعین دا کەبە فارسی نوسراوە باسێکی ئەو قەباڵە سێھەمەمان بۆ ئەکاتو ئەڵێت (لەکاتی خۆیدا ئەو نوسراوەیان بە ئەلفبای ئارامی دەست نیشان کردوە ، کەچی بەتازەگی بەڵگەیەکمان لە باکووری ئێران بەدەست کەوتوە کەبۆمان دەرئەخات ئەونوسراوەیەبەئەلفبای پارتی نوسراوە نەئارامی) کە پارتی ھەمان پەھلەوی ئەگرێتەوە ، ئەمە لەلایەکەوە لەلایەترشەوە تاچەندێ ئێمە خاوەنیانین ، بەبڕوای من بە ھەرزمانێو بەھەر رەسم و خەتێ کەنوسرابن ئەوانە لەم ناوچەیدا نوسراون و خاوەنەکانیشیان دانیشتوانی ئەم ناوچەیە بوون بەس ئێمە خاوەنی راستەو خۆی ئەو بەڵگە نامانەین ، شتێکیش لێرەدا ئەبێ بوترێ ئاستی تەمەدون و شارستانیەتێە کە لەو نوسراوانەدا بۆمان دەرئەکەوێت، ئەوەی لەو سەردەمانەی ئاستی پێکەوە ژیانو شارستانیەتیان گەیشتوەتە ئەو پلەوپایەی ، کە مامەڵەو ئاکاروھەڵسو کەوتەکانی رۆژانەیان بەئەو شێوەیە بنوسرێت کەتەواوی مافـی ھەردوو لایەن یانێ کڕیارو فرۆشیار و ھەتا دەسەڵاتی سەردەمیش تێدا دیاری کرابی و بە دەست نیشان کردنی چەندەھا شاھیدبۆ ئەو ھەرمانە ، ئەوەی لای من زۆر گرنگە ئەم جۆرە بابەتەی قەواڵەکانە کە بەداخەوە تائێستا لەم روانگایەوە ھەرمانی زانستیو لێکدانەوەیەکی ئاکادمیک چڕو پڕیان لە سەر نەکراوە ھەرچەند شێوەی نوسینی ئەو بەڵگانەش ئەبی لەبەرچاو بگیرێن بڵام لەم جۆرە بابەتانەی ئەو نوسراوە مێژویەی نابێ بێ لایەن بین .
- ئەمین حاجی زەلمی: مێژوی نوسین لای ئێمەی کورد بۆ کەی دەگەڕێتەوە ؟ .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی : باس کردن لە سەر مێژو زبانی نوسین ئەبێ کارناسانی مێژوی زمانەوانی لەسەری بدوێن ، من ناتوانم بڵێم وەک زمانەوانێ ئەوەی لێک ئەدمەوە ، بەڵام وەک لایەنێو ھۆگرێکی زمانوئەدەبی کوردی ئەتوانم بۆ چونی خۆم لەم بابەتەیەوە دەربڕم .
ئەوی راستی بێ مێژوی نوسینی کوردی بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕیوە ، ھەتا ئەوەش لەخۆیدا بیش ھاتنی ئیسلامی پیرۆز لەکوردستاناو پاش ئەوەی جییاوازیەکی زۆر ھەیە ، بۆ ئەوەی لە ھەرسەردەمانێکدا باوەڕێکی ئاینی رەواجی ھەبوەو بایخی پێ دراوە ، ئەوانەیش لە شێوە نوسینوی زمانی ئەم میلەتە کاریگەری ھەبووە ، یان دەسەڵات دارەکان ، ئەوانەیش بۆ خۆیان وەک داگیرکەرێکی زمانی دەستیان بەسەر زمانی نەتەوەیی دا گرتوەو ، وینەیشی قەواڵە کۆنەکانی ھەورامانن کە دوانیان بە زمانی گریکی یۆنانی نوسراون ، مەگەر ئێمە یونانی بووین؟! نە !. ئەوە دەسەڵاتی مەکدونیەکان دەر ئەخات لەو سەردەمەیدا ، بە ھەر حاڵا لەبەر ئەوەی ھیچ کاتی وەک میلەتێکی سەر بەخۆ نەژیاوین و بەڵگەی ئەوتۆشمان بەدەستەوە نیە ناتوانی تا پێش ھاتنی ئسلام بۆ ئەم سەرزەوینە لەو بابەتەوە رایەکیبێ مناقشە دەربڕین ، پاش ھاتنی ئیسلامی پیرۆز میلەتی کوردیش وەک میلەتەکانی دێکەبەتایبەت رۆژھەڵاتی ناوەراست، بۆ ماوەیە کەوتە ژێر کاریگەری زمانی عەرەبیەوە ، ئەوەی راستی بێ کوردەکان زیاتر لەو نەتەوەکانی تر ھەستیان بەو داگیر کردنی زمانیە کردو ویستیان زوتر خۆیان لەژێر باری ئەو زمانە رزگار کەن ، کە شیعرەکانی بالولی ماھیدەشتی و بابا سەرھەنگی دەودانی لە سەدەکانی دوو ھەم و سێھەم دا شاھیدێکی ئەم بۆ چونەن .
ھەرلەو کاتەیش تا سەدەی ئەخیر ئێمە تێکستو مەتنی زۆرمان ھەیە کە بەکوردی نوسراون ، بەڵام بە رێنوس یان ئەلفبای فارسی و عەرەبی ، ھەتا ئەگەر بەوردی سەیری کتێبخانەی فارسی و عەرەبیکانیش بکەین زۆرێ لە کتێبانەی کەبە فارسیو عەرەبی نوسراون بەدەست نوسەری کوردو بە ئەندیشەیەکی کوردانە دارێژراون ، ئەوانەیش راستە بەزمانی خۆمان نەنوسراون کەچی دەکرێت بە ماڵە خوێی خۆمانیان بزانین ، بۆئەوەی بە ھزرو ئەندیشەیەکی کوردانە دارێژراون .
- ئەمین حاجی زەلمی : ئایا مێژوی نوسین بە چ شێوە زارێک لای کورد دەستی پێ کردوە یاخۆ کونترین دەق بە چ شێوە زارێکە ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ھەروا لە سەریشەوە ئاماژەیەکمان بەوەی کرد کەوا سەرەتای مێژوی نوسینی بەشێوی کوردی زۆر تاریک و نادیارە ، ئەگەر بەشێوەیەتر سەیری بکەین و بچینەوە بۆ سەردەمانێکی زۆرکۆنو ھەرلە دەسەڵاتی مادەکانەوە تا سەرەتای ھاتنی ئیسلامی پیرۆز، ئەتوانین رێنوسی ئەوسەردەمانەی کە زیاتر بە شێوەی بزماری و ئەڤیستایی و پەھلەوی و ھەتا ماسی سۆراتی بووە دەست نیشان کەین ، پاش ھاتنی ئیسلامی پیرۆزیش ، یەکەمین تێکەستی کەلەبەردەستایە شیعری ئاترانە کەلە سەرەتای ھاتنی ئیسلام بۆ ئەم سەرزەوینە دانراوە ، ئەگەرچی ھەندێ کەس راو پۆچونی جییاوازیان لەسەر ئەو نوسراوەیە ھەیەکە گوایا دواتر نوسراوەو ناگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمانە ، کەچی سەرچاوانەێکی چێگای باوەڕ ئەوەیان ھێناوە جێگای باوەڕی ئێمەیشە ، ئەو شیعەریش بەدیالیکتی ھەورامی نوسراوەو پاشان ھەربەم دیالیکتە لە سەدەکانی دووھەم وسێھەمی (ە ق) ئەو رەوتە لەلایەن بالولی ماھی یان ماھیدەشتی و پاشان بابا سەرھەنگی دەودانی بەردوام بووە ، ئەمەیش لە خۆیدا ئەوەمان بۆ دەست نیشان ئەکات کە سەرەتای نوسینی کوردی بە شێوەی تازە و سەربەخۆ پاش ھاتنی ئیسلام بەم دیالیکتە دەستی پێ کردوە ، ئەوەنەتەنھا راوبۆ چونی ئێمەیە زۆرێ لە مێژو نوسانەوە نوسەرانی خۆماڵیش لەسەر ئەوەرایەن بۆ وێنەی مامۆستا خەزنەدار لە مێژوی ئەدەبی کوردی دا دەڵێت (شێوەی گۆرانی کۆنترین تێکستە لە ئەدەبی کوردی دا ، یاخۆ بەواتایەکیتر دەتوانین بڵێن سەرەتای مێژوی ئەدەبی کوردی بە شیعری گۆرانی دەستی پێ کردوە ) ئێمەیش لە سەر ئەوباوەڕەین وبەڵگەو تێکستی زۆریشمان لە بەردەستایەو لاپەڕەکانی مێژویش شاھیدێکی ئەو بۆ چونەن .
ھەرچەند شاعیرانی وەک باستامی کوردو (ابوالحسن)لۆکریمان لە سەدەکانی سێھەم و چوارەمی ھیجری دا ھەبون ، کەچی ئەوان بەشێوەی فارسی لەو سەردەمەیدا شیعریان داناوە .
- ئەمین حاجی زەلمی : دەقی ئەفسانەیی و داستانە میللی یەکان بەشێکی گرنگی کلتوری ھەر گەلێکن ، ئێمە وەک کورد تاچەند خاوەنیانین ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ھەرمیلەتێ لەبوارە ئەدەبیەکانا تایبەت مەندیەکی بۆ خۆی ھەیە ، میلەتی کوردیش لە مێژێ خاوەنی راو بۆ چوونی خۆی لەو بوارە ئەدەبیانەدا بووە ، بە تایبەت بابەتی داستان یان چیرۆک و ئەفسانە ، ھەتا ئەگەر ئەو چیرۆکانەیش لە زمانیکەوە وەرگێڕاونەتەوە سەر زمانی کوردی ، بەبڕوای من ئەوانەیش کوردینراون و بوون بە ماڵەخوێی ئەم زمانە ، ئەگەر سەیری وەرگێڕاوە کانی خانای قوبادی بە تایبەت (خەمسەی نیزامی) بکەین ، یان شاھنامەکەی ئەڵماس خان و ھەتد ، ھەمویان ئەو راستیەمان بۆ دەست نیشان ئەکەن کەبە شێوەیەکی تایبەتی کوردانە نوسراون ، کەبە داخەوە نوسەرانی کورد بە تایبەت ئەوانەمان کە زیاتر شارەزاییمان لە سەر دیالیکتی ھەورامی ھەیە، لەم روەوە زۆر لاواز ھەنگاومان ھەڵگرتوە ، بۆ ئەوەی ئێستاش بە ھەزاران رازو ئەفسانەی نوسەرانو شاعیرانی رابردوومان ھەروا لە نێو دەست نوسو بەیازەکانا ماونەتەوەو خەریکن لە ناویش ئەچن ، کەمن وێنەیەکی زۆربچوکم لە وتارێ بەناوی مەنزومە چاپ نەکراوەکانی ئەدەبی ھەورامی یان گۆران لەدووھەمین ڤیستڤاڵی ئۆرومون لە سلێمانی پێشکەش کرد، کەئاوا شتانێکمان بەزۆرینە و بە دیالیکتی ھەورامی لە نێو ماڵەچەکانا ھەروا ماونەتەوەو خەریکن لە ناویش ئەچن ، کەبەراستی ئەوانە گەنچینەیەکی زانستیو مەعریفەی ئەم میلەتەن کە ھەندی کەس ئەوانەیان لە حەوت کونا شاردوەتەوەو تالەناویان بەرن، یان بیان دەن بەدزو چەردەکانی ئەم ئاسارانەو ئاو دیویان کەن .
- ئەمین حاجی زەلمی : وەک کەسێک کەلەبواری دەق و بەڵگە نامەکاندا و کۆ کۆدنەوەی داستانە میلیەکان دا کارت کردوە ، چەندەو کام کارت لەو بوارەدا خستوەتە بەرچاپ ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: وەک کەسێک کە ماوەیەکە خۆم خەریک کردوە بە کۆکردنەوەو دوو بارە نووسی بابەتە ئەدەبیەکانی رابردوو ، بە تایبەت مەنزومە یان چیرۆکە ئەدەبیەکان ، لەو راستایەشدا زۆر بابەتمان دەست کەوتوە کەبەراستی تائێستا ھەتا ناویشیان نەبراوە ، لەوانەیش دا ئەتوانین بابەنی ( حەماسی، ئەوینداری ، ئاینی ، سروشتی ، دیلانە یان حەبسیات وە.....) ناو بەرین کەلێرەدا چێگای ئەوەی نییە بە تەک تەک لە سەریان بدووێم ، بۆ ئەوەیش کە فەرموتان لەم بابەتە کامیان ئامادەی چاپ کراون ، ئەبێ بلێم یەکێ لەوانە زەنجیرە کتێبێکە بە ناوی (کەشکۆڵی ھەورامان)کە تا ئێستا (٣) جەلدیم تەواو کردوەو جەڵدی یەکەمیشی لەژێر چاپدایە ، جەلدی دوھەم و سیھەمیشی لای خۆمەو نەمتوانیوەبەچاپیان بیەیەنم، ئەوانەیش ھەمویان شیعری چاپ نەکراوی شاعیرانی رابردون ناسراوو نەناسراو لە دەست نوسەکۆنەکاندا دەستمان کەوتونو ھێناونمانەتە سەر رێنوسە تازەی کوردی، یەکێتر لەو بابەتان کەزیاتر لە ھەمویان خۆمم پێوە ماندو کردوەو لە ماوەی نزیک بەدەساڵی تەواوی گونو قوژبنەکانی بەشێکی گەورەی کوردستان گەڕاوم بە شوێنیا (شاھنامەی ھەورامیە) کە زیاتر لە (١١) چیرۆکیم جەماوەریو دووبارە نوسی کردوەو ئامادەی چاپ و لە ڤیستیڤاڵی ئۆرۆمۆن بەرێز دوکتۆر تاھێر ھەورامی بەلێنی لەچاپ دانی ئەو شاھنامەیە پێداین ھەرلێرەیشەوە جێگای خۆیە سپاسی دوکتور بکەین وھیوای سەر بەرزیشی بۆ بخوازین ، ھیوادارم بەم زوانە بکەوێتە بەردەستی لایەنگرانو خواستیارانی ئەو ئەدەبە ، ھەروەھا مەنزومەیەکی خانای قوبادی بە ناوی (سولتان ئیبراھیم و نوش ئافەرین ) کە مەنزومەیەکی ئەوینداری ئەفسانەیی یە و نزیک بە چوارھەزار دێڕە، ئەویش لەژێرچاپدایە، ھەروەھا چەند ساڵێ لەمەوپێش لەگەڵا مامۆستای بەرێزو نوسەری پایە بەرزی ھەورامان مامۆستا ھەورامانی چەند مەنزومەی نایابوو کەم وێنەمان بە ناوی گوڵزاری ھەورامان لە چاپ داوە ، کە زیاتر ئەرکو ماندو بونی لەسەر شانە مامۆستای بەرێز ھەورامانی بوو .
- ئەمین حاجی زەلمی: داستانی ھەورامی ئایا دەتوانی بەرابەری داستانی عەرەبی و فارسی بوەستێ ؟ .
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: وادەزانم ئەوەی پرسیارێکی نارەواو دروست نەبێت ، بۆ ئەوەی کەوا داستانی عەرەبیو فارسی دوو دەسەڵاتی زبانیو سیاسیان لە پشتویە کە سەدان ساڵ یان باشتر بڵێم ھەزاران ساڵا بەتەواو ھێزو توانای خۆیانەوە پاڵا پشتی بوون بۆ ئەو ئەدەبیاتە ، کە چی ئەدەبی دیالکتی ھەورامی لە نێو چوار دانە شاخ و دۆڵادا وەک کۆیلەیە ھەردەم لە ژێر زەختو چەوساندەنەوی سیاسیو زمانی دا بۆوە ، ھەرچەند ئەتوانین بەدوور لە ھەردەمار گیریە ئەوەیش بڵێن ئەوەیشمان کە ھەیەو وتراوە زۆربەیان وەک وامگرتە لە دەراوسیەکانی یان لە ئەدەبیاتی دورە وڵاتان وەرگیراوە ، لە کەناری ئەوەیشداو باتەوەجوو بەم شتانەیش کەباسمان کردبابەتی زۆری خۆماڵیشمان ھەبووە ، کە بەراشکاوی ئەوەیش دەڵێم ئەگەر ئێمەیش تەنھا پاڵا پشتێکمان ھەبوایاو ئەو شتانەی لە رابردودا وتراون ، ھەرکام لە کاتی خۆیان بکەوتنایە بەردەستی ھەموان کە بە ھەزاران وێنەمان لەوانەی لەناو چوون ئێمەیش دەستی کەمان لە ئەوانە نەدەبوو .
- ئەمین حاجی زەلمی : پێمان خۆشە سەبارەت بە (شەماڵا نامە) لە ھەورامی دا باسێ بکەیت ، چەندە پێش (شەماڵا نامە )کەی (نالی) کەوتوە ؟.
موحەممەد رەشیدی ئەمینی: ئیمە لە ئەدەبی ھەورامی دا ھەم شەماڵا نامەمان ھەیەو ھەم شەماڵا و زلان ، لە راستیدا کەمتر شاعیرمان بووە لە رابردودا شماڵا نامەی نەبوبێت ، کە ئەوەیان وەک نامە بەرێ و جێی متمانەی رازو نیازی زۆرێ لە کەسایەتیە ئەدەبیەکان بووە ، وەک بیسارانی و سەیدی ھەورامی و مەولەوی ، ئەوانەیش ھەرکام بگەرە پێش نالی کەوتون ،
لە لایەتریشەوە شەماڵاو زلان یەکی لەو مەنزومە سروشتیانەیە کەزۆرێ لە شاعیران پەنایان بۆ بردوە ، لە کەنار ئەوەیشدا شەماڵا وزلان دەورێکی کاریگەری گێڕاوە لە چۆنیەتی پێک ھێنانی وەرزەکان دا ، ئەوانەی وا لەنێو گوندو لادیکاندا بە ئیشو کاری کشت و کاڵا ئەورامی ژیانیان بە رێوە بردوە پێداویستی زۆریان بە شماڵا ھەبووە ، بەتایبەت لەکاتی شەنکردنی خەلەوخەرماندا ، جا ئەگەر لەو دەورانەدا بای زڵان سەری ھەڵا دابایا ئەوا زۆرێ لە دەست کەوتی جوتیارەکان بە فیڕو ئەچوو ، بۆیە ھەندی لە شاعیران ئەوەیان وەک شەڕێکی نێوان شەماڵا و زلان زانیوە ، ھەبووەن کەسانی خاوەن زەوقیش ھەندێ ئاساریان لەم بابەتە خولقاندوە ، بۆ وێنە ، من شەماڵو زلانێکم دەست کەوتو کە یەکێ لە کۆنترین شەماڵا و زلانەکانی ئەدەبیاتی کوردیە ، ھەروا کە مامۆستا عەلائەدین سەجادیش لە مێژوی ئەدبی کوردیدا باسێکی ئەو شەوماڵ و زلانەمان بۆ ئەکاو چەند دێڕێکیشی لێ ھێناوە کە شێوەی نوسینەکەی بەزاراوەی سنەییەووا دیارە وەرگێڕانیکی ئازاد بووبێت لەوە کەوتوەتە بەردەستی ئێمە بۆ وێنە، دوو دێڕ لەوەی دەست نوس و مێژوی ئەدەبیەکەی مامۆستا سەجادی لێرەدا دێنین تا بۆ ھەموان رون بیتەوە ، یەکەم ئەوەی دەست نوسەکە .
تیپێ عاشقان تیپَ پەی گاران واران بۆو زلان ئاھیربگیران
ئەوەی مێژوی ئەدەبیکەیمامۆستا سەجادی .
تیپێکی ھەنارد بۆ کێفی گاران ماشەڵا شەماڵا وەک شێر ئەینەڕان
لەکەناری ئەوەیدا مامۆستا سەجادی ئاوای نوسیوە(ئەم داستانە کارەساتی ئەفسانەیەکی خەیاڵیە، خاوەنەکەی نازانرێ کێیەولە چەوەختێکادانراوە ؟ ھەندێک ئەڵێن ھی(میرزاشەفیع)ە بەڵام وانییە چونکە بەگەڵێ زەمان لە پێش میرزا شەفیعا بیسراوە ، ئەوەندەی ھەیە نرخێکی تاریخی زۆرگەورەی لە ئەدەبی شەڕو شۆڕی کوریدا ھەیە) منیش لە سەرئەو باوەرَەم کە ئەم بابەتە رووداوێکی خەیاڵاویەو لە روانگایەکی ئاڵــو گۆڕەکانی سروشتیەوە دارژاوە، کەشاعیر بە شێوەیەکی پێکاچونو زیاترلانی ئەوەی گرتوە کەدەست کەوتو ئاسایشی گوند نشینەکان بە تایبەت جوتیاران وئاژەڵادارانی تێدا دابین کراوە بپارێزێت ، بەرابەر ئەوەیش لە کۆتایی مەنزومەکەدا ھێناویەتی ، کەسێ دایناوە کە دانیشتوی خولانی بان لەیلاخ لەخۆرھەڵاتی سنەدا بووە وەک دەڵێت .
ئومێدم پێت ھـــەن یاباد شەماڵا تەشریف باوەرە شەمس زەڕین باڵا
ئازاد کەر مەردوم نەگێجاوە خەم یاباد شــــەمــــاڵ پێمان کــەر کەرەم
یەکــــەسێ واتەن ئاوا نەخــولان ئەرسەھو تێش بۆ تەقسیر نەگێران
لە کۆتایشدا ئاوا نوسراوە ئەم شەماڵاَ و زەڵانەم لەروی دەست نوسێ نوسیوەتەوە کەلە ساڵی (١٢٩٣)ە ق دا نوسرابویەوە موستەفا سەناوی ، لێرەشدا ئەوەشمان بۆ دەر ئەکەوێت ئەمەیش ھەر پێش مامۆستا نالی وتراوە .
لە کۆتایشدا ئەمەوێت ئەوەی بڵێم شاعیرانی رابردومان زۆر لە ئێمە زیاتر ھەرمانیان کردوە ، ئەوان لە ئەوپەڕی نەبونی ئیمکاناتی کاغەزو ژیوارێکی کەم دەستیو بێ کەسی ئەرکی نەتەوەیی خۆیان بە جوانی جێ بەجێ کردوە ، کە ئەوشتانی دەستی ئێمە کەوتون وادەزانم یەکێ لە سەدی ئەوانەی بێت کە نوسراون ، ئەوان لە ھەرشوێنێ بابەتێکی باشیان کەوتەتە بەردەست دەس بەجێ وەریان گێڕاوەتەوە سەر زمانە ئەدەبیەکەی خۆیان ھەتا لەو ماوەیەدا مەنزومەیەکی (شەڕی خاورانم) دەست کەوت کەنزیک بە دوسەد ساڵا لەمەو پێش بەرَێزێکی خانەقینی بە ناوی ( عەبدواللە) لە تورکیەوە کردویە بە ھەورامی ، ئیدی ئەوانەیش لەسەرەوە باسمان کردن و پاتیان ناکەمەوە ، ئەوان ئاوایان کردو پلەبە پلە ئەدەبی ھەورامیان گەیاندە ئاستێکی ھەرە بەرز، ئێمە ئەمڕۆ کە خۆمان بە ئەدیبو نوسەری دڵسۆزی ئەم میلەتە ئەزانین چیمان کردوە ، زۆربەی شاعیرانو نوسەرانمان بەداخەو ھەر ئەوشتانەی ئەڵێنەوە کەساڵەھای وتراون لە ئەدەبی ئەمڕۆ بەدوورن، خۆیشمان بە شاعیر نوسەر دەزانین کە واتەکانی ئەوان پات بکەینەوە ، زۆرێ ئەو پرسیار ئەکەن باشە ئەدەبی ھەورامی پاش مەولەوی بۆچ روی لە کزی ھێناوە ؟ من دەڵێم ئەوە تاوانی ئەدەبەکە نێە ئەوە تاوانی بێ لایەنی ولاوازی و کەم دەستی ئێمەیە .
=========================================
لأمر والنّهي
الأمرُ: هو طلبُ حدوثِ الفعلِ على وجه الاستعلاءِ، وله أربعُ صيغٍ:
1-فعلُ الأمرِ: انظرْ وقد قُتل الحكيم.
2-المضارعُ المقترنُ بلام الأمرِ:لتستعدّ للامتحان.
3-اسمُ فعلِ الأمرِ: هيَّا بنا نقدُّ الإسارا.
4-المصدرُ المنصوبُ النائبُ عن فعلِ الأمرِصبراً آلَ ياسرٍ فإنّ موعدَكُم الجنّة).
النّهيُ:هو طلبُ الكفِّ عن الفعلِ على وجهِ الاستعلاءِ، وله صيغةٌ واحدةٌ صيغةُ المضارعِ المسبوقِ بلا النّاهيةِ، ويكثرُ دخولهُا على فعلِ المخاطبِ، كقولِ الخنساءِ:
أعينيَّ جُودا ولا تَجمُدا ألا تبكيان لصخرِ النَّدى؟
النّفي
أدواته: لم – لما- لن- ليس- ما- إن- لا-لات
عملها: لم:تجزمُ المضارعَ، وتفيدُ نفيَ وقوعِه في الماضي، كقولِ أحمد شوقي:
لمْ تبقِ منه رحَى الوقائعِ أعظماً
تَبلى ولم تُبقِ الرِّماحُ دِماءَ
لمَّا:تجزم المضارعَ، وتفيدُ نفيَ وقوعِه في الماضي، وامتدادِ النّفيِ إلى الحاضرِ، وتوقّعِ حدوثِهِ في المستقبلِ:لمَّا يهطل المطرُ.
لن: تنصبُ المضارعَ، وتنفي حدوثه في المستقبلِ، كقولِ عبد الكريم الكرمي:
هذهِ تربتُنا لن تزدهي بسِـوانا من حُماةٍ نجبِ
ليس:تدخل على الجملةِ الاسميةِ فتنفي مضمونها، كقولِ أحمد شوقي:
إنّ البطولةَ أن تموتَ من الظَّما
ليس البطولةُ أن تعبَّ الماءَ
وتدخلُ على الجملةِ الفعليةِ المبدوءةِ بمضارعٍ فتفيدُ نفيَ مضمونِها، ولا عملَ لها. مثالٌ: ليس ينفعُ الندمُ.
ما: تدخلُ على الجملةِ الفعليةِ فتنفي حدوثَ الفعلِ الّذي بعدها:ما رأيّت أحداً.
وتدخلُ على الجملةِ الاسميةِ فتعملُ عملَ ليسَ بشرطين:
- أنْ لا يتقدمَ خبرُها على اسمها
- أنْ لا ينتقض نفيُها بإلا.
فإذ1نقصَ أحدُ الشّرطين فلا تعملُ عملَ ليس،مثالٌ: ما النّجاحُ إلا عملٌ شاقٌ.
النّجاحُ: مبتدأٌ مرفوعٌ وعلامةُ رفعه الضّمّةُ الظّاهرةُ. عملٌ:خبرٌ مرفوعٌ وعلامةُ رفعه الضّمّةُ الظّاهرةُ.
إنْ:تأتي بمعنى ما، وتدخلُ على الجملتين الفعليةِ والاسمية وليحلفُنَّ إنْ أردْنا إلاّ الحُسنى) ( وإنْ من أمَّةٍ إلاّ خلا فيها نذيرٌ).
لات: تعملُ عملَ ليس بشرطيْ ما، مثالٌ:ندم البغاةُ ولات ساعةَ مندمٍٍ، ويُشترطُ أيّضاً أنْ يكونَ اسمُها وخبرُها من أسماءِ الزّمانِ، وأنْ يحذفَ أحدهما وأكثرُ ما يكونُ المحذوفُ الاسمُ. ففي المثالِ السّابقِ حذفَ الاسمُ والتقديرُ ولات السّاعةُ ساعةَ مندمٍ.
لا:تعملُ عملَ ليس بشرطي ما، مثال: تعزَّ فلا شيءٌ على الأرضِ باقيا
وتعملُ لا عمل إنَّ بشروطٍ، وتسمى لا النافية للجنسِ:
-أنْ يكون اسمها وخبرها نكرتين، فإذا جاءَ اسمُها معرفةً وجبَ تكرارُها، كقول الزّركلي:
تفدُ الخطوبُ على الشّآمِ مغيرةً
لا الزَّجرّ يدفعها ولا التَّهديدُ
- أنْ لا يفصلُ بينَها وبينَ اسمِها فاصلٌ، فإذا فصلَ بينهُما فاصلٌ أُهملَت وكررت: (لا فيها غولٌ ولا هُمْ عنها يُنزفون).
- أن لا تقترنَ بحرفِ جرٍّ، فإذا اقترنَتْ به بطلَ عملُها،مثالٌ:جئْتُ بلا موعدٍ.
- إذا جاء بعدَها فعلٌ ماضٍ وجبَ تكرارُها لتفيدَ النفيَ، مثالٌ: لا نجحَ المهملُ ولا أفلحَ، أما إذا لم تكرَّرْ فإنها تفيدُ الدعاءَ: مثالٌ: لا أفلحَ المسيءُ.
يجوزُ رفعُ الاسمِ بعدَ لا المكرّرةِ، أو نصبُه، أو بناؤه:لا أمَّ لي ولا أبُ، لا نسبَ اليوم ولا خلّةً، (لا لغوٌ فيها ولا تأثيم).
أسلوب النهي :
أسلوب النهي ضرب من الأساليب الإنشائية الطلبية وهو طلب الكف عن الفعل على وجه الإلزام و الاستعلاء وله صيغة واحدة فقط هي الفعل المضارع المسبوق بلا الناهية .
وكثيرا ما يخرج النهي عن حقيقة معناه إلى أغراض أدبية مختلفة تستفاد من سياق الكلام منها التوبيخ والتحقير والتمني والنصح والاستعطاف والتيئيس والدعاء والإرشاد والالتماس والتهديد والدوام والكراهة والاستئناس وبيان العاقبة ... الخ
وكثيرا ما يخرج النهي عن حقيقة معناه إلى أغراض أدبية مختلفة تستفاد من سياق الكلام منها التوبيخ والتحقير والتمني والنصح والاستعطاف والتيئيس والدعاء والإرشاد والالتماس والتهديد والدوام والكراهة والاستئناس وبيان العاقبة ... الخ
التطبيق :
قال الشاعر الجزائر مصطفى بن رحمون من قصيدة بعنوان : " المسكين مع شبح البؤس !" :لا تعذلوه فإن الفقر أضواه ...والحظ عاكسه والدهر عاداهُ.لا تنهروهُ إن استجدى أكفكم...فالجوع آلمه والصبر أعياهُ.
المطلوب :
قال الشاعر الجزائر مصطفى بن رحمون من قصيدة بعنوان : " المسكين مع شبح البؤس !" :لا تعذلوه فإن الفقر أضواه ...والحظ عاكسه والدهر عاداهُ.لا تنهروهُ إن استجدى أكفكم...فالجوع آلمه والصبر أعياهُ.
المطلوب :
1- أعرب ماتحته خط في النص .
2-ماذا أفاد أسلوب النهي في البيتين ؟
3-ضع مرادفا لكل كلمة من هذه الكلمات : تعدلوه ، أضواه ، تنهروه .
4-قطع البيت الأول واستخرج بحره ودلّ على ما انتابه من تغييرات .
2-ماذا أفاد أسلوب النهي في البيتين ؟
3-ضع مرادفا لكل كلمة من هذه الكلمات : تعدلوه ، أضواه ، تنهروه .
4-قطع البيت الأول واستخرج بحره ودلّ على ما انتابه من تغييرات .
حل التطبيق :
1/ الإعراب :
1/ الإعراب :
لا : ناهية تجزم الفعل المضارع .
تنهروه : فعل مضارع مجزوم بلا الناهية وعلامة جزمه حذف النون لأنه من الأفعال الخمسة ، والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : أنتم الهاء ضمير متصل مبني على السكون في محل نصب مفعول به .
إن: حرف شرط جازم
استجدى : فعل ماض مبني على لفتح المقدر على الالف في محل جزك لأنه فعل شرط والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : هو .
تنهروه : فعل مضارع مجزوم بلا الناهية وعلامة جزمه حذف النون لأنه من الأفعال الخمسة ، والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : أنتم الهاء ضمير متصل مبني على السكون في محل نصب مفعول به .
إن: حرف شرط جازم
استجدى : فعل ماض مبني على لفتح المقدر على الالف في محل جزك لأنه فعل شرط والفاعل ضمير مستتر وجوبا تقديره : هو .
2/ البلاغة:
" لا تعدلوه " " لا تنهروه " أسلوب النهي في التعبيرين غرضه واحد هو الإلتماس أي الطلب برفق حيث يطلب الشاعر من الناس ألاّ يلوموا البائس المسكين أو يزجروه لأنه في حالة لا يحسد عليها .
3/ القاموس اللغوي :
وضع المرادفات:تعدلوه: تلوموهأضواه : أضعفه تنهروه : تزجروه
وضع المرادفات:تعدلوه: تلوموهأضواه : أضعفه تنهروه : تزجروه
4/ العروض :
لاَ تَعْدٍلُوهُ فَإٍنَّ الفَقْرَ أَضٍوَاهُ
لاَ تَعْدٍلُــــو.....هُ فَإٍنَّ ..... نَلْ فَقْرَ أَضـْـ.....وْاهُوْ
/0/0//0.....///0......./0/0//0......./0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ..... فَاعٍلْ
لاَ تَعْدٍلُوهُ فَإٍنَّ الفَقْرَ أَضٍوَاهُ
لاَ تَعْدٍلُــــو.....هُ فَإٍنَّ ..... نَلْ فَقْرَ أَضـْـ.....وْاهُوْ
/0/0//0.....///0......./0/0//0......./0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ..... فَاعٍلْ
والحَظُّ عَاكٍسُهُ وَالدَّهْرُ عَدَاهُ
وَلْحَظْظُ عًاْ......كَسَهُوْ......وَدْدَه ْرُ عَاْ......دَاْهُوْ
/0/0//0........///0......../0/0//0......../0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ...... فَاعٍلْ
وَلْحَظْظُ عًاْ......كَسَهُوْ......وَدْدَه ْرُ عَاْ......دَاْهُوْ
/0/0//0........///0......../0/0//0......../0/0
مُسْتَفْعٍلُنْ.....فَعٍلُنْ. .... مُسْتَفْعٍلُنْ ...... فَاعٍلْ
القصيدة من بحر البسيط وقد دخل عليه الخبن في التفعيلة الثانية والرابعة ، والخبن هو حذف الثاني الساكن : " فاعلن " تصبح " فعلن ، كما دخل القطع على العروض والضرب ، والقطع هو حذف ساكن الوتد المجموع واسكان ما قبله "فاعلن" تصبح " فاعل " وقد تحوّل إلى " فعلن " ، فالتغيير الأول -الخبن- من الزحاف المفرد ولثاني – القطع – من العلة بالنقص .
==============================================
ئۆزۆن Ozone
ئۆزۆن گازێكى ره‌نگ شينه پيَك دێت له سێ گه‌رديله‌ى ئؤكسجين ، شێوگه كيمياييه‌كه‌ى O3 يه
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/121px-Ozone-CRC-MW-3D-balls.png
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/Ozone-13-dipoble.png
چينى ئۆزۆن
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/1.jpg
چینێکی سروشتيه ده‌وری گۆی زه‌وی داوه ده‌كه‌وێته ناو چينى ستراتوسفير په‌يدا ده‌بێ له كارليَكى نيَوان
گه‌ريله‌ى ئؤكسجينى له گه‌لَ گه‌ردى ئۆكسجين.
ئۆزۆن بۆماوه‌يه‌كى زۆر نامێنێته‌وه شيده‌بێته‌وه به هۆى كارلكى له گه‌ل تيشكى سه‌روى بنه‌وشه‌يي UV ده‌گۆرێ
بۆ گه‌ردى ئۆكسجين.
وه به زنجيره گؤرانكاريه‌ك دوباره ده گؤرێته‌وه بؤ گازى ئۆزۆن كه له شێوه‌ى (1) روون كراوه‌ته‌وه,
بهم شيَوه يه به هاوسه‌نگى ده‌ميَنيَته‌وه له چينى ستراتوسفير ,
ئه‌م هاوسه‌نگيه به‌نده له‌سه‌ر خێرايي شيبوونه‌وه وه خێرايي پيَك هاتنى ئۆزۆن .
وه هه‌نديَك جار مادده‌ى ده‌ره‌كى تيَكه‌لَى ده‌بيَت وه هاوسه‌نگى تيَك ده‌دات .
O2 + photon → 2 O
O + O2 + M → O3 + M
O3 + O → 2 O2
شيَوه‌ى (1) شیبوونه وهو دروست بوونی ئۆزۆن
جۆره‌کانی ئۆزۆن
1) ئۆزۆنی چینی سه‌ره‌وه:.
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/350px-Ozone_cycle.svg.png
گازی ئۆزۆنه که له چینه به‌رزه‌کان به‌رگه هه‌وا دروست ده‌بێت پاريَزگارى له هاتنه ناوه وه‌ىتيشكه زيان به‌خشه‌كان ده‌كات
كه له خؤره‌وه ده‌گه‌نه سه‌ر زه‌وى وه‌ك تيشكى سه‌رووى بنه‌وشه‌يي ،
ئه‌گه‌ر ئه‌و چینه نه‌بوایه ئه‌وا رێژه‌ی زۆر له تیشکی UV ده‌هاته‌سه‌ر زه‌وی
زیانی بۆ رووه‌ک ، گیانه‌وه‌ران وه مرۆڤ هه‌بوو وه‌ک نه‌خۆشی ( شێرپه‌نجه‌ی پێست).
2) ئۆزۆنی چینی خواره‌وه :.
http://www.z-kimya.com/web/images/stories/ground_ozone.jpg
ئه‌و ئۆزۆنه‌یه که له چینی خواره‌وه‌ی به‌رگه هه‌وا دروست ده‌بێ به هۆی پیس بوونی ژینگه که به
هۆکاره‌کانی سرواشتی وه‌ک (گرکانه‌کان ، سوتانی دارستانه‌کان .........) وه هۆکاری مرۆیی
وه‌ک (دوکه‌لی کارگه‌کان ، ئوتومبێل که گازی NO وه CO تێدایه ، مادده‌ی کیمیاییه‌کان)
له‌گه‌ڵ ئه‌و بره که‌مه‌ی UV که له خۆره‌وه دێ کارلێک ده‌که‌ن .
کاریگه‌ری خراپ بۆ رووه‌ک ، گیانه‌وه‌ران ، مرۆڤ پیداده‌که‌ن .
زیانه‌کانی وه‌ک ترشه باران وه په‌نگ خواردنی گه‌رمی لێ پیداده‌بێ .
تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی ئۆزۆن
تایبه‌ت مه‌ندیه‌کان
شێوگی کیمیایی
O3
بارستایی مۆلی
48g mol−1
بوونی گازی ره‌نگ شینه
چری 2.144mg cm−3 at 0 °C
پله‌ی توانه‌وه
-192°C, 81K, -314°F
پله‌ی کولان
-112°C, 161K, -170 °F
توانه‌وه‌ی له ئاو 1.05g L−1 at 0°C
===========================================
جوگرافیای کوردستان
يةكة جيمؤرفؤلؤجيةكاني هةريمي كوردستان
لةبةر ئةوةي زؤربةي هةريمي كوردستان شاخي بةرز يان نزمن,بؤية بيكهاتة جيولؤجيةكان و تايبةتمةندية بةرديةكان كاردةكةنة سةر ئةنجامةكاني دارووتان و دامالين,تا لة ئاكامدا رووة جيؤمؤرفؤلؤجي و تؤبؤكرافييةكانيش جؤراو جؤر دةكةن. واتة برؤسةي دارووتان و داماليني ناهاوتا دةبيتة هوكاريكي سةرةكي بؤ ئةم جؤراوجؤر بوونة. رووخسارة جيومؤرفؤلوجييةكان زمارةيةك يةكةي جيؤمؤرفولؤجي سةرةكي دةكرنة خؤ ئةمةش لةبةر رؤشنايي ريساي بؤلينكردني كة يةكة جيؤمؤرفؤلؤجييةكان (شيوةي رووةكان)ي لةسةر بنجينةي بنةرةت بؤ بيكهاتةيي و دامالينكردو رووبار كرد بولينكردووة.
يةكةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةوي خاوةن بنةرةتي بيكهاتةيي.جؤري بيكهاتةكاني ئةم يةكةية و ئةوانةي لةرووي تؤبؤكرافيةوة لةكةلين, بةوينةيةكي باش لةناوجةكاني كرؤكي قؤقزي جيا و ناوجةكاني نزيك و هاوسيي داوين زوربةي جياكاني كوردستان دةبينرين. روخساري جيؤمؤرفؤلؤجي شيوة خاوةن بنةرةتة بيكهاتةييةكاني رووي زةوي بة شيوةيةكي سةرةكي بشت دةبةستي بة كوشةلاريي ئةو جينانةي تووشي نووستانةوة و باشان دامالين هاتوون و شويني ئةو يةكانةش لة بيكهاتةي جيؤلؤجيدا. شيوةي رووي زةوي خاوةن بنةرةتي بيكهاتةيي بؤ سي يةكةي لاوةكي دابةش دةكري كة ئةمانةن:-
اأ-بليتي بيكهاتةيي لوتكةيي: رووخساري تؤبؤكرافي ئةم بليتة بريتيية لة روويةكي بيكهاتةيي راست وكةم شةبؤل و كةم ليز,ئةمةش بةرووني لة نوكي هةندي جياي قؤقز ديار دةكةوي كة لةبةردي كلس و بةردي كلس-دؤلؤمايتي بيكهاتوون وةك جياي بيرمام,بةني هةرير,بةعشيقة,ئةزمر,كؤرةك و سورداش , ئةو جيايانة بةوة دةناسرين كة سةريان بان و كةم ركييةك لة لايةكاني هةية و هيج ريجكةيةكي (ئاودةركردن)ي ليوة ديار ناكةوي ,ئةكةر هةشبي ,كةم و بجووكة.
ب-كروكي رووتاوةي شاخةكان : بة شيوةي رووي زةوي ئةو كرؤكة شاخانةي بة سةختي رووتاونةتةوة دةكوتري كروكة شاخي رووتاوة و بةربةستيكي نةبساوة دةوري دةدات بةدريزايي ئةو ناوجةيةي كة برؤسيسي داتاشران و رووتانةوة كاري تيكردووة ,كروكي رووتاوةي شاخةكان لة ئةنجامي كاريكةري نيوان هوكارة بيكهاتةييةكان لةكةل هؤكاري ديكة بةديار دةكةون. كاريكةري زاليش لةم كارليكةدا هي هؤكارة بيكهاتةييةكانة بؤ نموونة بووني ليكترازاني ناوجةيي يان سيستةمي ناوبرةي جرو هةرة سةخت. هةرجي هوكارةكاني ديكةية كة كار لةبةرةسةندني ئةم شيوانة دةكةن جوري كةفر و تيكرا و قوولي دارووتان دةكريتةوة,جوري كةفر لة بةدواي يةكدا هاتني جين لةسةر جين كةفري ناوجةكة و تيكراو قوولي دارووتانيش لة مياني ئةو بروسة ئيروجينيانةي كةلة جوارجيوةي بروسةي دروست كردني كيشوةرةكاندا بةرز كردنةوةي هةريمي نيشتةنييةكان لةخؤ دةكري بي ئةوةي كؤرانيكي كرنك بيننة ئاراوة. ئةم دياردةية لةجياكاني كوردستاندا هةية بؤنموونة وةك لة بةري باشووري جياي بيرةمةكروون و بةشي باشووري رؤزئاواي زنجيرة جياي بيرمام-سةري رةش و بةري باكوري روزهةلاتي جياي سةفين و زنجيرة جياي بيخير و بةري باكووري رؤزهةلاتي نوشتاوةي مةقلوب و بةشي باشووري جياي زةنكار دةبيندري.
ج-تةبولكة قؤقزةكان: تةبولكةكان لةزوربةي زةوييةكاني كوردستاني عيراق لة كةفري رةق بيكهاتوون بةتايبةتي كةفري كلسي و دؤلؤمايتي و جبسيؤمي كة دةكةرينةوة بؤ كؤنترين بيكهاتووي جيؤلؤجي دؤزراوة لة كرؤكي نوشتانةوة قؤقزةكاندا. كةفري دروست كةري تةبولكةكان بة هؤي وةركرتني شيوةي هؤك باكس يان دياردةي كويستا وة بةركريان زياتر بووة ,ئةم دوو دياردةيةش لة ئةنجامي بةدواي يةكدا هاتني جيني بةهيز و جيني لاوازي كةفرةوة بةيدابوون و بة شيوةيةكي ئاشكرا لة داوينة هةرة كؤنةكاني بال كرؤكي شاخةكان دةردةكةون ,باشترين نموونة لةسةر ئاستي هةريم بؤ ئةم دياردةية جياي هةيبةت سولتانة كة ئاوينةكاني كويستاية و لة كةفري بة هيز و بةركةكري دارووتانةوة بيكهاتووة,نموونةيةكي ديكة زنجيرة جياي دةربةندي بازيانة لة نزيك جةمجةمال.
دووةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةويية دارووتان كردةكان.
برؤسةي دارووتان لة ناوجةكاني داوين شاخةكان و بيدةشتةكانةوة بةتايبةتي لةو ناوجانةي كة كةفري بؤ خوسان و توانةوة –شياوي وةك بةردي جبسيؤم و كلسي تيداية دةبيتة هؤي دابةزيني بارستايي رووة تؤبؤكرافييةكانيان,دةبي لة ليكدانةوةي ئةو رووانة ئةوةشمان لةبير نةجي كةلةوانةية ناوجةيةكي بةرفراوانيان بة هؤي خوسان و توانةوةوة داكةون ,ئةمة سةرةراي جياوازي دامالين لةجينة كةفةرة ناجونيةكةكاندا دةبيتة هؤي وردو خاش بووني تاويري مةزن لةو كةفرانة. لة هةريمي كوردستان (3)سي شيوةي رووي زةوي جيا دةكريتةوة كة لة بنةرةتدا لة دارووتانةوة بةيدا بوون :
أ-كردةوة بووي ليزكةكان :رووي ئةم نشيوانة كةدةكةونة بيشةوةي داويني شاخةكانةوة (لة نيوان و لة دةوري شاخةكان)رووي ئةم نشيوانة وردكة (فتات)ي كردةوة بووي لة خؤكرتوةو بة تؤبؤكرافيةكي كةم ليز جيادةكريتةوة كة لاري جينة كةفرينةكاني لة نيوان 1-7 بلةداية و نيشتةنيية نوييةكان ئةم جينة كةفرينانةيان دابؤشيوة. لة كردةوة بووي ليزكةكاندا دؤزينكةي ئةو كةفرانةي بيكهاتووي جيؤلؤجيان لييةوة نزيكة دةر ناكةوي ,ليزكة بةجؤريك لةرووة راستةكان دادةنري كة بةهؤي باشةكشةي نشيوي داوين شاخةكانةوة دروست بووة و بة ريزةيةكي زؤري رووبؤشي رووةكي جيا دةكريتةوة .
ب- دارووتاني ليز كةكان : لة خوولي جيومؤرفؤلؤجيدا دارووتان بةشدارييةكي كرنك لة باشة كشةي هةلدير و ليوارةكاندا دةكات بةبشت بةستن بةشيوةكانى هيلى نوك كةماوةى نيوان ريجكةكانى ئاوبيداهاتنةخوارةوةى لةكةل يةكةكانيدابى ى دةناسريتةوة . يةكةميان : شيوةي رووي زةوي نشيوي خاوةن نوكة تيزةكان و دووةميان : شيوةي رووي زةوي نشيوي خاوةن نوكة خرةكان,شيوةي رووي زةوي نشيو دةبي لةو كةفرة فشةل و نابتةوانةي لة بةشيكي بةرفراواني هةريمدا بلاوبونةتةوة.سييةم : يةكةكاني شيوةي رووي زةويية رووباركردةكان ئةم يةكانة شيوةي جيؤمؤرفؤلؤجي وا لةخؤدةكرن كة لة ئةنجامي جالاكي رووبارةكان بيكهاتوون و ئةم شيوانة دةكريتةوة:-
أ-بليكانة رووبارييةكان :بليكانة رووباريةكان رووي تؤبؤكرافين لة دارووتاني رووباريةوة بةيدا بوون و ئاستي جاراني بني رووبارةكان دةنوينن. دارووتان بة دريزايي دؤلي رووبارةكان ئةم بليكانانة بيك ديني و جةند تاويكي نويبوونةوة دةنوينن كةكاريان لة رووبارةكان كردووة,باشماوةي بليكانة رووبارييةكان لة قةراغي هةندي لة رووبارة سةرةكيةكاني هةريم بةر جاو دةكةوي وةك بةشي باكووري زيي كةورة و بةشي روزهلاتي دؤلي بةستورة و دول رةواندوز.نيشتةني بليكانة روبارييةكان لة نيشتووي جةو و قوم بيكهاتووة و هةندي جاران لة هةردوو بةر يان بةريكي رووبارةكةوة بة ئاستي جياواز هةن.
ب-دةشتة لافاو كردةكان : دةشتة لافاو كردةكاني هةريمي كوردستان بة بال دؤلي رووبارةكانةوة هةلكةوتوون و لة كاتي لافاودا ئةم دةشتانة بة ئاو دادةبؤشن. نيشتةني دةشتة لافاو كردةكان لة نيشتووي زبري وةك قوم و جةو بيكهاتوون سةرةراي شيوةي ديكةي نيشتةني كةلة بنةرةتدا رووبارين وةك كاشةبةردي دؤلةكان ,لة كاتيكدا زووربةي رووبارةكاني هةريمي كوردستان لة هةرةتي لاويتي و بيكةيشتندان,دؤلةكاني بةرةو بيري دةجن ,بؤية لةزوربةي دؤلةكاندا دةشتة لافاو كردةكان بة كويرةي قةبارةي رووبارةكان دةبينرين ئةمةش بؤ هؤكاري بةيوةست بة بيكهاتةي هةريمي كوردستان دةكةريتةوة.
ج-بانكة ئاو مالكةكان : بانكةي ئاومالك نيشتوويةكة هةر لةكاتي ئاوةرويةكي باركران لة كرد يان شاخيكةوة بةرةو ناوجةيةكي نوي شوربؤوة ,لة ئةنجامي نيشتني ئاومالك لة ناوجةي هيلي كوران لة ليزي بيكدي .بانكة ئاومالكةكان لة شيوةي دةرةكياندا دةناسرينةوة,كة شيوةييةكي نيمجة بازنةيية. بانكة ئاو مالكةكان لةداويني شاخ و نشيوةكاني كوردستاني عيراقدا زورن بة تايبةتي لة ناوجةي كيوة بةرزةكان.باشترين نموونةش بانكةي ئاومالكي جياي بيرةمةكروونة,كة بةهوي دارماني بةشيكي جيايةكةوة كرؤكة شاخي رووتاوة دروست بووة و نيشتووةكان بانكةيةكي ئاومالكي كةورة و فراوانيان بةسةرةوة هةلناوة. مادةي بيكهيني نيشتووي بانكة ئاومالكةلكان جياوازة,لةتيكسجةري(نةسيج)ةرةكةي لةبةردي كةورة و جةكل و بنةكةشي لةقوم بيكهاتووة.
====================================
کەشتی تایتانیک
دوای تێپه‌ڕبوونی نزیكه‌ی 100 ساڵ به سه‌ر نقومبوونی كه‌شتیی مه‌زنی تایتانیكدا، كه ساڵی 1912 به 1500 سه‌رنشینه‌وه ژێرئاو كه‌وت، هۆكاری راسته‌قینه‌ی ئه‌و كاره‌ساته گه‌وره‌یه‌ی سه‌ده‌ی بیسته‌م ئاشكرا بوو، راستییه‌كه‌ش پێچه‌وانه‌ی ئه‌و زانیارییانه‌یه كه هه‌مووان ده‌یزانین و له‌فیلمی تایتانیكیشدا نیشاندراوه.
به‌پێ زانیارییه نوێیه‌كان، ئه‌م فیلمه كه كاتی خۆی هه‌موومانی سه‌رسامكردبوو، به‌هایه‌كی ئه‌وتۆی له‌ئه‌رشیف و مێژووی سینه‌مای جیهانیدا نامێنێت.
لویز باتن، نه‌وه‌ی ئه‌و تاكه ئه‌فسه‌ره‌ی له‌نێو تیمی كه‌شتیوانه‌كاندا رزگاری بووه، له‌هه‌ردوو رۆژنامه‌ی ته‌له‌گراف و گاردیانی به‌ریتانیدا هۆكاری راسته‌قینه‌ی كاره‌ساته‌كه‌ی ئاشكرا كردووه.
ئه‌و ده‌ڵێت: هۆكاری نوقمبوونی كه‌شتییه‌كه به‌هۆی نهێنی خێزانه‌كه‌مانه‌وه تائێستا ئاشكرا نه‌كراوه، پێشتر باپیره‌م ترساوه له‌ئاشكراكردنی، چونكه هه‌ستی كردووه ئه‌ركی سه‌رشانیه‌تی پارێزگاری له‌ناوبانگ و سومعه‌ی هاوكاره‌كانی بكات.
ئه‌و زانیارییانه‌ی پێشر هه‌بوون ئه‌وه‌بوو كه كه‌شتییه‌كه به رێگه‌یه‌كی هه‌ڵه‌دا رۆیشتووه‌و به‌ر شاخێكی سه‌هۆڵبه‌ند كه‌وتووه، به‌ڵام لویز ده‌ڵێت: له راستیدا وابووه‌و كه‌شتیه‌كه رێگه‌ی هه‌ڵه كردووه، به‌ڵام راستكردنه‌وه‌ی رێگه‌ی رۆشتنه‌كه‌ی ته‌نها دوو خوله‌كی پێویست بووه، كاپتنی كه‌شتییه‌كه زانیویه‌تی شاخێكی سه‌هۆڵییان له‌پێشه‌وه‌یه كاتی پێویستی له‌به‌رده‌مدا بووه‌و ده‌یتوانی خێرایی كه‌مبكاته‌وه‌و خۆی لێ لابدات، به‌ڵام به‌رده‌وام بووه له‌رۆیشتن به‌خێراییه‌كی زۆر، كه ئه‌و خێراییه بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی نه‌توانێت خۆی له‌شاخه سه‌هۆڵییه‌كه لابدات و بگره پێكدادانه‌كه‌ی قایمتركردو زیانێكی زۆرتریشی لێكه‌وته‌وه، دوای پێكدادانه‌كه‌ش تیمی كه‌شتیوانه‌كان له‌ژووری كاپتن ئێدوارد سمیس كۆبوونه‌وه‌و كاپتن فه‌رمانی پێكردن به‌رده‌وامبن له‌رۆیشتن، ره‌نگه ئه‌م بڕیاره‌ی له‌ترسی ئه‌وه بووبێت كه ئه‌م رووداوه كاربكاته سه‌ر ناوبانگی كۆمپانیاكه.
باپیرم كه رووداوه‌كه‌ی گێڕاوه‌ته‌وه، ئه‌و بڕیاره‌ی به تاوان له‌قه‌ڵه‌مداوه، چونكه نزیكترین كه‌شتی كه ده‌یتوانی به فریایان بكه‌وێت چوار سه‌عات لێوه‌یان دوور بوو، ئه‌گه‌ر له‌شوێنی خۆیان بوه‌ستانایه ئه‌وا كه‌شتیه‌كه ده‌یتوانی له‌سه‌ر رووی ئاوه‌كه بمێنێته‌وه و نوقم نه‌بێت تا هاوكارییان پێده‌گات، به‌ڵام فشار خستنه سه‌ر مه‌كینه‌كان بووه هۆی تێكشكانی سه‌رجه‌م به‌ربه‌سته‌كان و هاتنه ناوه‌وه‌ی ئاوێكی زۆر بۆ ناو كه‌شتییه‌كه. كاتی خۆی له‌لێكۆڵینه‌وه ره‌سمییه‌كاندا دووجار ده‌رباره‌ی هۆكاره‌كانی نوقمبونی كه‌شتییه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی پیرانی ئه‌مریكاو لێپرسراوانی به‌ریتانیاشه‌وه پرسیار له‌باپیره‌م كراوه، به‌ڵام ئه‌و راستیه‌كه‌ی نه‌وتووه.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه باپیری لویز پێش له‌دایكبوونی ئه‌م كۆچی دوایی كردووه، به‌ڵام لویز زۆر له‌نه‌نكییه‌وه نزیك بووه‌و ئه‌م نهێنیانه‌ی له‌وه‌وه زانیوه، ئاماژه‌شی به‌وه كردووه كه دایكیشی ئه‌م نهێنییه‌ی زانیوه، به‌ڵام نه‌یویستووه ئاشكرای بكات تا نه‌زانرێت كه باپیرم قسه‌ی راستی نه‌كردووه.
===========================================
معاویە کوڕی ئەبووسوفیان
معاویەی کوڕی سەخڕ کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف ناسراو بە معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان, نازناوەکەی باوکی عەبدول ڕەحمان بووە ویەکێک لە کوڕەکانی ئەبو سوفیانی کوڕی حەرب بووە ویەکەم خەلیفەی دەوڵەتی ئەمەویە, والی شام بوو لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانی کوڕی عەفان و لە دووای ڕووداوی کوژرانی عوسمان, عەلی بووە خەلیفە کە بووە ناکۆکیان ھەتا عەلی کوژرا پاشان حەسەنی کوڕی عەلی وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە پێی ڕیکەوتنێک, وبەم شێوەیە معاویە دەوڵەتی ئەمەوی دامەزراند و دیمەشقی کردە پایتەختی و موبایەعەی وەرگرت بۆ یەزیدی کوڕی پێش مردنی.
معاویەی کوڕی سەخڕ کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف ناسراو بە معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان, نازناوەکەی باوکی عەبدول ڕەحمان بووە ویەکێک لە کوڕەکانی ئەبو سوفیانی کوڕی حەرب بووە ویەکەم خەلیفەی دەوڵەتی ئەمەویە, والی شام بوو لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانی کوڕی عەفان و لە دووای ڕووداوی کوژرانی عوسمان, عەلی بووە خەلیفە کە بووە ناکۆکیان ھەتا عەلی کوژرا پاشان حەسەنی کوڕی عەلی وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە پێی ڕیکەوتنێک, وبەم شێوەیە معاویە دەوڵەتی ئەمەوی دامەزراند و دیمەشقی کردە پایتەختی و موبایەعەی وەرگرت بۆ یەزیدی کوڕی پێش مردنی.
کوڕی ئەبو سوفیان (سەخڕ)ی کوڕی حەرب کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف کوڕی قوسەی کوڕی کیلاب بووە, کە باوکی لە پێشەواکانی قوڕەیش بووە ویەکێک بوو لە دانا وخاوەن ڕاکانی مەککە ودایکی معاویە ھندی کچی عەتبەی کچی ڕەبیعەی کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مناف بووە.
معاویە پانزە ساڵ پێش کۆچی موسڵمانان لە دایک بووە لە مەککە, ولە کاتی فەتحی مەککەدا تەمەنی ٢٣ ساڵ بووە, ولەوانە بوو کە ئیسلام بوو کە فەتح کرا.
خێزان و منداڵەكانی
مەیسونی كچی بەحدەلی كەلبیە، (یەزید)ی لێ بوو.
فاخیتەی كچی قەرزەی مونافیە. ئەمیش (عەبدولڕەحمان) و (عەبدوڵڵا)ی لێ بوو.
نائیلەی كچی عومارەی كەلبیە.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ولایەتی شام
معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان ولایەتی ئوردنی لە شام گرتە دەست لە ساڵی ٢١ک لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتاب، لە دوای مردنی یەزیدی برای، خەلیفە عومەر معاویەی کردە والی دیمەشق و دەوروبەری، پاشان خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفان کردیە والی ھەموو شام، لە دوای وەفاتی عوسمان ساڵی ٣٥ک دەرچوو لە فەرمانی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب وداوای حەقسەندنەوەی لە بکوژانی عوسمانی کوڕی عەفان ئەکرد، ولە پێش ئەوەشدا ڕووداوی جەمەل ڕوویدا کە عائشەی کچی ئەبوبەکر خێزانی پێغەمبەر محەمەد ڕووبەرووی خەلیفە عەلی بوونەوە وسەرکردەی سوپاکە تەڵخەی کوڕی عوبەیدوڵڵا وزوبێری کوڕی عەوام بوون کە ھەموویان دەرچوون بۆ ئەوەی حەقی کوژرانی عوسمان بسێنن، ولە دوای ئەو ڕوودوە معاویەش لەگەڵ خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب ڕووبەڕووبونەوە شەڕی سەفین لە نیوانیان ڕوویدا، ولە دوای کوژرانی عەلی، موبایەعە درا بە حەسەنی کوڕی عەلی لە عێراق وحیجاز بەڵام معاویە ڕووبەرووی بۆیەوە وحەسەن بۆ ئەوەی ڕێ لە خوێن ڕشتنی موسڵمانان بگرێت وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە مەرجێک دوای خۆی معاویە خەلافەت بگەڕێنێتەوە بۆ حەسەن وحسەینی برای، بەم شێوەیە معاویە بووە خەلیفەی موسڵمانان ودیمەشقی کردە پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی.
فەتحە ئیسلامیەکان
لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئەمەوی و معاویە خەلافەتی گرتە دەست و دەوڵەتە ئیسلامیەکەی بەھێز کرد فەتحی ئیسلامی دەستی پێکرد, ولە سەردەمی معاویەدا ڕووبەری دەوڵەتی ئیسلامی فراوان بوو و لە ئاڕاستەی وڵاتی ڕۆم و سەند و کابول و ئەھواز و وڵاتی ئەودیو ڕووبار و باکوری ئەفەریقادا, ومعاویەی یەکەم کەشتیگەلی جەنگی دروستکرد لە مێژووی ئیسلامدا و دوورگەی قوبرس وسەقڵیە و ناوچە و دوورگەکانی دەریای ناوەڕاستی پێ فەتح کرد.
معاویە توانی ڕێگە لە دەوڵەتی بیزەنتی تەسک بکاتەوە لەسەر سنورەکانی لەگەڵیاندا ودەستی گرت بەسەر دوورگەی ڕۆدس و ئەڕواد, کە دوورگەی ئەڕواد لەسەر کەنارەکانی شام لە سوریا گرنگیەکی زۆری ھەبوو لەبەر نزیکبوونی لە قوستەنتینیە, معاویە گەمارۆی ئەو شارەی دا ھەرچەن ئەم گەمارۆدانانە زیانێکی گەورەی لە ڕۆم خست بەڵام نەیانتوانی فەتحی قوستەنتینیە بکەن ومعاویە ناوەندی بۆ دروستکردنی کەشتی دەریای دروستکرد لە شارەکانی کەناری شامدا و لە دوورگەی ڕەوزە, ھەروەک ئەو پلانەی جێبەجێکرد بۆ گواستنەوەی عەرەبە موسڵمانەکان بۆ دوورگەکانی دەریای ناوەڕاست بۆ پارێزگاری کردنی وبڵاوکردنەوی ئیسلام تیایدا, موسڵمانان دابەزین لە سەقڵیە ساڵی ٤٨ک.
حالەتی نەتەوەی ئیسلامی پێش ئەوە معاویە خەلافەت بگرێتە دەست
معاویەیبەرپرسەی ئومەی ئیسلامی گرتە دەست, کە سێ بەش بوون لەو کاتانە, بەشی یەکەم, ئەوانەی داوای حەق سەندنی کوژرانی خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفانیان ئەکرد, وبەشی دووەم, ئەوانەبوون کە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیبیان خۆشئەویست و خۆی نەوەکانیان بە شایانتر ئەزانی بۆ وەرگرتنی خەلافەت کە زۆرینەیان لە عێراق بوون و کەمێکیان لە میسر بوون, وبەشی سێیەم, خەواریجیەکان بوون, کە دژی ھەردوو تاقمەکەی تر بوون وبە لە ئایین لادەریان دائەنان, ویەکەم ئەرکیان بە کوشتنی معاویە و کۆمەڵەکەی عەلی دائەنا, ئەوەی گرنگ بوو بۆ معاویە وقەلەقی کردبوو خەواریجیەکان بوون کە باشی سیاسەت سوودی نەبوو لەگەڵیان وڕۆچوونێکی توند ڕۆچوون لە ئایندا, معاویە دوایان کەوت وبە دوای ئەونەدا چوو کە لە زانیاریە ئیسلامیەکان لایانئەدا.
معاویە پانزە ساڵ پێش کۆچی موسڵمانان لە دایک بووە لە مەککە, ولە کاتی فەتحی مەککەدا تەمەنی ٢٣ ساڵ بووە, ولەوانە بوو کە ئیسلام بوو کە فەتح کرا.
خێزان و منداڵەكانی
مەیسونی كچی بەحدەلی كەلبیە، (یەزید)ی لێ بوو.
فاخیتەی كچی قەرزەی مونافیە. ئەمیش (عەبدولڕەحمان) و (عەبدوڵڵا)ی لێ بوو.
نائیلەی كچی عومارەی كەلبیە.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ئیشەکانی لە سەردەمی ئەبوبەکر
سەرکردایەتی سوپای براکەی (یەزیدی کوڕی ئەبو سوفیانی) گرتە دەست لە خەلافەتی ئەبوبەکردا, وھەڵگەڕاوەکانی کوشت لە شەڕی یەمامەدا, پاشان خەلیفە ئەبوبەکر لەگەڵ یەزیدی برایدا ناردی بۆ فەتحی شام ولەگەڵیا بوو ڕۆژی فەتحی سەیدا و عەرقە و جەبەل و بەیروت لە کەنارەکانی شام.
ولایەتی شام
معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان ولایەتی ئوردنی لە شام گرتە دەست لە ساڵی ٢١ک لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتاب، لە دوای مردنی یەزیدی برای، خەلیفە عومەر معاویەی کردە والی دیمەشق و دەوروبەری، پاشان خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفان کردیە والی ھەموو شام، لە دوای وەفاتی عوسمان ساڵی ٣٥ک دەرچوو لە فەرمانی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب وداوای حەقسەندنەوەی لە بکوژانی عوسمانی کوڕی عەفان ئەکرد، ولە پێش ئەوەشدا ڕووداوی جەمەل ڕوویدا کە عائشەی کچی ئەبوبەکر خێزانی پێغەمبەر محەمەد ڕووبەرووی خەلیفە عەلی بوونەوە وسەرکردەی سوپاکە تەڵخەی کوڕی عوبەیدوڵڵا وزوبێری کوڕی عەوام بوون کە ھەموویان دەرچوون بۆ ئەوەی حەقی کوژرانی عوسمان بسێنن، ولە دوای ئەو ڕوودوە معاویەش لەگەڵ خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتالیب ڕووبەڕووبونەوە شەڕی سەفین لە نیوانیان ڕوویدا، ولە دوای کوژرانی عەلی، موبایەعە درا بە حەسەنی کوڕی عەلی لە عێراق وحیجاز بەڵام معاویە ڕووبەرووی بۆیەوە وحەسەن بۆ ئەوەی ڕێ لە خوێن ڕشتنی موسڵمانان بگرێت وازی لە خەلافەت ھێنا بۆ معاویە بە مەرجێک دوای خۆی معاویە خەلافەت بگەڕێنێتەوە بۆ حەسەن وحسەینی برای، بەم شێوەیە معاویە بووە خەلیفەی موسڵمانان ودیمەشقی کردە پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی.
فەتحە ئیسلامیەکان
لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئەمەوی و معاویە خەلافەتی گرتە دەست و دەوڵەتە ئیسلامیەکەی بەھێز کرد فەتحی ئیسلامی دەستی پێکرد, ولە سەردەمی معاویەدا ڕووبەری دەوڵەتی ئیسلامی فراوان بوو و لە ئاڕاستەی وڵاتی ڕۆم و سەند و کابول و ئەھواز و وڵاتی ئەودیو ڕووبار و باکوری ئەفەریقادا, ومعاویەی یەکەم کەشتیگەلی جەنگی دروستکرد لە مێژووی ئیسلامدا و دوورگەی قوبرس وسەقڵیە و ناوچە و دوورگەکانی دەریای ناوەڕاستی پێ فەتح کرد.
معاویە توانی ڕێگە لە دەوڵەتی بیزەنتی تەسک بکاتەوە لەسەر سنورەکانی لەگەڵیاندا ودەستی گرت بەسەر دوورگەی ڕۆدس و ئەڕواد, کە دوورگەی ئەڕواد لەسەر کەنارەکانی شام لە سوریا گرنگیەکی زۆری ھەبوو لەبەر نزیکبوونی لە قوستەنتینیە, معاویە گەمارۆی ئەو شارەی دا ھەرچەن ئەم گەمارۆدانانە زیانێکی گەورەی لە ڕۆم خست بەڵام نەیانتوانی فەتحی قوستەنتینیە بکەن ومعاویە ناوەندی بۆ دروستکردنی کەشتی دەریای دروستکرد لە شارەکانی کەناری شامدا و لە دوورگەی ڕەوزە, ھەروەک ئەو پلانەی جێبەجێکرد بۆ گواستنەوەی عەرەبە موسڵمانەکان بۆ دوورگەکانی دەریای ناوەڕاست بۆ پارێزگاری کردنی وبڵاوکردنەوی ئیسلام تیایدا, موسڵمانان دابەزین لە سەقڵیە ساڵی ٤٨ک.
حالەتی نەتەوەی ئیسلامی پێش ئەوە معاویە خەلافەت بگرێتە دەست
معاویەیبەرپرسەی ئومەی ئیسلامی گرتە دەست, کە سێ بەش بوون لەو کاتانە, بەشی یەکەم, ئەوانەی داوای حەق سەندنی کوژرانی خەلیفە عوسمانی کوڕی عەفانیان ئەکرد, وبەشی دووەم, ئەوانەبوون کە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیبیان خۆشئەویست و خۆی نەوەکانیان بە شایانتر ئەزانی بۆ وەرگرتنی خەلافەت کە زۆرینەیان لە عێراق بوون و کەمێکیان لە میسر بوون, وبەشی سێیەم, خەواریجیەکان بوون, کە دژی ھەردوو تاقمەکەی تر بوون وبە لە ئایین لادەریان دائەنان, ویەکەم ئەرکیان بە کوشتنی معاویە و کۆمەڵەکەی عەلی دائەنا, ئەوەی گرنگ بوو بۆ معاویە وقەلەقی کردبوو خەواریجیەکان بوون کە باشی سیاسەت سوودی نەبوو لەگەڵیان وڕۆچوونێکی توند ڕۆچوون لە ئایندا, معاویە دوایان کەوت وبە دوای ئەونەدا چوو کە لە زانیاریە ئیسلامیەکان لایانئەدا.
مزگەوتى ئەمەوى, کە لە سەردەمى معاویە بنیات نرا
سیاسەتی ناوخۆ
دامەزراندنی دیوانە ناوەندیەکان, کە پێک ھاتبوو لە
دیوانی پەیامەکان کە دەستەیەک بوون سەرپەرشتی نوسینی پەیامەکانی خەلیفە و فەرمان و ڕێکەوتنەکانیان ئەکرد.
دیوانی خاتم کە بەدوای نھێنی و پاراستنی نێراوەکانی دەوڵەتدا دەچوو.
دیوانی پۆستە کە ڕژێمی پۆستە ھاتە دەوڵەتی ئیسلامیەوە لەو کاتانەدا.
ڕژێمی نوسینەکان, کە نوسەری دانا بۆ نوسینی پەیام ونوسەر بۆ دیوانی سەرباز وبۆ دیوانی پۆلیس ودیوانی داد.
دابینکردنی ئاسایش بۆ دەوڵەت
گرنگیەکی زۆری دا بە دابینکردنی ئەمن وئاسایش بۆ خەڵک دا و پاسەوان و پۆلیسی دانا کە پاسەوانەکانی لە ترسی ئەو خەواریجانە دانا کە ئەیانویست بیکوژن, وپۆلیسیش بۆ پاراستنی یاسا وئاسایش.
بە باشی پیاو وبەرپرسەکانی ھەڵئەبژارد
پەیڕەوی ھەردوو سیاسەتی توندڕەوی ونەرم ڕەوی ئەکرد
دەزگای زانیاری زۆر بەھێز بوو لە ناوەوە ودەرەوەدا لەو سەردەمە. لە نمونەی ئەمەشا ئاگاداربوون بوو لەو نێرراوانەی لە نێوان حسەین وخەڵکی عێراقدا بوو.
گرنگی دا بە سوپای ئیسلامی.
ولەو شتانەی کە بۆ یەکەم جار معاویە لە جیھانی ئیسلامیدا داینا ئەوەبوو کە یەکەم کەس بوو لە ناو خەلیفەکاندا کە ڕایسپارد حوکم بدرێتە دەست کوڕەکەی لە دوای خۆی.
کۆچی دوایی
کۆچی دوایی کرد لە دیمەشق لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا دوای ئەوەی فەرمانی کرد بە دانانی کوڕەکەی (یەزیدی کوڕی معاویە) لە جێگەی خۆی, نێژرا لە دیمەشق ومردنی ساڵی ٦٠ک بوو, دوای ئەوەی کە ٢٠ ساڵ والی و٢٠ ساڵ خەلیفە بوو.
سیاسەتی ناوخۆ
دامەزراندنی دیوانە ناوەندیەکان, کە پێک ھاتبوو لە
دیوانی پەیامەکان کە دەستەیەک بوون سەرپەرشتی نوسینی پەیامەکانی خەلیفە و فەرمان و ڕێکەوتنەکانیان ئەکرد.
دیوانی خاتم کە بەدوای نھێنی و پاراستنی نێراوەکانی دەوڵەتدا دەچوو.
دیوانی پۆستە کە ڕژێمی پۆستە ھاتە دەوڵەتی ئیسلامیەوە لەو کاتانەدا.
ڕژێمی نوسینەکان, کە نوسەری دانا بۆ نوسینی پەیام ونوسەر بۆ دیوانی سەرباز وبۆ دیوانی پۆلیس ودیوانی داد.
دابینکردنی ئاسایش بۆ دەوڵەت
گرنگیەکی زۆری دا بە دابینکردنی ئەمن وئاسایش بۆ خەڵک دا و پاسەوان و پۆلیسی دانا کە پاسەوانەکانی لە ترسی ئەو خەواریجانە دانا کە ئەیانویست بیکوژن, وپۆلیسیش بۆ پاراستنی یاسا وئاسایش.
بە باشی پیاو وبەرپرسەکانی ھەڵئەبژارد
پەیڕەوی ھەردوو سیاسەتی توندڕەوی ونەرم ڕەوی ئەکرد
دەزگای زانیاری زۆر بەھێز بوو لە ناوەوە ودەرەوەدا لەو سەردەمە. لە نمونەی ئەمەشا ئاگاداربوون بوو لەو نێرراوانەی لە نێوان حسەین وخەڵکی عێراقدا بوو.
گرنگی دا بە سوپای ئیسلامی.
ولەو شتانەی کە بۆ یەکەم جار معاویە لە جیھانی ئیسلامیدا داینا ئەوەبوو کە یەکەم کەس بوو لە ناو خەلیفەکاندا کە ڕایسپارد حوکم بدرێتە دەست کوڕەکەی لە دوای خۆی.
کۆچی دوایی
کۆچی دوایی کرد لە دیمەشق لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا دوای ئەوەی فەرمانی کرد بە دانانی کوڕەکەی (یەزیدی کوڕی معاویە) لە جێگەی خۆی, نێژرا لە دیمەشق ومردنی ساڵی ٦٠ک بوو, دوای ئەوەی کە ٢٠ ساڵ والی و٢٠ ساڵ خەلیفە بوو.
=====================================
لێبوردەیی..
لێبوردن (العفو) مه‌ناعه‌ی له‌شی مرۆڤ به‌هێز ده‌کات
هه‌ر له‌گه‌ڵ بیر کردنه‌وه له تۆڵه هێزی به‌رگری (مه‌ناعه)ی له‌شت دائه‌به‌زێت . به‌ڵام کاتێك بیر له لێبوردن و به‌خشین ده‌که‌یته‌وه مه‌ناعه‌ی له‌ش به‌هێز تر ده‌بێت .
لیبوردن ، لێخۆشبون (العفو)
لێبورده‌یی سیفه‌تێکی خودای ته‌نهایه هه‌ر ئه‌و خودایه‌یه به‌نده‌کانی ده‌به‌خشێت له تاوان و سه‌رپێچی کردن.وه خودای گه‌وره زۆر ئه‌م سیفه‌ته‌ی خۆش ده‌وێت .
وه پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان فه‌رمانی پێکردوین که هه‌میشه لێبورده‌بین وه خۆشی درودی خوای له‌سه‌ر بێت سیفه‌تی لێبورده‌ی له ژیانی ڕه‌نگی دابۆوه هه‌روه‌ك له گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن دا که موسوڵمنان زاڵبون به‌سه‌ر کافره‌کان له ڕۆژی فه‌تحی مه‌که‌دا بڕیاری لێبوردنی دا بۆ هه‌مویان هه‌ر بهم هۆیه‌وه کۆمه‌ڵ کۆمه‌ڵ و ده‌سته ده‌سته خه‌ڵکی ڕوی کرده نێو ئه‌م ئیسلامه پیرۆزه.
لێبورده‌یی سیفه‌تێکی خودای ته‌نهایه هه‌ر ئه‌و خودایه‌یه به‌نده‌کانی ده‌به‌خشێت له تاوان و سه‌رپێچی کردن.وه خودای گه‌وره زۆر ئه‌م سیفه‌ته‌ی خۆش ده‌وێت .
وه پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان فه‌رمانی پێکردوین که هه‌میشه لێبورده‌بین وه خۆشی درودی خوای له‌سه‌ر بێت سیفه‌تی لێبورده‌ی له ژیانی ڕه‌نگی دابۆوه هه‌روه‌ك له گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن دا که موسوڵمنان زاڵبون به‌سه‌ر کافره‌کان له ڕۆژی فه‌تحی مه‌که‌دا بڕیاری لێبوردنی دا بۆ هه‌مویان هه‌ر بهم هۆیه‌وه کۆمه‌ڵ کۆمه‌ڵ و ده‌سته ده‌سته خه‌ڵکی ڕوی کرده نێو ئه‌م ئیسلامه پیرۆزه.
وه ئه‌مڕۆ دوای پێشکه‌وتنی جیهان له هه‌موو بوارێکه‌وه .زاناکان له وڵاتانی خۆرئاوا تێبینی شتێکی سه‌رسورهێنه‌ر ئه‌که‌ن ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌ن ئه‌وه زۆر به‌که‌می توشی نه‌خۆشی ده‌بن.
بۆیه دوای لێکۆڵینه‌وه‌ی چڕو پڕ ده‌رکه‌وت که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌و به‌خشنده‌ن جیهازی به‌رگری له‌شیان (جهاز المناعة )زۆر به‌هێز تره له چاو که‌سانی تر .
بۆیه دوای لێکۆڵینه‌وه‌ی چڕو پڕ ده‌رکه‌وت که ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌میشه لێبورده‌و به‌خشنده‌ن جیهازی به‌رگری له‌شیان (جهاز المناعة )زۆر به‌هێز تره له چاو که‌سانی تر .
گه‌ر سه‌یر گه‌ین زۆرترین نزاو دوعای پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان درودی خودای له‌سه‌ر بێت به‌تایبه‌تی له ڕه‌مه‌زان دا و له شه‌وانی قه‌دردا (اللهم انك عفو تحب العفو فاعف عنی) واته خودایه تۆ لێبورده‌ی وه لێبوردنت خۆش ده‌وێت خودایه لێمان ببوره .
وه خودای گه‌وره شتێکی خۆشناوێت مه‌گه‌ر خێری ئێمه‌ی تێدا نه‌بێت ،
جا لێکۆڵه‌ره‌وه‌کان بۆیان ده‌رکه‌وت که مرۆفی لێبورده جیهازی به‌رگری له‌شی به‌هێزتره .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆف کاتێك توڕه ده‌بێت یان بیر له تۆڵه‌کردن ده‌کاته‌وه له‌و ساته‌دا له‌شی مرۆف ده‌که‌وێته حاڵه‌تی ئاماده‌باشی و چاوه‌ڕوانی ڕوبه‌روبونه‌وه و ڕوداوێکی نا ئاسایی ده‌کات .
بهم هۆیه‌وه له‌ش خێراترو زیاتر خوێن ده‌چوڵێنێت و فشاری بۆ دێت .وه هۆرمۆنه‌کان به ڕێژه‌ی زیاتر ده‌ر ئه‌کات .لهم کاته‌دا پاڵه‌په‌ستۆی خوێن به‌رز ده‌بێته‌وه. جهازی هه‌زم کردن له‌کار ده‌وه‌ستێت.جیهازی هه‌ست ماندو ده‌بێت .ماسولکه‌کان گرژ ده‌بن و ده‌شێوێن. ئه‌مه‌ش هه‌موی وه‌ك خۆ ئاماده‌کردنێکی له‌شه بۆ تۆڵه کردنه‌وه،،
ئه‌م جۆره ڕوداوانه به‌سه‌ر له‌ش و چه‌سته‌ی مرۆف و دووباره بونه‌وه‌ی ده‌بێته هۆی تێکچون باری چه‌سته و ده‌رونی مرۆف ده‌بێته بێ هێزکردنی جیهازی به‌رگری له له‌شی مرۆفدا .
که‌چی ته‌نها به لێبوردن و به‌خشنده‌یی هیچ کام لهم گۆڕانکاریانه به‌سه‌ر چه‌سته‌دا نایه‌ت و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی به هێز بونی جیهازی به‌رگری له‌شت به شێوه‌یه‌کی ڕێک و پێك و به‌هێز و هاوسه‌نگی له‌شت تێك ناچێت.
وه خودای گه‌وره شتێکی خۆشناوێت مه‌گه‌ر خێری ئێمه‌ی تێدا نه‌بێت ،
جا لێکۆڵه‌ره‌وه‌کان بۆیان ده‌رکه‌وت که مرۆفی لێبورده جیهازی به‌رگری له‌شی به‌هێزتره .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆف کاتێك توڕه ده‌بێت یان بیر له تۆڵه‌کردن ده‌کاته‌وه له‌و ساته‌دا له‌شی مرۆف ده‌که‌وێته حاڵه‌تی ئاماده‌باشی و چاوه‌ڕوانی ڕوبه‌روبونه‌وه و ڕوداوێکی نا ئاسایی ده‌کات .
بهم هۆیه‌وه له‌ش خێراترو زیاتر خوێن ده‌چوڵێنێت و فشاری بۆ دێت .وه هۆرمۆنه‌کان به ڕێژه‌ی زیاتر ده‌ر ئه‌کات .لهم کاته‌دا پاڵه‌په‌ستۆی خوێن به‌رز ده‌بێته‌وه. جهازی هه‌زم کردن له‌کار ده‌وه‌ستێت.جیهازی هه‌ست ماندو ده‌بێت .ماسولکه‌کان گرژ ده‌بن و ده‌شێوێن. ئه‌مه‌ش هه‌موی وه‌ك خۆ ئاماده‌کردنێکی له‌شه بۆ تۆڵه کردنه‌وه،،
ئه‌م جۆره ڕوداوانه به‌سه‌ر له‌ش و چه‌سته‌ی مرۆف و دووباره بونه‌وه‌ی ده‌بێته هۆی تێکچون باری چه‌سته و ده‌رونی مرۆف ده‌بێته بێ هێزکردنی جیهازی به‌رگری له له‌شی مرۆفدا .
که‌چی ته‌نها به لێبوردن و به‌خشنده‌یی هیچ کام لهم گۆڕانکاریانه به‌سه‌ر چه‌سته‌دا نایه‌ت و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی به هێز بونی جیهازی به‌رگری له‌شت به شێوه‌یه‌کی ڕێک و پێك و به‌هێز و هاوسه‌نگی له‌شت تێك ناچێت.
قورئان چی ده‌ڵیت سه‌باره‌ت به لێبوردن(العفو)
گه‌ر قورئان قسه‌ی مرۆف با وه‌ك دوژمنانی ئیسلام گومانیان وایه .له‌و کاته‌دا ئه‌بو ئه‌م قورئانه پڕبێت له ده‌ربڕینی ده‌سته‌واژه‌ی توندو تیژ و تۆڵه کردنه‌وه‌و.
وه ئه‌گه‌ر هه‌ندێك له ڕۆژهه‌ڵات ناسان بڵێن که پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت بانگه‌وازی کردوه بۆ تۆقاندن و تیرۆر و هتد ...لهم کاته‌دا ده‌بو قورئان فه‌رمانمان پێبکات به تۆڵه‌سه‌ندن و کینه و توڕه‌یی ،
به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین که قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن هه‌رچه‌ند گه‌وره‌ترین تاوان له ئاستدا کرابێت .
بگره فه‌رمانمان پێده‌کات به ئارامگرتن ئارامگرتنێکی جوان .
وه ئه‌گه‌ر هه‌ندێك له ڕۆژهه‌ڵات ناسان بڵێن که پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت بانگه‌وازی کردوه بۆ تۆقاندن و تیرۆر و هتد ...لهم کاته‌دا ده‌بو قورئان فه‌رمانمان پێبکات به تۆڵه‌سه‌ندن و کینه و توڕه‌یی ،
به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین که قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن هه‌رچه‌ند گه‌وره‌ترین تاوان له ئاستدا کرابێت .
بگره فه‌رمانمان پێده‌کات به ئارامگرتن ئارامگرتنێکی جوان .
قورئان فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن وه موسوڵمانی لێبورده لای خودا پاداشتی لێبوردنی خوداییه وه تۆڵه‌ی بۆده‌کاته‌وه به‌رامبه‌ر ئه‌م شته‌ی له‌ده‌ستی داوه یان به‌رامبه‌ری کراوه .
جا زاناکان سه‌رده‌م ده‌ڵێن پاداشت کردن چاکترین چاره‌سه‌ره بۆ ئه‌وه‌ی مرۆفی خاوه‌ن حه‌ق و سته‌م لیکراو بیر له تۆڵه‌و توڕه‌یی نه‌کاته‌وه وه ئه‌م باسه‌ش له قورئانا هاتوه هه‌روه‌ک خودا ده‌فه‌رموێت: وجزاء سیئة سیئة مثلها فمن عفا و اصلح فاجروه على الله انه لا یحب الظالمین
واته جا تۆڵه‌ی هه‌ر تاوانێك به ئه‌ندازه‌ی تاوانه‌که‌یه بێ زیادو که‌م، ئه‌و که‌سه‌ی لێخۆشبوونی هه‌بێت لێبورده‌بێت و و چاوپۆشی و چاکسازی بکات، ئه‌وه پاداشتی لای خوایه، به‌ڕاستی خوا سته‌مکارانی خۆش ناوێت.،،،،
سه‌یر که چۆن خودا پاداشتت پێ ئه‌دات له‌بری لێخۆشبون و لێبوردن .ئایه هیچ له‌مه جوانتر باشتر هه‌یه که خودا ئه‌مه‌ت بداتێ که تۆ پێت خۆشه بهم شێوه‌یه قورئان هانمان ئه‌دات بۆ ئه‌وه‌ی لێبورده‌بین.
جا زاناکان سه‌رده‌م ده‌ڵێن پاداشت کردن چاکترین چاره‌سه‌ره بۆ ئه‌وه‌ی مرۆفی خاوه‌ن حه‌ق و سته‌م لیکراو بیر له تۆڵه‌و توڕه‌یی نه‌کاته‌وه وه ئه‌م باسه‌ش له قورئانا هاتوه هه‌روه‌ک خودا ده‌فه‌رموێت: وجزاء سیئة سیئة مثلها فمن عفا و اصلح فاجروه على الله انه لا یحب الظالمین
واته جا تۆڵه‌ی هه‌ر تاوانێك به ئه‌ندازه‌ی تاوانه‌که‌یه بێ زیادو که‌م، ئه‌و که‌سه‌ی لێخۆشبوونی هه‌بێت لێبورده‌بێت و و چاوپۆشی و چاکسازی بکات، ئه‌وه پاداشتی لای خوایه، به‌ڕاستی خوا سته‌مکارانی خۆش ناوێت.،،،،
سه‌یر که چۆن خودا پاداشتت پێ ئه‌دات له‌بری لێخۆشبون و لێبوردن .ئایه هیچ له‌مه جوانتر باشتر هه‌یه که خودا ئه‌مه‌ت بداتێ که تۆ پێت خۆشه بهم شێوه‌یه قورئان هانمان ئه‌دات بۆ ئه‌وه‌ی لێبورده‌بین.
هه‌روه‌ها له ئایه‌تێکی تری قورئاندا خودای به‌خشنده لێبوردن و لێخۆشبونی خۆی به‌ستاوه‌ته‌وه به لێبوردن و لێخۆش بونی به‌نده‌کان له نێوان یه‌کتردا گه‌ر ده‌ته‌وێت خودا بت بورێت و بت به‌خشێت لێبورده‌و به‌خشنده‌به له ئاست خه‌ڵکی دا ئائه‌مه‌یه هاوسه‌نگی دروست ده‌کات .چونکه زانایان ده‌ڵێن لێبوردن ده بێت هه‌میشه به‌رامبه‌ر به‌شتێکی تر بکرێت .
خودای به‌خشنده ده‌فه‌ره‌موێت: ولیعفوا ولیصفحوا الا تحبونه ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم
واته
ده‌با لێبوورده‌بن، ده‌با چاوپۆشی بکه‌ن، مه‌گه‌ر حه‌ز ناکه‌ن خوا لێتان خۆش ببێت، خوایش هه‌میشه لێخۆشبوو میهره‌بانه.
خودای به‌خشنده ده‌فه‌ره‌موێت: ولیعفوا ولیصفحوا الا تحبونه ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم
واته
ده‌با لێبوورده‌بن، ده‌با چاوپۆشی بکه‌ن، مه‌گه‌ر حه‌ز ناکه‌ن خوا لێتان خۆش ببێت، خوایش هه‌میشه لێخۆشبوو میهره‌بانه.
هه‌ڵچون و توڕه‌ی لهم سه‌رده‌مدا بۆته هۆکاری سه‌ره‌کی بۆ هه‌موو تاوانکاریه‌کان هه‌ر به‌هۆی توڕه‌ییه‌وه ڕۆژانه هه‌زاران تاوانی جۆراو جۆر ڕوو ئه‌دات هه‌ر له کوشتن و شه‌ڕو و طلاق هتد...
وه زانایان گه‌یشتۆتنه ئه‌م بڕوایه‌ی که ته‌نها رێگا چاره بۆ ده‌رباز بون لهم هه‌موو کێشه‌و گرفته ته‌نها ڕێگر بۆ نه‌کردنی ئه‌م تاوانکاریانه .دڵ گه‌وره‌یی و لێبوردنه .
پاك و خاوێنی بۆ خودای کارجوان ئیسلام چوارده سه‌د پیش ئێستا خه‌می لهم کێشه‌یه خواردوه‌و ڕێگا چاره‌ی بۆ داناوه و هه‌میشه ئیسلام فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن و لێخۆش بوون و دڵ گه‌وره‌یی و هه‌ڵنه‌چون هه‌روه‌ك ئه‌م یاره‌ی که هاته لای پێغه‌مبه‌ری ئازیزماندرودی خودای له‌سه‌ر بێت و داوای ئامۆژگاری لێکرد سێ جار له‌سه‌ر یه‌کتر پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت فه‌رموی: (لا تغضب) واته توره مه‌به..
.
وه زانایان گه‌یشتۆتنه ئه‌م بڕوایه‌ی که ته‌نها رێگا چاره بۆ ده‌رباز بون لهم هه‌موو کێشه‌و گرفته ته‌نها ڕێگر بۆ نه‌کردنی ئه‌م تاوانکاریانه .دڵ گه‌وره‌یی و لێبوردنه .
پاك و خاوێنی بۆ خودای کارجوان ئیسلام چوارده سه‌د پیش ئێستا خه‌می لهم کێشه‌یه خواردوه‌و ڕێگا چاره‌ی بۆ داناوه و هه‌میشه ئیسلام فه‌رمانمان پێده‌کات به لێبوردن و لێخۆش بوون و دڵ گه‌وره‌یی و هه‌ڵنه‌چون هه‌روه‌ك ئه‌م یاره‌ی که هاته لای پێغه‌مبه‌ری ئازیزماندرودی خودای له‌سه‌ر بێت و داوای ئامۆژگاری لێکرد سێ جار له‌سه‌ر یه‌کتر پێغه‌مبه‌ر درودی خودای له‌سه‌ر بێت فه‌رموی: (لا تغضب) واته توره مه‌به..
.
========================================
بونیاتگه رایی
ڕەخنەگری بونیاتگەرایی
هەندێك وای بۆ ئەچن كە گوایە ناكۆكییەك لە نێوان ئەو یاسا زانستییانەدایە كە پارت سەبارەت بە ڕەخنەی ئەدەبی دایڕشتن لە كتێبی ( ڕەخنە و ڕاستی )دا و یاخود سەبارەت بە بەختەوەریی ڕەها كە لە كتێبی
( چەشەی دەق ) و هەروەها لە كتێبی ( ڕۆلان بارت بە خامەی ڕۆلان بارت ) دا لێوەی ئەدوێت وەلێ ئەم بۆچوونە زۆر ڕووكەشە و لە جیهانی نووسینی ئەم ڕەخنەگرە مەزنەدا چ ناكۆكی و گرێوگۆڵییەك لە ئارادانییە ...! هەرگیز زانین – مەعریفە - نەبۆتە دژ و ئەنتی دەرهەق بە چەشە ..لەبەرئەوەی چەشە ئەبێتە هۆكار یان دەرئەنجامی زانین .. بۆیە ئەبینین كاری شیكار لە ڕاستییەوە نزیكترە ئەگەر چەشەی خوێنەر بۆ دەق فەرامۆش نەكات ! كاری پارت لە بواری ڕەخنەدا ئاشكرایە و وەكو سانسۆرێكی دەرەكی دەق ئەپشكنێت و ڕاڤە و شرۆڤەی بۆئەوە ئەكات تا بتوانێت سیمبۆڵ و ئاماژە و ڕەمزەكانی لێكدی جیابكاتەوە ، ئەوجا یەكە یەكە شییانئەكاتەوە !
بۆ ڕاڤەكردنی هەر دەقێكی ئەدەبی ، بارت ، زۆر هێمنانە و پێبەپێی ڕێسایەكی زانستی وەكو بینایەكی ئەندازەیی لە هەموو لایەكەوە ئەیخەمڵاند و میتۆدی بوارە زانستییەكانی وەكو ( دەروون شیكاری و سۆسیۆلۆژیا و زمانزانی ) بەكارئەهێنا هەنگاوەكانی – دامەزرێنەرانی ووشەی – پیادەئەكرد .. كێن دامەزرێنەرانی ووشە !؟؟ ئەمە پرسیارێكە لە دووتوێیەوە پارتیشمان زیاتر بۆ ڕوون ئەبێتەوە ! دامەزرێنەرانی ووشە بریتین لە : ماركێز دووساد كە سادیزمی بەرپاكرد ، شارل فۆریێ ی یۆتۆپیاییە ، لیۆلا – ی تەسەوفكارە ...گرنگی ئەو نووسەر و بیریارانە بە پێی بۆچوونی پارت لەوەدایە كە ئەوان لە كۆی نووسینەكانیاندا كۆد و سیمبۆڵێكی ئەوتۆیان بەكارهێنا كە پێشتر نەبوو ! هەریەكەیان بە بۆچوونی پارت زمانێكی وایان فەراهەمكردووە كە لە دۆزینەوەی كیشوەرێكی نوێ ئەچێت بۆ وێنە دووساد داڕشتنی چەشەی بیناكردو فۆریێ زمانی بەختەوەری ئەفراند و لیۆلا-ش جیهانی فەنای خواوەندی ڕەخساند .. بۆیە بارت ئەو سێكوچكەیەی بە دامەزرێنەری ووشە ناوزەد كردبوو .. بەو واتایەی ئافەریدەكاری زمان سنوورەكانی ( یاسا و چەمكەكانی زمانی ئاسایی ) ئەبەزێنن و لە سەردەمێكی تازە نزیك ئەبنەوە كە نووسین ئاماژە بە نووسەر ئەكات نەك بە پێچەوانەوە ....!
بارت وای بۆ ئەچێت كە تێڕوانینی خوێنەر بۆ دەق ڕوانینێكی دەرەكییە وەكو تێڕوانینی شیكارێك بۆ دیاردەیەك كەچی تێڕوانینەكە سارد نییە و پڕ و تژییە لە بەختەوەرییەك كە جیهانی خوێندنەوە ئەیبەخشێت ، لـــێ هەر بە ڕوانینێكی دەرەكی ئەمێنێتەوە ..
هەر ئەو تێڕوانین و بۆچوونە نەوژەنانە بوون كە گروپێك بگرە لەشكرێك لە دوژمنی بۆ پارت هێنایە گۆڕێ وایان تاوانبار ئەكرد كە گوایە بارت رەمزی هەموو سەرچڵی و سەركێشییەكە لە بواری ڕەخنەدا بە گەلحۆ و نەفامی دونیای ئەدەبیان ناوزەد كرد .. گرفتەكە لەوەدایە كە تەنانەت لایەنگرانیشی ناوبەناو هەر دژی ڕائەوەستان و بە ناهەقكار و عەبەسی نێو دونیای ڕەخنە ناویانئەبرد !
ڕۆلان بارت ئەڵێت : " هەندێك جار لەو دەمانەدا كە بە نێو دەقێكدا شۆڕ ئەبینەوە یاخود دەقێكی ئەدەبی بە نێو ئێمەدا گەشتئەكات ، بەختەوەرییەكی بێ سنوور شكۆفە ئەكات و لە نێو ژیانمانا سەقامگیر ئەبێت ، وامان مەیسەر ئەكات كە ئەویدیكە لە نێو خۆماندا بنووسینەوە پاش ئەوەی دەقەكە لەگەڵمانا ئەژی و ئێمەش لەو دیوی ووشەكانەوە سەردەر دێنین !! "
بارت بە درێژایی ژیانی تەنها لەسەر ئەو نووسەر و بیریارانە ئەدوا و ئەینووسی كە خۆشی ئەویستن ، ئاكادیمیای كۆلێژ دوو فڕانس و هیچ گۆڤارێك ئەو فشارەیان لەسەر ئەم ڕەخنەگرە مەزنە دانەناوە كە بە ئاراستەیەكی پێچەوانە لە ویست و خولیای خۆی وانە بڵێتەوە و بنووسێ ، ئەو هەر بە كارەكەی خۆی لە ئاستێكی زۆر بەرزدا ئەدەبێكی جوانی ئافەریدەكرد ( نەوەك وەكو زۆربەی مامۆستایان كە میتۆد و ڕێبازی خۆیان بە درێژایی ژیانیان نەدۆزیوەتەوە و ئەوەی ئەیڵێن لەگەڵ نووسینەكانیاندا ئاسمان و ڕێسمانە ..! ).. لە كتێبی _ ڕۆلان بارت بە خامەی بارت – دا هەر بە نووسینی چەند ووتارێك یاداشتنامە و چیرۆكی جوان ئەنەخشێنێ كە كتێبخانەی ئەدەبی جیهانی پێ ڕازاوەتەوە .. خۆی شیئەكاتەوە و شێواز و ستایڵ و میتۆدی نووسینی خۆی شرۆڤـە ئەكات ، باس لە مەزنی ئاندرێ ژید ئەكات كە چۆن بۆتە هۆكاری سەرەكی لە چەكەرەبوون و گەشانەوەی بارتی نووسەردا !!
ڕەخنە و سۆسیۆلۆژیا و ئاماژەناسی لە سەرەتادا تەنها وەكو دەمامكێك بەكارهاتوون كەچی لای بارت شمشێری دەستن و پڕۆسێسی نووسین دێننەئاراوە و پرسیاری گرنگ و نەبڕاوەی بارت تەنها لەسەر بەرپابوون و خەمڵاندنی پڕۆسەی نووسینە .
خۆ ئەگەر پڕۆسەی نووسین لای بارت هەر هیچ خەسڵەتێكی ئەدەبی تیا نەبووبێ ، تەنها بە پاساوە زانستییەكەی لەو بڕو بیانووەش قووتاری ئەبوو ، لێ لە واقیعدا پارت لە دووتوێی ڕەخنەوە وەرئەچەرخایەوە
سەر ئەدەب ، هەر لە یەكەم كتێبییەوە " نووسین لە پلەی سفردا " تا دووا كتێبی كە لە دوای مەرگیدا بڵاوبووەوە ، پارت لەو ئاستەنگانە ئەكۆڵێتەوە كە دێنە بەردەم نووسەر لە سەردەمەكەی خۆیدا ، بە هەموو شێوازێك لەو مۆدێلە كۆن و سەلەفییەی ئەدا كە داكۆكی بوو لە دیدەو نیگای پێشین و ئەدەبی باپیران .
دیدەی بارت بۆ ئەدەب دیدەنیگایەكی ئاسان نییە ، بارگاوی نەبووە بە كڕنووش و تەنازولاتەوە ، ئەگەر ئامانجی ئەدەب گۆڕینی كەرەستەی نائاسایی بووبێ بەرەو كەرەستەی ئاسایی و خوڵقاندنی جیهانێك بێت پڕبێت لە ئیشكالییەت ، ئەوا زمان داردەستێكی زانستی بارت بووە تابتوانێت ڕاڤەی مەوداكانی ئیشكالییەت بكات پێش ئەوەی ڕكێفی خۆی وەكو نووسەرێك بەسەرمانا ئاسوودە بكات ..
بارت بە خۆشەویستییەكی ڕەهاوە لەم كتێبەوە بۆ ئەو پەڕاو .. لەم نووسینەوە بۆ ئەو ووتار كاری ئەوە بووە بە بەردەوامی ئەو پرسیارە بكات كە سەرقاڵی دۆزی نووسین و كایەكانییەتی ،بۆوەی بتوانێت گرێو گۆڵو هێما و سیمبۆڵەكانی شیتاڵ بكاتەوە . لە كتێبەكەیدا سەبارەت بە ( ئەفسانە ) میتۆدی بارت ئاشكرایە : ستایش و پیاهەڵدان یاخود ناشرینكردنی ڕواڵەت و دیاردەكانی نێو كۆمەڵگا وەكو دیاردەی پڕۆپاگەندە و ئەستێرەكانی سینەما و مۆدێلەكانی جلوبەرگ و ئاهەنگی پادشا و سیاسیەكان و بوارەكانی وەرزش و تاد.... ناكاتە ئاوات و ئامانج و مەبەستی نووسینەكەی خۆی ، زۆر بە پێچەوانەوە ، پارت بە شرۆڤەكردن ئەیسەلمێنێت كە هەموو ئەو حاڵەتانە خولیا و ئارەزووی خەڵكی بەلای خۆیدا ڕائەكێشێت كە سەرئەنجام مۆدێلێكی هێماگەریی ئەبەخشێتە ئەفسانە .. مامەڵەی پارت لەگەڵ ئەو كەرەستانەدا : ماسوولكەی زۆرانبازان و خەونی هۆڵەكانی سەما و ڕووخساری گریتا گاربۆ ، وێنائەكات وەلێ بە ووشە و داڕشتنێك كە هێندە دەوڵەمەندە بە ئاماژە و سیمۆلۆژیا كە نزیكمان ئەخاتەوە لە كڵاوڕۆژنەكانی زانین وچەشەیەكی ئەدەبی و مەعریفی بێپایانمان پیچئەبەخشێت .
تەنانەت لە كتێبەكەیدا ( سیستمی مۆدە ) كە بە یەكێ لە كتێبە ووشك و برینگ و زانستییەكانی بارت ناوزەدئەكرێت ، لەنێو جیهانی بەرتەسكی پۆشاك و جلوبەرگدا كۆد و شفرەیەك بەكاردێنێت وائەزانیت ئەو لە ڕەوانبێژی و جوانناسی دونیای ئەدەب ئەدوێت ، ئەوەیە ئافەریدەكاری پارت ! ئەو لە شوێنێكدا ئەڵێت :چوار ڕەگەزی گرنگی پۆشاكی ژنان هەروەكو سەروا و قافیەی دوو دێڕە شیعر ئامێزیان بۆیەكدی كردۆتەوە !!
ئەدەبی بارت ئەدەب و وێژەیەكی ڕوانە و ڕوونی و شەفافییەتی نووسەر فەراهەمئەكات . ئەوەتا لە " بارت بە خامەی بارت " دا بە ڕووخساری ڕووت و قووتەوە لێمان دێتە پێشێ و زۆربەی جار بە ستایڵی تایبەت بە خۆیەوە و لە شێوازی چیرۆكدا ، ئامرازی ( من ) وەكو یاریدەكارێك بەكاردێنێت بۆوەی بچێتە نێو دڵی ووتاری خۆشەویستی –یەوە لە بەشی : چەردەیەك لە ووتاری ئاشق / دا ، وێنەكانی و شێوە و مۆدێلەكانی و هەموو كەرەستەكانی دڵ و ئەوین و ئاشق و ترپەكانی دڵت بۆ واڵا ئەكات .
بارت هیچی لە پڕووست و ئاندرێ ژید و سارتەر كەمتر نییە ! گومانی تیا نییە كە بارت دەنگێكی بێهاوتا و تاكە گەر بەراوردی بكەین لەگەڵ بیریاران و زانایان و نووسەرانی سەردەمەكەی خۆیدا ، ڕەنگە یان پێدەچێت كەسانێك هەبووبن و هاوچاخی خۆی بن و هەمان شرۆڤـە و ڕاڤەكاریان بۆ دونیای ئەدەب و گوزەرانی ژیان كردبێت كەچی نێو نێوبانگی كتێبەكانیان هەمان زایەڵە و دەنگی ئەم ڕەخنەگرەی نەبووە !
ئێمە بۆ ژانرە هەستیار و زۆر گرنگەكەی ئەدەب كە ڕەخنەیە ، هەتا بڵێیت قەرزارباری ڕۆلان بارتین ، ژیان و لاپەڕەكانی ڕۆشنبیری و هزر و فەرهەنگی هیومانیتی ( مرۆڤایەتی ) لە ساڵانی شەستەكان و هەفتاكانی سەدەی پێشوودا زۆر ڕوو سوورە بە كتێب و ووتار و وانەكانی زانكۆی ئەم ڕەخنەگرە بلیمەتە ..
لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی بیستەمدا شۆڕەسوارێكی دونیای ئەدەب و ڕەخنە و هزر و بوونیاتنگەرایی
پاش ئەوەی دووا وانەی خۆی لە كۆلێژ دوو فڕانسدا ئەڵێتەوە و لە كاتژمێر پێنجی ئێوارەدا دێتە دەرێ و بە ئاراستەی میترۆی سان میشێل بۆوەی لەوێوە بچێتە ماڵێ ، ئۆتۆمبیلێكی زۆر خێرا و بەلەز لێیئەدات و هەناسەی لێئەبڕێت .. ئەو ڕۆژەی كە دادگایی ئەو شۆفێرە بوو ، دادوەر ئەیویست باسی گرنگی ئەو پیاوە گەورەیە بۆ ئەو شۆفێرە كوژەرە بكات ، شۆفێرەكە قسانی بە دادوەر بڕی و پێی ووت :" لەگەڵ ڕۆژی كارەساتەكەدا و من كتێبەكانی بارت ئەخوێنمەوە و ئێستا زانیم كە چ كەڵە پیاوێكم كووشتووە ، بەڵام ئەگەر ئێوە زۆر خەمخۆرن و چاو بەگریانن بۆ هەموو بلیمەت و زاناكانی ئەم وڵاتە ،پێویست وابوو ، ئەركی سەرشانتان بوو بە ئاگادارییەك لە تەلەفزیۆن و ڕۆژنامەو سەر ئەو شەقامەی كۆلێژەكەی لێیە بنووسن و بڵاوی بكەنەوە كە : ئێوە ئەی شۆفێرەكانی پاریس بۆتان نییە لە كاتژمێر پێنجی ئێوارەدا ئۆتۆمبێل بئاژوون لەبەرئەوەی پیاوێكی مەزنی وەكو ڕۆلان بارت بەو شەقامەدا ئەپەڕێتەوە " و ئیدی شۆفێرەكە دەداتە پڕمەی گریان !!
بارت مرد لێ ڕووناهی ڕۆح و نووسین و هزری ئەو وەكو تیشكی خۆر هەردەم و بۆ هەمیشە بێ بڕانەوەیە بەڵام خۆزگە ئەو تیشكەش ئەگەیشتە ئێرە و تاقە یەك ڕەخنەگری وەكو پارت یان سێبەرەكەی پارت ئا لێرە ئەخووڵقا !
بۆوەی ئەو لێشاوە لە شیعر و چیرۆك وشانۆ سەقەتانەی بەرەو توونی بابا تووڕ هەڵئەدان !!
بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوود لەم ژێدەرانە وەرگیراوە :
- بە ئیسپانی :
ووتاری ڕەخنەی زانستی لە فەلسەفەی بوونگەراییەوە بە قەڵەمی ڕۆسا ناباڕۆ دوران
لە پاشكۆی ئەدەبی مانگانەی ڕۆژنامەی ناوداری ئیسپانی ئا بێ سێ دا ، مەدرید ، 2001 .
- بە هۆڵەندی : ئێنسكلۆپێدیای هۆڵەندی بۆ ئەدەب و هونەر ، ئامستردام ، 1999 .
- بە عەرەبی :
پێشەكی كتێبی ( ڕۆلان بارت / نووسین لە پلەی سفر دا ) بە قەڵەمی محمدبرادە 1980 بێروت
==================================================
بیردۆزی گەردیلە ..
ە سالی (1808) مامۆستا جۆن دالتۆن لێكدانەوەی سێ یاسای زانستی كرد
1.یاسای پاراستنی بارستە. 2.یاسای رێژا جێگیرەكان. 3.یاسای رێژە چەند جارەكان.
بە پێی ئەم یاسایانە . 5 خالئ سەرەكی دەربارەی (گەردیلە) دانا
كە بریتین لەمانەی خواراوە.
1.ھەموو مادەكان لە تەنۆكەی زۆر ورد پێك دێن پێیان دەترێت (گەردیلە).
2.گەردیلەی ھەر توخوخمێك لە روی قەبارەو بارستایی چۆنیەكن بەلام گەردیلەی توخوخمە
جییاوازەكان لە روی قەبارەوبارستایی یەوە جیاوازن.
3.ناتوانرێت گەردیلە دروست بكرێت و دابەش بكرێت و لە ناو ببردرێت
4.گەردیلەی توخوخمە جیاوازەكان، بە رێژەی ژمارەی سەدی تەواو یەك دەگرن، بۆ پێكھێنانئ ئاوێتە كیمیا ییە كان.
5.لەكاتی كارلێك كردنی كیمیاییدا ، گەردیلەكان یەك دەگرن یان لێك جیادەبنەوە یان رێز دەكرێن.
بەلام دواتر بیرۆكەی دیموكریتس گۆردرا بۆ بیردۆزێكی زانستی كە ئەمەش بوە ھۆی گۆرینی (2) خەل كە ئەمانە بون
1.ھەموو مادەكان لە (گەردیلە) پێك دێن.
2.جیاوازی رەوشتەكانی گەردیلەكانی ھەر توخمێك لە گەردیلەكانی ھەر توخمێكی تر، نە گۆردراوە.
1.یاسای پاراستنی بارستە. 2.یاسای رێژا جێگیرەكان. 3.یاسای رێژە چەند جارەكان.
بە پێی ئەم یاسایانە . 5 خالئ سەرەكی دەربارەی (گەردیلە) دانا
كە بریتین لەمانەی خواراوە.
1.ھەموو مادەكان لە تەنۆكەی زۆر ورد پێك دێن پێیان دەترێت (گەردیلە).
2.گەردیلەی ھەر توخوخمێك لە روی قەبارەو بارستایی چۆنیەكن بەلام گەردیلەی توخوخمە
جییاوازەكان لە روی قەبارەوبارستایی یەوە جیاوازن.
3.ناتوانرێت گەردیلە دروست بكرێت و دابەش بكرێت و لە ناو ببردرێت
4.گەردیلەی توخوخمە جیاوازەكان، بە رێژەی ژمارەی سەدی تەواو یەك دەگرن، بۆ پێكھێنانئ ئاوێتە كیمیا ییە كان.
5.لەكاتی كارلێك كردنی كیمیاییدا ، گەردیلەكان یەك دەگرن یان لێك جیادەبنەوە یان رێز دەكرێن.
بەلام دواتر بیرۆكەی دیموكریتس گۆردرا بۆ بیردۆزێكی زانستی كە ئەمەش بوە ھۆی گۆرینی (2) خەل كە ئەمانە بون
1.ھەموو مادەكان لە (گەردیلە) پێك دێن.
2.جیاوازی رەوشتەكانی گەردیلەكانی ھەر توخمێك لە گەردیلەكانی ھەر توخمێكی تر، نە گۆردراوە.
_________________
گەردیلە مانای ئەوەیە کە بچوکترین بەشە و بەشی تری لێنابێتەوە، بەدرێژایی مێژوو بیرۆکە یان چەمکی گەردیلە چەند تێڕوانینێکی جیاوازی بەخۆیەوە بینیووە کە گرنگترین خاڵی وەرچەرخان لێرەدا زانینی ئەوەبوو کە بە بارگەی موجەب وبارگەی سالب گەردیلە پێک دێنن، یەکەمین تێڕوانین ئەوەبوو کە گەردیلە شێوەی پرتەقاڵێکی ھەیە کە کرۆکەکەی بەشی موجەب و ناوکەکانیشی بەشی سالب پێکدێنن و وە کە گەردیلە توند و پڕە و ھیچ کەلێنیکی تێدانی یە. لەدواییدا دەرکەوت کە ئەم تێڕوانینە ھەڵەیە و گەردیلە توند و پڕ نی یە و زۆربەی قەبارەکەی کەلێنە و مەسەلەی پرتەقاڵەکەش ھیچ پەیوەندی یەکی بەڕاستی یەوە نیە.
گەردیلە مانای ئەوەیە کە بچوکترین بەشە و بەشی تری لێنابێتەوە، بەدرێژایی مێژوو بیرۆکە یان چەمکی گەردیلە چەند تێڕوانینێکی جیاوازی بەخۆیەوە بینیووە کە گرنگترین خاڵی وەرچەرخان لێرەدا زانینی ئەوەبوو کە بە بارگەی موجەب وبارگەی سالب گەردیلە پێک دێنن، یەکەمین تێڕوانین ئەوەبوو کە گەردیلە شێوەی پرتەقاڵێکی ھەیە کە کرۆکەکەی بەشی موجەب و ناوکەکانیشی بەشی سالب پێکدێنن و وە کە گەردیلە توند و پڕە و ھیچ کەلێنیکی تێدانی یە. لەدواییدا دەرکەوت کە ئەم تێڕوانینە ھەڵەیە و گەردیلە توند و پڕ نی یە و زۆربەی قەبارەکەی کەلێنە و مەسەلەی پرتەقاڵەکەش ھیچ پەیوەندی یەکی بەڕاستی یەوە نیە.
دوای ئەوەی ڕەزەرفۆرد و دوای ئەویش بۆر ھاتن و چەند گریمانێکی سەرسوڕھێنەریان خستەڕوو کە لەو کاتەدا زۆر ئاڵۆز بوون و پێچەوانەی بیردۆزی کارۆموگناتیسی بوون کە لەوکاتەدا باوبوو، گرنگترینی ئەم گریمانانە پێچواندنی گەردیلەبوو بە کۆمەڵەی خۆر کە تیایدا خۆر ناوکی گەردیلەکە بوو وە ئەستیرەکانیش ئەو ئەلکترۆنانەبوون کە بەدەوری ناوکدا دەخولێنەوە. بۆر چەند بیردۆزێکی لەسەر پەیوەندی نێوان ووزەی ئەلکترۆن و زەبری جوڵەکەی بەدەوری خولگەکەیدا دانا و چەند یاسایەکی بۆ ئەمەش دانا، بەڵام پاشان بۆر مرد و نھێنی ئەوەی کە چۆن گەیشتۆتە ئەم ئەنجامانە بە نەزانراوی مایەوە. دوای ئەمە بیردۆزە نوێ یەکان ھاتنە کایەوە کە بەشێوەیەکی سەرەکی پشتیان بە شێوەکەی بۆر بەست و چەند ڕاستی یەک و سەلمێندراوێکی تریان بۆ زیادکرد. ئەوەی کەلێرەدا بەلامانەوە گرنگە دوا تێڕوانینە کە زاناکان بۆ شێوەی گەردیلە تێی گەیشتوون و لەمەی خوارەوەدا کورتی دەکەینەوە:
پێکھاتەی گەردیلە
ناوک: بارستەی گەردیلەی تێدا کۆبۆتەوە و لە پرۆتۆنی بارگە موجەب و نیوترۆنی بارگە یەکسان و بارستە چوون یەک پێکدێت.
ئەلیکترۆنەکان: بارگەیان سالبە و ١٨٣٧ جار بچوکترن لە پرۆتۆن و نیوترۆن و بەدەوری ناوکە بارگە موجەبەکەدا بە خێرایی زۆر دەخولێنەوە. بەڵام وەک تێڕوانینەکەی بۆر نییە کە چواندبووی بە خولاندنەوە ھەسارەکان بە دەوری خۆردا لە خولگەی جێگیر و یەکساندا، بە پێچەوانەوە خولگەکان لە بۆشایی دان و ھەندێکیان خڕن و ھەندێکی تریان تەشیلەیی و چەند شێوەیەکی ئاڵۆزی ترن.
ئەم ئەلیکترۆنانە لە بۆشاییدا بەدەوری ناوکدا بە دووری گەورە لەیەکتری یەوە دەخولێنەوە، ئەگەر بۆ نموونە وای دابنێین کە نیوەتیرەی ناوکی ھایدرۆجین ١ سم ە ئەوا تاکە ئەلکترۆنەکەی گەردیلەکە بەدەوری ناوکدا لەدووری نزیکەی ١ کم ەوە دەخولێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە کە بەشی زۆری گەردیلەکە بۆشایی یە. ئەوەی کە لەمە دڵنیامان دەکاتەوە ئەوەیە کە چڕی ناوکەکە زۆر لە چڕی گشتی گەردیلەکە زیاترە.
چڕی بریتیە لە بارستە لەسەر قەبارە، بۆ نموونە چڕی ئاو ١ گم/سم٣ یە، بە واتای ئەوەی کە ئەگەر خشتەکێکی پڕلە ئاو بھێنین کە درێژی ھەر لایەکی ١ سم بێت ئەوا بارستەکەی ١ گم دەبێت. چڕی ناوک یەکسانە بە ٢ ملیۆن تەن/ سم٣. لەنێوان گەردیلەکاندا چڕی توخمی ئۆزمیۆم Os چڕیەکەی دەگاتە ٢٢.٤ گم/سم٣، ئەمەش بەڵگەیەکی ترە بۆئەوەی کە زۆربەی گەردیلە بۆشایی یە.
سروشتی گەردیلەکان
سروشتی گەردیلەکان وایە کە بارگەیان ھاوتایە یانی ژمارەی پرۆتۆنە موجەبەکانی ناو ناوک یەکسانە بەژمارەی ئەو ئەلکترۆنانەی کە بەدەوریدا دەخولێنەوە، بەڵام ئەگەر گەردیلەیەک یەکێک لە ئەلکترۆنەکانی خولگەی دەرەکی وون بکات ئەوە دەگۆڕڕێت بۆ ئایۆنی موجەب چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکان زیاتر دەبێت. دەبێ ئەوەش بزانین کە نیوترۆنە بارگە ھاوتاکان ھەرگیز کارناکەنە سەر بارگەی گشتی گەردیلەکە.
جیاکردنەوەی گەردیلەکان
گەردیلەی توخمە کیمیاویەکان بە جیاوازی ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوکیاندا لە یەکتر جیادەکرێنەوە و ئەم ژمارەیە پێی دەوترێ ژمارەی گەردیلەیی. بۆنموونە ژمارەی گەردیلەیی ھایدرۆجین یەکسانە بە یەک چونکە ھایدرۆجین تەنھا یەک پرۆتۆنی تێدایە، وە ژمارەی گەردیلەیی ئۆکسجین یەکسانە بە ٨ چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوک ٨ دانەیە.
دووری گەردیلەکان
دووری گەردیلەکان بەشێوەیەکی گشتی لە پلەی ١٠-١٠م ی و ١٠-١٤م ی دایە، وەبەھۆی زۆر بچوکی گەردیلە و قورسی مامەڵەکردن لەگەڵ چەند دانەیەکی کەمدا یەکەیەکی تر بەکاردێت کە پێی دەوترێت مۆڵ ھەر مۆڵێکیش یەکسانە بە ژمارەی ئەڤۆگادرۆ لە گەردیلە، ژمارەی ئەڤۆگادرۆش زۆر گەورەیە و یەکسانە بە ٦.٠٢٢x١٠٢٣. بۆ ئەوەی گەورەی ئەم ژمارەیە بێنینە پێش چاوی خۆمان ئەم ژمارەیە یەکسانە بە ژمارەی ھەموو ئەو دەنکە برنجانەی کە لە ماوەی ٤٠ملیۆن ساڵدا لە ھەموو جیھاندا بەرھەم دێن.
ناوک: بارستەی گەردیلەی تێدا کۆبۆتەوە و لە پرۆتۆنی بارگە موجەب و نیوترۆنی بارگە یەکسان و بارستە چوون یەک پێکدێت.
ئەلیکترۆنەکان: بارگەیان سالبە و ١٨٣٧ جار بچوکترن لە پرۆتۆن و نیوترۆن و بەدەوری ناوکە بارگە موجەبەکەدا بە خێرایی زۆر دەخولێنەوە. بەڵام وەک تێڕوانینەکەی بۆر نییە کە چواندبووی بە خولاندنەوە ھەسارەکان بە دەوری خۆردا لە خولگەی جێگیر و یەکساندا، بە پێچەوانەوە خولگەکان لە بۆشایی دان و ھەندێکیان خڕن و ھەندێکی تریان تەشیلەیی و چەند شێوەیەکی ئاڵۆزی ترن.
ئەم ئەلیکترۆنانە لە بۆشاییدا بەدەوری ناوکدا بە دووری گەورە لەیەکتری یەوە دەخولێنەوە، ئەگەر بۆ نموونە وای دابنێین کە نیوەتیرەی ناوکی ھایدرۆجین ١ سم ە ئەوا تاکە ئەلکترۆنەکەی گەردیلەکە بەدەوری ناوکدا لەدووری نزیکەی ١ کم ەوە دەخولێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە کە بەشی زۆری گەردیلەکە بۆشایی یە. ئەوەی کە لەمە دڵنیامان دەکاتەوە ئەوەیە کە چڕی ناوکەکە زۆر لە چڕی گشتی گەردیلەکە زیاترە.
چڕی بریتیە لە بارستە لەسەر قەبارە، بۆ نموونە چڕی ئاو ١ گم/سم٣ یە، بە واتای ئەوەی کە ئەگەر خشتەکێکی پڕلە ئاو بھێنین کە درێژی ھەر لایەکی ١ سم بێت ئەوا بارستەکەی ١ گم دەبێت. چڕی ناوک یەکسانە بە ٢ ملیۆن تەن/ سم٣. لەنێوان گەردیلەکاندا چڕی توخمی ئۆزمیۆم Os چڕیەکەی دەگاتە ٢٢.٤ گم/سم٣، ئەمەش بەڵگەیەکی ترە بۆئەوەی کە زۆربەی گەردیلە بۆشایی یە.
سروشتی گەردیلەکان
سروشتی گەردیلەکان وایە کە بارگەیان ھاوتایە یانی ژمارەی پرۆتۆنە موجەبەکانی ناو ناوک یەکسانە بەژمارەی ئەو ئەلکترۆنانەی کە بەدەوریدا دەخولێنەوە، بەڵام ئەگەر گەردیلەیەک یەکێک لە ئەلکترۆنەکانی خولگەی دەرەکی وون بکات ئەوە دەگۆڕڕێت بۆ ئایۆنی موجەب چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکان زیاتر دەبێت. دەبێ ئەوەش بزانین کە نیوترۆنە بارگە ھاوتاکان ھەرگیز کارناکەنە سەر بارگەی گشتی گەردیلەکە.
جیاکردنەوەی گەردیلەکان
گەردیلەی توخمە کیمیاویەکان بە جیاوازی ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوکیاندا لە یەکتر جیادەکرێنەوە و ئەم ژمارەیە پێی دەوترێ ژمارەی گەردیلەیی. بۆنموونە ژمارەی گەردیلەیی ھایدرۆجین یەکسانە بە یەک چونکە ھایدرۆجین تەنھا یەک پرۆتۆنی تێدایە، وە ژمارەی گەردیلەیی ئۆکسجین یەکسانە بە ٨ چونکە ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوک ٨ دانەیە.
دووری گەردیلەکان
دووری گەردیلەکان بەشێوەیەکی گشتی لە پلەی ١٠-١٠م ی و ١٠-١٤م ی دایە، وەبەھۆی زۆر بچوکی گەردیلە و قورسی مامەڵەکردن لەگەڵ چەند دانەیەکی کەمدا یەکەیەکی تر بەکاردێت کە پێی دەوترێت مۆڵ ھەر مۆڵێکیش یەکسانە بە ژمارەی ئەڤۆگادرۆ لە گەردیلە، ژمارەی ئەڤۆگادرۆش زۆر گەورەیە و یەکسانە بە ٦.٠٢٢x١٠٢٣. بۆ ئەوەی گەورەی ئەم ژمارەیە بێنینە پێش چاوی خۆمان ئەم ژمارەیە یەکسانە بە ژمارەی ھەموو ئەو دەنکە برنجانەی کە لە ماوەی ٤٠ملیۆن ساڵدا لە ھەموو جیھاندا بەرھەم دێن.
پڕۆژە
هەبوونی پڕۆژە چۆنییە؟
بۆیی کە پڕۆژەیەکت هەبێ، بە خێرایی ڕەشنووسێک بۆ خۆت بنووسە، بۆ وێنا بۆ بەرچاوڕوونی خۆت، وەک:
* مەبەستی پڕۆژەکە چییە؟
تۆ کاتێک قەولە پڕۆژەت هەبێ و بتەوێ بڵاوییبکەیتەوە، دەبێ پێش هەموو شتێکی دیکە، بیرت لایی ئەوە بێت کە تۆ چیی کارەیی بۆ چی مەبەستێک کار دەکەیی، ئاخۆ تۆ چیت دەستدەکەوێ یان چیت ئەوێ کە بیبەخشی.
* ناوی چی بێ و چۆن ناو هەڵبژێرین؟
کاتێکیش تێگەیشتیت لەوەیی مەبەستەکەت چییە و بڕیاریشت دا لەوەیی کە کاریی بۆ بکەیت، دەبێت یەکەم و سەرەتایی کارت ئەوەبێ، ناوێکی گونجاو و بە پێزی بۆ بدۆزیتەوە، ناونایش وەک ڕایی خۆم دەبێ ناو بێت، دەبێ بە جۆرێک بێت، کە خەڵکانی دیکە بخاتە نێو سەرنج، سەرنجیان ڕابکێشێت بە جۆرێک کە ناوەکەیان بە گوێدا وترا و بە چاویان بینیان، لە هەزریان بمێنێتەوە، لە لێویان ئاسان بوترێ، خۆشیش لەبەر بکرێ.
* دروشمی چی بێ و چۆن خۆیی بڵاوبکاتەوە؟
هەر ئەوەیی قەناعەتت لەسەر ناوی پڕۆژەکەت ـدا، وەک کاریی دوو لە دروشمی بڕوانە، دروشمێک بۆ مەبەستەکەت هەڵبژێرە، دروشم دەبێ ئاسان بێ دانانی، لە کاتێکدا تۆ مەبەستەکەت ڕوون بێت، ئیدی دروشم پێویستییە، بانگەشەییە، با دروشمت ڕیگایی مەبەستت بێت، لە نێو دێڕێکدا. (بە ئاگابن بەهۆیی لاوازیی لە ناونانی پڕۆژەکان لە کوردا، زۆر کات و هەموو کات بەداخەوە، دروشم، دروشمی پڕۆژەکان دەکەنە ناو، ئێمە کە ناڵیین خراپە شتی وا، دەڵیین کە باشترە ناو، ناو بێت, وە دروشم کاریی ناو بێت)
* میکانیزمی کارکردنی چۆن بێت و چۆن بۆ خۆمانی دیاریی بکەین؟
کاریی سەرکەوتوو هەمیشە ئەو کارەییە، کە ڕێڕەویی خۆیی گرتووە، بە جۆرێک بە لایەکدا دەڕوا، هاکەزایی نییە و ڕێکخراوە، ئێوەش هەر کاتێک پلانتان دانا بۆ پڕۆژەکەتان بۆیی کە چۆن و بە چی میکانیزمێک کاریی خۆیی بکات، هەوڵ بدەن، کاریی بۆ بکەن، با کارتان لەسەر یەک ڕێڕەو بێت، خەڵکی فێر بکەن، بەوەیی کارەکەتان چۆنییە، خەڵکی بە جۆرێک لە جۆرەکان ئالودەی شێوە ڕێکخراوەیی کاری خۆتان بکەن، ئەوەیی کارتان دەبینێ با بەشێوە کاردنتان فێر بێ، بەوەیی بزانێ چۆن و چۆنهان، تا هۆگر بە پڕۆژەتان بێت.
* جیاوازی پڕۆژەکە لە چیدا دەبێ، چی تێداییە کە نەکرابێ؟
چاوێک بە تەواویی بە ئەوە بخشێنەوە کە تۆ چی دەکەیی، ئاخۆ ئەوەیی تۆ دەیکەیی لە کوامە خاڵ، لە کوامە ڕوانگە، لە کوامە بینین، جیاوازی هەیە، لە کوێداییە ئەوەیی کە ئەتوانێ جێگرەوەیی نەبێ، یانیش ئەوە چییە؟ پڕۆژەیی تۆی جیاواز کردووە لەوانی دیکەو دەکرێ بڵیین ئا ئەمەییە جیاوازی، ئا ئەمەییە کە دەتوانێت منێک، تۆییەک بخاتە ئەو بیرەیی کە بۆ جاریی دووەم بێت و پڕۆژەکە وەک تاقیکردنەوە نا بەڵکو وەک کەسێک کە هۆگریی بووە، بەوەیی وەک پێویستیەک لێی ئەڕوانێ، پڕۆژەکەت بەکاربێنێت.
* چییە خاڵی کۆڵنەدان و پێ گرتنی پڕۆژەکە؟
ئەگەر تۆ بەتەمایی ئەمڕۆکە پڕۆژەکەت ڕابگەیەنی و بەیانی ببێتە پێشەنگ و یەکەم، ئەوا باشترە، زۆر باشترە، هەر زوو دەست هەڵبگریی لەوەیی ئەیکەیی، لەوەیی پلانت بۆداناوە، ئاخر پڕۆژەیەکی سەرکەتوو، بنەمایی کارکردنی دەبێ بەردەوامبوون بێت، بە بنەمایی بینینی خۆیی بۆ پڕۆژەکەیی لە بەردەوامبوونی بۆ لانی کەم زۆرتر لە چەند ساڵێک. هەموو کات، بنەمایی بیرتان، فیکرتان، لەسەر ئەوە بنیادبنێین، ئەوەیی ئێوە دەیکەن، کاریی بۆ بکەن لەوەیی کە مەودایی مانەوەیی زۆر درێژە بکێشێ، ئاخر ئەگەر لەسەر ئەو بنەماییە کارتان دابڕێژن کە وتم توشی ئەوە نابن کە لە مانگی یەکەمی کارتان پڕۆژەتان دابخەن.
=================================
هه‌ر په‌رتوکێکتان ویست ئه‌توانن لیره به‌ده‌ستی بهێنن کلیک بکه
بەو هیوایەم توانیبێتم سودێکی کەمتان پێ بگەیەنم
